دیابت بارداری، دیابتی است که برای اولین بار در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود و مانند سایر انواع دیابت، روی چگونگی مصرف قند توسط سلول‌های بدن تاثیر می‌گذارد. ممکن است دیابت بارداری، سلامت مادر و جنین را تحت‌الشعاع قرار دهد ولی خبر خوب این است که می‌توان با تغذیه سالم، ورزش و مصرف دارو زیر نظر پزشک آن را کنترل کرد. در ادامه مطلب این نوع دیابت، علائم، راهکارهای درمان و سایر نکات مهم مرتبط با آن را زیر ذره‌بین قرار می‌دهیم.
علائم دیابت بارداری
معمولا دیابت بارداری علامت خاصی ندارد و در اغلب موارد، با اندازه‌گیری سطح قند خون مادر در غربالگری دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود. اما اگر سطح قند خون بیش از حد بالا برود، ممکن است علائم زیر بروز کنند:
- تشنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- خشکی دهان
- احساس خستگی
- تاری دید
- خارش یا عفونت ناحیه تناسلی
با این حال برخی از این علائم، از جمله علائم شایع دوران بارداری نیز هستند و لزوما نشانه دیابت بارداری نیستند. بنابراین بهتر است در خصوص این علائم با پزشک خود مشورت کنید.
علت دیابت بارداری
پزشکان هنوز علت دقیق دیابت بارداری را پیدا نکرده‌اند. ولی این طور تصور می‌شود که اضافه وزن پیش از بارداری، می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد.
علاوه بر این هورمون‌هایی مانند انسولین، به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کنند و از طرف دیگر سطح هورمون‌ها در دوران بارداری تغییر می‌کند. در نتیجه این تغییرات، ممکن است فرایند تنظیم قند خون نیز دچار اختلال شود.
چه افرادی در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند؟
همه بانوان ممکن است دیابت بارداری را تجربه کنند اما برخی شرایط، خطر ابتلا به این نوع دیابت را افزایش می‌دهند. این شرایط عبارتند از:
- سن بالای 40 سال
- شاخص توده بدنی بالای 30
- داشتن سابقه به دنیا آوردن نوزاد با وزن 4.5 کیلوگرم یا بیشتر
- ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی
- سابقه ابتلای والدین، خواهر یا برادر به دیابت
- داشتن اصالت جنوب آسیایی، آفریقایی-کارائیبی یا خاورمیانه‌ای
- انجام برخی عمل‌های جراحی برای کاهش وزن مانند بای‌پس معده
در صورت داشتن هر یک از شرایط بالا، باید حتما غربالگری دیابت بارداری را انجام دهید.
عوارض دیابت بارداری بر روی جنین
برخی عوارض دیابت بارداری که ممکن است جنین را تحت تاثیر قرار دهند عبارتند از:
- وزن بالای نوزاد هنگام تولد: اگر سطح قند خون مادر از حد مشخصی بالاتر برود، ممکن است جنین بیش از حد رشد کند و وزنی حدود 4 کیلوگرم یا حتی بیشتر داشته باشد. در این حالت خطر گیر کردن جنین در کانال زایمان و آسیب دیدن هنگام تولد یا نیاز به سزارین شدن مادر را افزایش می‌دهد.
- زایمان زودرس
- مشکلات تنفسی: نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، ممکن است دچار اختلالی به نام سندرم زجر تنفسی شوند و به‌سختی نفس بکشند.
- افت قند خون: گاهی دیابت بارداری به افت قند خون نوزاد، در مدت کوتاهی پس از تولد منجر می‌شود. این عارضه، ممکن است نوزاد را دچار تشنج کند. ولی خوشبختانه با اقداماتی مثل تغذیه نوزاد بلافاصله بعد از تولد و تزریق داخل‌وریدی گلوکز قابل رفع است.
- افزایش احتمال چاقی و ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده
- سقط جنین: دیابت بارداری اگر درمان نشود، می‌تواند به سقط جنین یا مرگ نوزاد اندکی پس از تولد منجر شود.
آزمایش دیابت بارداری
نخستین معاینات پزشکی معمولا در هفته هشتم تا دوازدهم بارداری انجام می‌شود. در این معاینات، پزشک یا ماما با طرح پرسش‌هایی، احتمال ابتلای مادر به دیابت بارداری را ارزیابی می‌کند. حال اگر پای یک یا چند عامل خطر در میان باشد، نوبت به آزمایش غربالگری قند خون یا تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) می‌رسد.
این آزمایش، حدود 2 ساعت زمان می‌برد و در هفته 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود. البته اگر شخص قبلا دیابت بارداری را تجربه کرده باشد، باید در اولین معاینات پزشکی این تست را انجام دهد و در صورت طبیعی بودن نتیجه اولیه، در هفته‌های 24 تا 28 آن را تکرار کند.
تست تحمل گلوکز خوراکی در بارداری طی مراحل زیر انجام می‌شود:
- آزمایش با گرفتن یک نمونه خون در حالت ناشتا (پس از ۸ تا ۱۰ ساعت از خوردن آخرین وعده غذایی) آغاز می‌شود. سپس یک نوشیدنی شیرین حاوی گلوکز به شخص داده خواهد شد.
- بعد از گذشت 2 ساعت و برای بررسی تاثیر گلوکز روی بدن، مجددا نمونه‌گیری انجام می‌شود.
درمان دیابت بارداری
اقداماتی مثل تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی، می‌تواند به کنترل دیابت بارداری و کاهش سطح قند خون کمک کند. البته نیازی به ورزش‌های سنگین و شدید نیست و فعالیت‌های سبکی مثل پیاده‌روی، شنا و یوگای بارداری نیز کفایت می‌کند. با این حال بهتر است قبل از انجام هر یک از این فعالیت‌ها، با پزشک خود مشورت کنید.
برای بررسی تاثیر این راهکارها، یک دستگاه تست خون قند نیز در اختیار فرد قرار می‌گیرد و در صورت تشخیص عدم تاثیر کافی آنها، ممکن است پزشک سراغ تجویز دارو برود. در ادامه بارداری و هنگام زایمان نیز وضعیت شخص با دقت بیشتری پایش می‌شود.
کنترل دیابت بارداری با متفورمین
ترایتیس، دارویی با ترکیب متفورمین است و برای کنترل قند خون بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو همراه با پرهیز غذایی و ورزش، اثرگذاری بیشتری دارد و در صورت تشخیصِ پزشک، می‌تواند به مدیریت دیابت بارداری نیز کمک کند.
فراموش نکنید که ترایتیس، جزء داروهای نسخه‌ای است و حتما باید زیر نظر مستقیم پزشک مصرف شود.
خطرات دیابت بارداری برای مادر
خطرات دیابت بارداری برای مادر شامل موارد زیر است:
- فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی: دیابت بارداری، خطر ابتلا به فشار خون بالا و همچنین پره‌اکلامپسی را افزایش می‌دهد. پره‌اکلامپسی یکی از عوارض جدی بارداری است که با افزایش فشار خون و علائم دیگر ظاهر می‌شود و می‌تواند جان مادر و نوزاد را تهدید کند.
- سزارین: دیابت بارداری، احتمال نیاز به سزارین را بیشتر می‌کند.
- احتمال ابتلا به دیابت در بارداری‌های بعدی
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در سنین بالاتر
| عوارض دیابت بارداری برای مادر | عوارض دیابت بارداری برای جنین |
| افزایش احتمال ابتلا به فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی | وزن بالای نوزاد هنگام تولد |
| افزایش احتمال نیاز به سزارین | تولد زودرس |
| احتمال ابتلا به دیابت در بارداری‌های بعدی | مشکلات تنفسی |
| افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در سنین بالاتر | افزایش احتمال چاقی در آینده |
| افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده | |
| سقط جنین |
رژیم غذایی دیابت بارداری
برای داشتن یک رژیم غذایی متعادل در طول دوران بارداری، باید از مواد غذایی مختلف استفاده کنید و به‌طور کلی، نکات زیر را مدنظر داشته باشید:
- مقدار زیادی میوه و سبزیجات مصرف کنید.
- مقدار کافی پروتئین کم‌چرب و چربی سالم را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
- مصرف کافی غلات کامل را فراموش نکنید.
- مصرف مواد غذایی قندی مثل نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی و انواع شیرینی‌جات را محدود کنید.
- روزانه سه وعده غذایی کوچک تا متوسط و یک یا چند میان‌وعده مصرف کنید
- از حذف وعده‌های غذایی یا میان‌وعده‌ها خودداری کنید
- اگر گیاه‌خوار هستید یا رژیم غذایی خاصی دارید، با پزشک خود مشورت کنید و مطمئن شوید که تمامی مواد مغذی لازم را دریافت می‌کنید
اگر شما هم به این سوال که «برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم؟» فکر می‌کنید، نگاهی به جدویل زیر داشته باشید. این جدول نکات مفیدی را در خصوص مصرف گروه‌های غذایی مختلف طی دوران بارداری در اختیار شما قرار می‌دهد.
| گروه غذایی | توصیه‌های لازم |
| کربوهیدرات‌ها | کمتر از نیمی از کالری دریافتی باید از کربوهیدرات‌ها باشد. کربوهیدرات‌های پیچیده و پرفیبر در اولویت هستند. مصرف کربوهیدرات‌های ساده مانند برنج سفید، سیب‌زمینی و شیرینی‌ها باید محدود باشد. |
| غلات، حبوبات و سبزیجات نشاسته‌ای | نان‌ها و غلات سبوس‌دار، لوبیا، برنج قهوه‌ای، ماکارونی سبوس‌دار، ذرت، نخود فرنگی از جمله گزینه‌های خوب این گروه هستند. |
| سبزیجات | سبزیجات تازه یا منجمد بدون افزودنی و سبزیجات تیره و زرد مانند اسفناج، کلم بروکلی، هویج و فلفل دلمه‌ای انتخاب‌های بسیار مناسبی برای شما هستند. |
| میوه | میوه‌های کامل را به جای آب میوه مصرف کنید، زیرا فیبر بیشتری دارند.میوه‌ها و آبمیوه‌های تازه از انواع منجمد یا کنسروشده آنها مغذی‌تر است.مرکبات مانند پرتقال، گریپ‌فروت و نارنگی بخورید. |
| لبنیات | شیر و ماست کم‌چرب یا بدون چربی را فراموش نکنید. از افزودن شکر یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی به آنها پرهیز کنید. |
| پروتئین | گوشت ماهی، مرغ، گاو و گوساله منابع غنی از پروتئین هستند. چربی این گوشت‌ها را کاملا جدا کنید. به جای سرخ کردن، آنها را بپزید یا کباب کنید. آب‌پز و گریل کردن هم ایده خوبی است. |
| چربی‌ها | به طور کلی مصرف غذاهای چرب را محدود کنید.با این حال حذف کامل چربی‌ها نیز کار صحیحی نیست. چرا که چربی‌ها انرژی لازم برای رشد را فراهم می‌کنند و برای رشد مغز کودک ضروری هستند.روغن‌های سالم مانند روغن کانولا و روغن زیتون را در رژیم غذایی خود بگنجانید. |
هندوانه و دیابت بارداری
به طور کلی مصرف هندوانه در دوران بارداری مشکلی ایجاد نمی‌کند. با این حال این میوه کربوهیدرات زیاد و فیبر کمی دارد. در نتیجه می‌تواند باعث افزایش ناگهانی قند خون شود. به همین دلیل مصرف زیاد این میوه، برای خانم‌های باردارِ مبتلا به دیابت یا دیابت بارداری توصیه نمی‌شود.
دیابت در چه زمانی در دوران بارداری بروز می‌کند؟
دیابت بارداری می‌تواند در هر مرحله از بارداری رخ دهد اما در سه‌ماهه دوم یا سوم شایع‌تر است.
سخن پایانی
دیابت بارداری یکی از چالش‌هایی است که ممکن است در دوران بارداری بروز کند و عوارضی را برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. با این حال با افزایش آگاهی، پیگیری منظم، اصلاح سبک زندگی و توجه به دستورالعمل‌های پزشک می‌توان آن را به‌خوبی مدیریت کرد. سوالات خود در رابطه با دیابت بارداری را با ما در میان بگذارید.
منابع: mayoclinic، nhs، medlineplus، healthline
