دکتر مهشید مولا (داروساز)
زندگی طولانی‌تر فرصت‌هایی را به همراه دارد؛ نه تنها برای افراد مسن و خانواده‌های آنها، بلکه برای کل جامعه.
دوران سالمندی که اغلب افراد بازنشسته می شوند، فرصتی دست می دهد تا فعالیت هایی که همواره دوست داشته و نادیده شان گرفته بودند را دنبال کنند، اوقات بیشتری را کنار اطرافیانشان سپری کنند، بیشتر سفر کنند و یا مهارت و شغل جدیدی را شروع کنند و به روش های مختلف به خانواده خود کمک کنند.
با این حال، میزان این فرصت ها به یک عامل مهم بستگی دارد و آن “سلامت” است.
آن طور که سازمان بهداشت جهانی (WHO) عنوان کرده، سرعت پیر شدن جمعیت بسیار سریعتر از گذشته در حال وقوع است؛ به طوری که پیشبینی میشود بین سال‌های 2020 تا 2050، تعداد افراد بالای 80 سال در جهان تقریباً سه برابر خواهد شد.
افزایش سن با تغییراتی پیشرونده و عموما قابل پیش بینی شناخته می شود که با توجه به عوامل ژنتیکی و سبک زندگی در هر فرد می تواند متفاوت باشد.
در این بخش به اثرات افزایش سن بر پوست، چشم، استخوان و مفاصل، و اقداماتی جهت به تعویق انداختن این اثرات می پردازیم.
پوست
با افزایش سن، پوست نازک، خشک و شکننده شده، و بافت چربی در زیر پوست کم می شود. هم چنین سالمندان ممکن است به دلیل نازک شدن دیواره رگ های خونی راحت‌تر دچار کبودی شوند. چین و چروک و لکه های ناشی از افزایش سن نیز از تغییرات پوستی شایع هستند.
علت این تغییرات میتواند عواملی چون عدم مصرف کافی مایعات، سپری کردن زمان زیاد زیر آفتاب، قرار گرفتن در هوای بسیار خشک، سیگار کشیدن و استرس باشد.
راههایی برای پیشگیری از آسیب های پوستی:
- هر روز از مرطوب کننده ها مانند لوسیون ها، کرم ها یا پمادها استفاده کنید.
- با آب گرم – و نه داغ – حمام کنید.
- هنگامی که در خارج از منزل هستید، از کرم ضد آفتاب با SPF حداقل 30 استفاده کنید.
- از مصرف سیگار خودداری کنید.
چشم
افزایش سن می تواند اثرات متفاوتی بر ساختار چشم داشته باشد. تغییرات در عدسی و عنبیه منجر به پیرچشمی می شود. عنبیه سفتتر میشود و مردمک کوچک‌تری بوجود می آورد که به کندی واکنش نشان میدهد. تولید زلالیه کاهش می یابد و زجاجیه نیز کوچک می شوند.
تغییرات طبیعی در پیری چشم معمولاً به بینایی آسیب نمی رساند. با این حال، گاهی اوقات میتواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر باشد.
بسیاری از افراد در مراحل اولیه بیماری های چشمی متوجه هیچ علامت یا نشانه ای نمی شوند. معاینه چشم که توسط یک پزشک متخصص انجام می شود، تنها راه برای یافتن برخی از بیماری های رایج چشم است.
راه هایی برای پیشگیری و کنترل آسیب های چشمی:
- به طور مرتب معاینات چشمی انجام دهید. حتی اگر بینایی خوبی دارید و از عینک یا لنز استفاده نمی کنید، بعد از 60 سالگی، باید هر سال یا هر دو سال یک بار معاینه چشم انجام دهید. اکثر افراد مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا، حداقل یک بار در سال نیاز به معاینه چشم دارند.
- وقتی بیرون از منزل هستید از عینک آفتابی یا کلاه لبه دار استفاده کنید.
استخوان ها
پوکی استخوان یکی از مشکلات شایع در افراد مسن به خصوص در زنان است. ساختار استخوان با افزایش سن تغییر می کند و تراکم استخوانی کم می شود.
به عبارت دیگر، افراد بیشتر در معرض خطر شکستگی ناشی از یک ضربه یا افتادن ناگهانی قرار می‌گیرند و سرعت ترمیم نیز به محض وقوع شکستگی کاهش مییابد.
از دلایل کاهش تراکم استخوانی طی افزایش سن می توان به فعالیت کم، تغییرات هورمونی مخصوصا در زنان پس از یائسگی و از دست دادن کلسیم و سایر مواد معدنی اشاره کرد.
راه هایی برای پیشگیری از آسیب های استخوانی:
- مقادیر کافی کلسیم دریافت کنید. منابع غذایی کلسیم شامل لبنیات، کلم بروکلی و ماهی سالمون است. اگر دریافت کلسیم کافی از رژیم غذایی برایتان مشکل است، از پزشک خود در مورد مکمل های کلسیم سوال کنید.
- مقدار کافی ویتامین D دریافت کنید. مصرف روزانه توصیه شده ویتامین D برای بزرگسالان تا سن 70 سال 600 واحد، و برای بزرگسالان بالای 70 سال 800 واحد است. بسیاری از افراد مقادیر کافی ویتامین D را از نور خورشید دریافت می کنند. منابع دیگر عبارتند از ماهی، تخم مرغ و مکمل های ویتامین D.
- فعالیت بدنی را در برنامه روزانه خود قرار دهید. فعالیت هایی مانند پیاده روی، دویدن آهسته و بالا رفتن از پله ها می تواند به شما کمک کند.
- از مصرف سیگار و نوشیدنی های الکلی خودداری کنید.
قلب و عروق
قلب یک ماهیچه است که با گذشت زمان ممکن است ضعیف شود.
اگر با افزایش سن میزان فعالیت فیزیکی کمتر شود، دیواره قلب سفتتر می گردد.
این به آن معناست که خون غنی از اکسیژن کمتر به سایر نقاط بدن پمپ می شود.
از طرفی خاصیت ارتجاعی شریان‌ها نیز کاهش مییابد و فشار خون نمی‌تواند به سرعت تنظیم شود. به همین علت است که بسیاری از افراد مسن هنگامی که به طور ناگهانی می ایستند، در معرض خطر سرگیجه و افتادن هستند.
با اقداماتی در راستای حفظ سبک زندگی سالم می توان سلامت قلب را بهبود بخشید. فراموش نکنید که هیچ وقت برای شروع داشتن یک سبک زندگی سالم دیر نیست.
راه های پیشگیری از آسیب های قلبی
- حداقل 5 روز در هفته، و هربار به مدت 30 دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید.
- تا حد امکان مصرف سیگار را محدود کنید.
- از یک رژیم غذایی سالم، حاوی میوه و سبزیجات استفاده کرده، و مصرف غذاهای فراوری شده یا فست فودها را محدود کنید.
- وزن و فرم بدنی خود را متناسب با قد خود حفظ کنید.
- اگر فشار خون شما زیر 80/120 میلیمتر جیوه است، حتما حداقل سالی یک بار آن را مجدد بررسی کنید.
- اگر بالای 45 سال سن دارید، حداقل هر سه سال یکبار آزمایش بررسی قند خون انجام دهید.
- در بازه های زمانی که پزشک شما تشخیص میدهد، آزمایش خون – شامل کلسترول – دهید.
حافظه
در ابتدا ذکر این نکته مهم است که تغییرات حافظه ناشی از افزایش سن، به معنای آلزایمر نیست. در واقع فراموشی می تواند بخشی طبیعی از فرآیند پیری باشد.
با بالا رفتن سن، یادگیری مهارت و یا مطالب جدید برای برخی از افراد، زمان بیشتری می برد، و یا به یاد آوردن برخی اطلاعات به راحتی صورت نمی گیرد.
این ها معمولاً نشانه های فراموشی خفیف است و نه آلزایمر. در واقع تنها درصد کمی از این افراد درگیر بیماری آلزایمر خواهند شد.
از دست دادن حافظه ناشی از افزایش سن به اندازهای خفیف است که افراد می توانند زندگی روزمره خود را بدون وقفه سپری کنند.
از دلایل این فراموشی می توان به کاهش سطح هورمون ها و پروتئین هایی اشاره کرد که سلول های مغزی را ترمیم، و رشد عصبی را تحریک می کنند.
از طرفی بسیاری از افراد مسن کاهش جریان خون به مغز را تجربه می کنند که می تواند حافظه را مختل کند و منجر به تغییر در مهارت های شناختی شود.
راه های پیشگیری از اختلالات حافظه
- شبکه های ارتباطی بسازید و روند سالمندی را با سایر افرادی که همان تغییرات را تجربه می کنند به اشتراک بگذارید.
- انجام فعالیت های جدید راهی عالی برای به چالش کشیدن مغز برای ایجاد ارتباطات جدید مغزی است. فعالیت هایی را انتخاب کنید که به اندازه کافی پیچیده هستند که ذهن شما را درگیر کنند، اما استرسی به زندگی شما اضافه نمی کنند.
- از سیگار کشیدن دوری کنید.
- به طور منظم فعالیت بدنی داشته باشید.
- به حفظ سلامت قلب خود اهمیت دهید. آنچه برای قلب مفید است برای مغز نیز مفید است!
- رژیم غذایی سالم حاوی سبزیجات را حفظ کنید.
کلیه
بیماری های کلیوی می توانند در هر زمانی ایجاد شوند، اما احتمال ابتلا به آن در افراد بالای 60 سال افزایش می یابد.
بیماری های کلیوی اغلب به آهستگی و با علائم کمی ایجاد می شوند و بسیاری از مردم تا زمانی که بیماری پیشرفته نشده باشد، متوجه ابتلا به آن نمی شوند.
آگاهی از مشکلات کلیوی، به ویژه برای کسانی که در معرض خطر هستند، اولین گام برای پیشگیری یا کند کردن پیشرفت بیماری های کلیوی است.
راه های پیشگیری از آسیب های کلیوی
- مقدار زیادی آب بنوشید و غذاهایی را انتخاب کنید که قند، چربی و نمک کم، اما فیبر بالایی دارند.
- اگر بالای 60 سال سن دارید، زیر نظر پزشک خود، سالانه آزمایش خون و آزمایش ادرار انجام دهید.
- الکل مصرف نکنید.
- عفونت های ادراری را فورا درمان کنید.
- وزن خود را متناسب با قد و سن خود حفظ کنید.
به طور کلی شرایط سلامتی هر کس متفاوت است و عوامل مختلفی خطر و احتمال ابتلا به بیماری ها را تعیین می کند. مهم است که با پزشک خود در مورد تغییراتی که تجربه می کنید صحبت کنید.
پزشک می تواند به شما کمک کند تا بین آنچه که بخشی طبیعی از پیری است و آنچه نیست تفاوت قائل شوید.
در آخر باید این نکته را یادآوری کرد که ما نمی توانیم گذر زمان را متوقف کنیم، ولی از طریق بهبود سبک زندگیمان، میتوانیم خطر ابتلا به بسیاری از بیماری ها را که با افزایش سن تشدید می شوند، کاهش دهیم.
هم چنین می توانیم با آزمایش های منظم غربالگری و با تشخیص و درمان زودهنگام، کیفیت زندگی خود را در دوران سالمندی ارتقا دهیم.
