تالیف و ترجمه: دکتر نگین پرویز(پزشک عمومی)
پره اکلامپسی یکی از عوارض بارداری است که موجب فشار خون بالا و آسیب رسیدن به اندام‌های بدن (معمولا کبد و کلیه‌ها) می‌شود.
معمولا پره اکلامپسی پس از هفته بیستم بارداری در زنانی بروز می‌کند که پیش از آن فشار خون آنها طبیعی بوده است.
عدم درمان پره اکلامپسی در بارداری می‌تواند منجربه عوارض خطرناک و حتی مرگبار برای مادر و کودک شود.
موثرترین راه درمان پره اکلامپسی زایمان است. البته پس از زایمان نیز ممکن است مدتی طول بکشد تا حال مادر بهتر شود.
اگر ابتلای مادر به پره اکلامپسی در اوایل دوران بارداری تشخیص داده شود و زایمان امکان‌پذیر نباشد، مادر و پزشک با شرایط بسیار دشواری روبه‌رو خواهند شد.زیرا جنین برای رشد به زمان بیشتری نیاز دارد و از سوی دیگر نیز نباید مادر و نوزاد را درمعرض خطر عوارض جدی قرار داد.
علایم پره اکلامپسی
کنترل فشار خون بخش مهمی از مراقبت‌های پیش از زایمان است؛ زیرا معمولا نخستین نشانه پره اکلامپسی بالا رفتن فشارخون است.
فشار خون 140 روی 90 میلی‌متر جیوه یا بالاتر از آن که در ۲ زمان متفاوت (که دست‌کم ۴ ساعت با هم فاصله دارند) ثبت شود، غیرطبیعی است.
سایر علایم و نشانه‌های پره اکلامپسی شامل موارد زیر است:
- وجود پروتئین بیش از حد در ادرار: پروتئینوری، یا نشانه‌های دیگر مشکلات کلیوی؛
- سردرد؛
- بروز تغییراتی در بینانی شامل از دست دادن موقت بینایی، تاری دید یا حساسیت به نور؛
- درد در قسمت بالای شکم، معمولا سمت راستِ زیر دنده‌ها؛
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- کاهش تولید ادرار؛
- کاهش پلاکت‌های خون (ترومبوسیتوپنی)؛
- اختلال در عملکرد کبد؛
- تنگی نفس ناشی از وجود مایع در ریه‌ها.
افزایش ناگهانی وزن و تورم (ادِم): به ویژه در صورت و دست‌ها نیز می‌تواند همراه با پره اکلامپسی رخ دهد. ولی این نشانه در بسیاری از بارداری‌های طبیعی نیز مشاهده می‌شود و بروز آن به تنهایی نمی‌تواند دلیل ابتلای مادر به پره اکلامپسی باشد.
علل پره اکلامپسی
متخصصان عقیده دارند که پره اکلامپسی در جفت (ارگانی که جنین را درطول دوران بارداری تغذیه می‌کند) شروع می‌شود.
در اوایل دوران بارداری، رگ‌های خونی جدیدی ایجاد شده و تکامل می‌یابند تا به‌طور موثر خون را به جفت برسانند. در زنان مبتلا به پره اکلامپسی، این رگ‌های خونی به درستی رشد یا عمل نمی‌کنند.
رگ‌های خونی در این زنان باریک‌تر از رگ‌های خونی طبیعی است و به شکل متفاوتی به سیگنال‌های هورمونی واکنش نشان می‌دهند، در نتیجه موجب کاهش میزان خونی می‌شود که در این رگ‌ها جریان می‌یابد.
علت‌های رشد غیرطبیعی این رگ‌ها یکی از موارد زیر است:
- نبود جریان کافی خون به رحم؛
- آسیب به رگ‌های خونی؛
- وجود مشکلی در سیستم ایمنی بدن؛
- وجود ژن‌های خاص.
عوامل خطر پره اکلامپسی در بارداری
- سابقه‌ی پره اکلامپسی: وجود سابقه شخصی یا خانوادگیِ ابتلا به پره اکلامپسی، به طور چشمگیری خطر بروز آن را افزایش می‌دهد.
- فشار خون مزمن: اگر مادر پیش از بارداری به فشار خون مزمن مبتلا باشد، احتمال ابتلای او به پره اکلامپسی نیز بالاتر خواهد بود.
- بارداری اول: خطر ابتلابه پره اکلامپسی در نخستین بارداری بالاتر است.
- سن: خطر ابتلابه پره اکلامپسی در زنان باردار بسیار جوان و هم چنین زنان باردار بالای ۴۰ سال بیشتر است.
- نژاد: خطر ابتلا به پره اکلامپسی در زنان سیاه‌پوست از زنان سفیدپوست یا زنان آسیایی و اسپانیایی بیشتر است.
- چاقی: خطر پره اکلامپسی در زنان چاق بیشتر است.
- بارداری با بیش از یک جنین: پره اکلامپسی در زنانی که دوقلو، سه‌قلو یا چندقلو باردار هستند، شایع‌تر است.
- فاصله زمانی میان بارداری‌ها: اگر فاصله میان بارداری‌ها کمتر از ۲ سال یا بیشتر از ۱۰ سال باشد، موجب افزایش خطر پره اکلامپسی می‌شود.
- سابقه مشکلات خاص: وجود مشکلات خاصی پیش از بارداری (مانند فشار خون مزمن، میگرن، دیابت نوع ۱ یا دیابت نوع ۲، بیماری های کلیوی، تشکیل لخته خون یا لوپوس) موجب افزایش خطر ابتلابه پره اکلامپسی می‌شود.
- لقاح آزمایشگاهی: اگر مادر ازطریق لقاح آزمایشگاهی باردار شده باشد، خطر پره اکلامپسی افزایش می‌یابد.
تالیف و گردآوری: دکتر نگین پرویز
در شماره قبل در مورد پره اکلامپسی، علت، علایم و راه‌های درمان آن صحبت کردیم. در این شماره در خصوص عوارض، راه های تشخیص و پیشگیری از این بیماری صحبت می کنیم.
عوارض پره اکلامپسی
هرچه پره اکلامپسی شدیدتر باشد و در مراحل ابتدایی‌تر بارداری رخ دهد، خطرهای موجود برای مادر و نوزاد نیز بیشتر خواهد بود.
گاهی برای درمان پره اکلامپسی به انجام زایمان القاشده (induced labor) نیاز داریم. زایمان القا شده زایمانی است که وسایل و عوامل خارجی موجب انجام آن می‌شود.
عوارض پره اکلامپسی شامل موارد زیر است:
- محدودیت رشد جنین؛
- زایمان زودرس؛
- دکولمان یا جداشدن جفت (Placental abruption): گاهی جداشدن شدید جفت موجب خونریزی شدیدی می‌شود که می‌تواند زندگی مادر و نوزاد را تهدید کند.
- نشانگان یا سندرم هِلپ (HELLP syndrome): هلپ مخفف همولیز(hemolysis)، تخریب گلبول‌های قرمز خون، بالا رفتن سطح آنزیم‌های کبد (elevated liver enzymes) و کاهش تعداد پلاکت‌های خون است. سندرم هلپ حالت شدیدتر پره اکلامپسی است و می‌تواند به‌سرعت برای مادر و نوزاد مرگبار شود.
- اکلامپسی: اگر پره اکلامپسی کنترل نشود، اکلامپسی ایجاد می‌شود. اکلامپسی دراصل پره اکلامپسی همراه با تشنج است.
- آسیب به سایر ارگان‌ها: پره اکلامپسی می‌تواند باعث آسیب رسیدن به کلیه، کبد، ریه، قلب یا چشم ها شود. گاهی نیز موجب سکته مغزی یا بروز سایر آسیب‌های مغزی می‌شود.
- بیماری‌های قلبی‌عروقی: اگر مادر بیش از یک بار به پره اکلامپسی مبتلا شود یا زایمان زودرس داشته باشد، این خطر باز هم افزایش پیدا می‌کند. برای به حداقل رساندن این خطر، مادر باید پس از زایمان وزن خود را در حالت ایده‌آل نگه دارد، انواع میوه ها و سبزیجات را مصرف کند، به‌طور منظم ورزش کند و از کشیدن سیگار پرهیز کند.
پیشگیری از پره اکلامپسی
در بعضی مطالعات وجود رابطه میان مصرف مکمل‌های ویتامین D و کاهش خطر پره اکلامپسی نشان داده شده است و در مطالعات دیگری وجود چنین رابطه‌ای اثبات نشده است.
در موارد خاص شاید بتوان با رعایت موارد زیر خطر پره اکلامپسی را کاهش داد:
- مصرف آسپیرین با دوز پایین
- مصرف مکمل کلسیم: در برخی جوامع مصرف مکمل‌های کلسیم برای زنانی که پیش از بارداری دچار کمبود کلسیم بوده‌اند مفید است و موجب جلوگیری از ابتلای آنها به پره اکلامپسی می‌شود.
توجه: بدون مشورت با پزشک هیچ‌گونه دارو، ویتامین یا مکملی را مصرف نکنید.
پیش از بارداری باید سعی کنید تا جای ممکن سالم باشید.
اگر لازم است وزن کم کنید و سایر بیماری‌ها مانند دیابت را به خوبی کنترل کنید. پس از بارداری نیز با انجام مراقبت‌های زودهنگام و منظم پیش از زایمان، از خود و نوزادتان به‌خوبی مراقبت کنید.
تشخیص پره اکلامپسی
برای تشخیص ابتلابه پره اکلامپسی باید فشار خون بالا و یک یا چند مورد از عوارض زیر را پس از هفته بیستم بارداری مشاهده کنید:
- وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری)؛
- پایین بودن تعداد پلاکت‌های خون؛
- اختلال در عملکرد کبد؛
- نشانه‌هایی از مشکلات کلیوی به‌غیر از وجود پروتئین در ادرار؛
- وجود مایعات در ریه‌ها یا اِدِم ریه pulmonary edema)) ؛
- سردردها یا اختلالات بینایی که قبلا وجود نداشته‌اند.
آزمایش‌های لازم برای تشخیص پره اکلامپسی
آزمایش خون
بررسی ادرار
سونوگرافی جنین
تست بدون استرس (Nonstress test) و تست بیوفیزیکال پروفای: (Nonstress test) تست بدون استرس روش ساده‌ای است که در آن، واکنش و چگونگی ضربان قلب نوزاد موقع حرکت بررسی می‌شود.
در تست بیوفیزیکال پروفایل از سونوگرافی برای اندازه‌گیری تنفس، تونوس ماهیچه‌ای (muscle tone)، حرکت و حجم مایع آمنیوتیک در رحم استفاده می‌شود.
درمان پره اکلامپسی
دارودرمانی
بستری شدن
زایمان
برای غلبه بر این بیماری افزایش اطلاعات درمورد آن می‌تواند مفید باشد.
حتما باید بدانید که چه زمانی با پزشکتان تماس بگیرید، چگونه بر سلامت فرزندتان و شرایط خودتان کنترل و نظارت داشته باشید و سپس به کاری مشغول شوید و با انجام آن زمانتان را پر کنید تا دیگر وقت خود را صرف فکر کردن و نگرانی درمورد این مسئله نکنید.
پزشک بازبینی کننده مقالات:
