آیا دیابت نوع یک درمان دارد؟

دیابت نوع یک، که پیش‌تر با نام دیابت جوانان یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌شد، نوعی بیماری مزمن است. در این بیماری، انسولین تولیدشده توسط پانکراس بسیار ناچیز است یا اصلا خبری از تولید انسولین نیست؛ انسولین هورمونی است که کمک می‌کند قند (گلوکز) وارد سلول‌ها شود و سلول‌ها از گلوکز برای تولید انرژی استفاده کنند.

در حال حاضر دیابت نوع یک درمان قطعی ندارد ولی خوشبختانه راهکارهایی برای مدیریت و بهبود علائم این بیماری وجود دارد. در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا بیشتر با دیابت نوع 1 و راهکارهای مدیریت آن آشنا شویم.

علائم دیابت نوع 1

علائم دیابت نوع یک ممکن است به‌طور ناگهانی ظاهر شوند و شامل موارد زیر باشند:

• احساس تشنگی بیش از حد
• تکرر ادرار
• شب‌ادراری؛ به‌ویژه در کودکانی که سابقه انجام این کار را ندارند
• احساس گرسنگی شدید
• کاهش وزن بی‌دلیل
• تحریک‌پذیری یا سایر تغییرات خلق و خو
• احساس خستگی و ضعف
• تاری دید

از کجا بفهمیم دیابت نوع یک داریم؟          

ابتلا به دیابت نوع یک عموما در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. اگر پزشک عمومی به دیابت نوع 1 مشکوک شود، معمولا برای بررسی سطح قند خون بیمار، آزمایش‌ خون و همچنین آزمایش ادرار تجویز می‌کند. حال اگر این آزمایش‌ها نشان‌دهنده ابتلا به دیابت نوع یک باشند، بیمار برای بررسی‌های بیشتر و شروع درمان، به پزشک متخصص ارجاع داده می‌شود. پزشک متخصص نیز بر اساس سن، وزن و سایر علائم، ابتلا به دیابت نوع 1 یا انواع دیگری از این بیماری را تایید می‌کند. در این مرحله نیز ممکن است برای اطمینان از نوع دیابت، آزمایش‌های بیشتری انجام شوند.

پیشگیری از دیابت نوع 1

در حال حاضر هیچ راهی برای پیشگیری از دیابت نوع 1 وجود ندارد. اما پژوهشگران در تلاش هستند تا راه‌هایی برای پیشگیری از این بیماری یا جلوگیری از آسیب بیشتر به سلول‌های جزایر لانگرهانس، در افرادی که به تازگی این بیماری در آنها تشخیص داده شده است، پیدا کنند.

اگر دیابت نوع 1 به تازگی در شما تشخیص داده شده است، می‌توانید درباره کارآزمایی‌های بالینی جدید و خطرات و فواید آن‌ها از پزشک خود سوال کنید و در صورت امکان، در یکی از این کارآزمایی‌ها، تحت مطالعه و بررسی قرار بگیرید.

درمان دیابت نوع یک

مدیریت و درمان دیابت نوع 1 با ترکیبی از موارد زیر انجام می‌شود:

• استفاده از انسولین زیر نظر پزشک
• پایش مکرر قند خون
• پرهیز غذایی و پایبندی به یک رژیم غذایی سالم
• ورزش منظم و حفظ وزن در محدوده سلامتی (حداقل 150 دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط در هفته)
• مصرف سایر داروها زیر نظر پزشک

هدف اصلی این راهکارهای مدیریتی، جلوگیری از بروز یا پیشرفت عوارض دیابت نوع یک و حفظ سطح قند خون بیمار در محدوده طبیعی است. به عبارت دیگر، سطح قند خون بیمار باید در طول روز و قبل وعده‌های غذایی بین 80 تا 130 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و 2 ساعت بعد از غذا خوردن کمتر از 180 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد.

استفاده از انسولین

همه افراد مبتلا به دیابت نوع 1، در طول زندگی نیاز به انسولین دارند. این دارو در انواع مختلف کوتاه‌اثر، متوسط‌الاثر، طولانی‌اثر و فوق طولانی‌اثر وجود دارد و از طریق قلم یا پمپ انسولین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان دیابت نوع 1 بدون تزریق انسولین

بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، باید هر روز انسولین دریافت کنند. چراکه بدن آن‌ها، به طور طبیعی انسولین تولید نمی‌کند. نکته مهم دیگر این است که اسید معده، انسولین را از بین می‌برد. بنابراین امکان دریافت این دارو به صورت قرص یا خوراکی نیز وجود ندارد. به همین دلیل اغلب بیماران دیابتی، ناگزیر به تزریق روزانه انسولین هستند.

البته به جز تزریق، روش‌های دیگری هم برای دریافت انسولین وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به پمپ انسولین و انسولین استنشاقی اشاره کرد.

پمپ انسولین دستگاهی است که به بدن وصل می‌شود و در طول شبانه‌روز، مقدار کمی از انسولین را وارد بدن می‌کند. انسولین استنشاقی نیز از طریق استنشاق وارد بدن شده و قبل از وعده‌های غذایی استفاده می‌شود. 

پایش قند خون

بسته به نوع انسولین و برنامه درمانی که توسط پزشک انتخاب می‌شود، ممکن است بیماران دیابتی روزانه حداقل چهار بار نیاز به بررسی و ثبت قند خون داشته باشند. چراکه سطح قند خون آن‌ها در پاسخ به غذا، فعالیت بدنی، بیماری، داروها، استرس و تغییرات هورمونی تغییر می‌کند.

بر این اساس، انجمن دیابت آمریکا به بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 توصیه می‌کند که قبل و بین وعده‌های غذایی، قبل از ورزش و رانندگی و هر زمان دیگری که احساس افت قند خون می‌کنند، بررسی‌های لازم را انجام دهند.

رژیم غذایی دیابت نوع یک

پایبندی به یک رژیم غذایی سالم و متعادل، برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 بسیار مهم است و یکی از اصول کلیدی کنترل قند خون به حساب می‌آید.

جدول زیر خلاصه‌ای از اصول تغذیه‌ای را برای بیماران دیابتی ارائه می‌کند.

مصرف سایر داروها زیر نظر پزشک

سایر داروهایی که ممکن است توسط پزشک برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 تجویز شوند، عبارتند از:

• داروهای فشار خون بالا: این داروها به حفظ سلامت کلیه‌های بیماران دیابتی کمک می‌کنند.
• آسپرین: اگر پزشک تشخیص دهد که بیمار در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی قرار دارد، احتمالا مصرف روزانه آسپیرین بچه یا آسپیرین معمولی را توصیه می‌کند. کارخانه داروسازی اکتوورکو این دارو را با نام تجاری آساور عرضه می‌کند.
• داروهای کاهنده کلسترول: افراد مبتلا به دیابت در معرض بیماری‌های قلبی قرار دارند بنابراین باید سطح کلسترول خود را به صورت دقیق کنترل کنند.

جدیدترین درمان دیابت نوع 1

جدیدترین درمان دیابت نوع 1، از طریق تجویز دارویی به نام تپلیزومب انجام می‌شود. تاثیر این دارو روی افراد بالای 8 سال که در مراحل اولیه بیماری قرار دارند، تایید شده و عملکرد آن به شرح زیر است:

این دارو طی یک دوره درمانی 14 روزه انفوزیون وریدی می‌شود و می‌تواند شروع مراحل پیشرفته بیماری را به طور متوسط تا 2 سال به تاخیر بیندازد. بر اساس مطالعاتی که تاکنون انجام شده، نیمی از کسانی که این دارو را دریافت کرده‌اند، حتی پس از 4 سال نیز وارد مراحل پیشرفته بیماری نمی‌شوند. با این حال بررسی اثربخشی و خاصیت درمانی تپلیزومب به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.

درمان دیابت نوع 1 در کودکان

بخش زیادی از اصول درمان دیابت نوع 1 در کودکان، مشابه بزرگسالان است. با این حال مراقبت از کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت، نکات خاصی دارد که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد:

• هر کودکی علائم افت قند خون مخصوص به خود را دارد. بنابراین مهم است که علامت مخصوص کودک خود را بشناسید.
• برای مدیریت قند خون کودک در مدرسه برنامه‌ریزی کنید.
• ممکن است کودک شما متوجه تفاوت خود با دوستانش شود و احساس ناراحتی کند. بنابراین سعی کنید با او صحبت کنید و توضیح دهید که مدیریت صحیح دیابت، ضامن سلامتی او در بزرگسالی خواهد بود.
• کودکان مبتلا به دیابت بیشتر در معرض مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب قرار دارند. پس در صورت نیاز حتما با یک روانشناس باتجربه در ارتباط باشید.

دیابت نوع یک در نوجوانان

دیابت نوع 1 ممکن است در هر سنی بروز کند ولی معمولا در چند بازه سنی خاص، یعنی بین 4 تا 7 سالگی و بین 10 تا 14 سالگی تشخیص داده می‌شود. وجود این بیماری در نوجوانان، علاوه بر ناخوشی عمومی با نشانه‌های زیر همراه است:

• تکرر ادرار
• کاهش وزن سریع
• تشنگی شدید
• بوی بد دهان
• تاری دید
• بدن‌درد
• تب
• لاغری یا فرورفتگی صورت
• سرخی صورت

توجه کنید که گاهی ممکن است دیابت نوع 1 با آنفولانزا یا ویروس‌های دیگر اشتباه گرفته شود. بنابراین اگر حال عمومی فرزند شما خوب نیست و متوجه هر یک از علائم فوق شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید.

علت و عوامل خطر دیابت نوع 1 در نوجوانان

تاکنون علت مشخص و دقیقی برای ابتلای نوجوانان به دیابت نوع یک شناخته نشده است. با این حال پژوهشگران معتقد هستند که علت این بیماری ترکیبی از محرک‌‌های محیطی، مانند نوعی ویروس و ژنتیک است. نتایج مطالعه‌ای نشان می‌دهد که نوجوانانی که در معرض انتروویروس‌ها قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع 1 قرار دارند. سایر عوامل خطر ابتلا به این بیماری نیز عبارتند از:

• جنسیت: مردان بیشتر از زنان مستعد ابتلا به دیابت نوع یک هستند.
• نژاد: دیابت نوع 1 در سفیدپوستانِ غیراسپانیایی‌تبار شیوع بیشتری دارد.
• محل زندگی: این بیماری در کشورهایی که فاصله بیشتری از خط استوا دارند، شایع‌تر است.
• داشتن پادتن‌های مرتبط با دیابت
• سطح پایین ویتامین D
• ابتلا به یک بیماری خودایمنی دیگر مانند سلیاک، ام‌اس، آرتریت روماتوئید یا لوپوس

آیا با دیابت نوع یک می توان ازدواج کرد؟

بیماران مبتلا به دیابت منعی بابت ازدواج ندارند و حتی پژوهش‌ها حاکی از آن است که داشتن همسر و بهره‌مندی از حمایت‌های او، به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند.

با این حال ابتلا به دیابت می‌تواند خون‌رسانی به اندام‌های تناسلی را تحت تاثیر قرار دهد و به همین دلیل به برخی مشکلات جنسی از جمله اختلالات نعوظ و خشکی واژن منجر شود. اما خوشبختانه این مشکلات به‌راحتی مدیریت و کنترل می‌شوند.

دیابت نوع ۱ به خودی خود مانع بارداری نمی‌شود، اما بارداری در افراد مبتلا به این بیماری نیازمند مدیریت دقیق قند خون و مراقبت‌های ویژه پزشکی است تا خطرات برای مادر و جنین کاهش یابد.

دیابت نوع یک و بارداری

افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2، در دوران بارداری نیازهای ویژه‌ای پیدا می‌کنند و با چالش‌های جدیدی روبه‌رو می‌شوند. چراکه کنترل قند خون در این دوران سخت‌تر است و به رژیم غذایی، فعالیت بدنی و داروهای مخصوصی نیاز دارد. اما خبر خوب این است که در صورت ابتلا به دیابت هم می‌توان باردار شد و نوزادی سالم به دنیا آورد.

آیا بارداری با وجود دیابت نوع 1 پرخطر است؟

ابتلا به هر یک از انواع دیابت، خطر بروز عوارض بارداری را افزایش می‌دهد. به همین دلیل پزشک معالج، برای اطمینان از سلامت بیمار و حفظ قند خون در محدوده طبیعی، در طول بارداری وضعیت او را به‌خوبی پایش می‌کند. به این ترتیب از بالا و پایین آمدن قند خون، که عوارض خطرناکی را به دنبال دارد، جلوگیری می‌شود.

جدول راهنمای مدیریت قند خون در مراحل مختلف بارداری

عوارض انسولین در دیابت نوع یک

افت شدید قند خون، شایع‌ترین عارضه درمان با انسولین است و در اثر دریافت مقادیر بالایی از انسولین اتفاق می‌افتد. از جمله عوارض احتمالی اما نادرِ مصرف انسولین شامل موارد زیر می‌شوند:

• واکنش‌های پوستی با انسولین تزریقی: تزریق مکرر انسولین در یک ناحیه خاص، می‌تواند باعث ایجاد رسوبات چربی در زیر پوست شود و ظاهری ناهموار به وجود بیاورد. علاوه بر این ممکن است تزریق انسولین، چربی زیر پوست را تخریب کند و باعث ایجاد فرورفتگی شود. این عوارض، احتمالا میزان جذب انسولین تزریق‌شده را نیز کاهش می‌دهند.
• واکنش آلرژیک به انسولین: واکنش آلرژیک به انسولین، که در برخی از افراد دیده می‌شود، به صورت درد و سوزش و در ادامه تغییر رنگ پوست، خارش و تورم در اطراف محل تزریق رخ می‌دهد. این واکنش تا چند ساعت ادامه پیدا می‌کند.
• ایجاد پادتن علیه انسولین: ساختار انسولین تزریقی، دقیقا مشابه انسولین طبیعی بدن نیست. از این رو ممکن است در موارد نادر، بدن علیه  انسولین تزریقی، پادتن تولید کند. این پادتن‌ها می‌توانند در عملکرد انسولین تزریقی اختلال ایجاد کنند و نیاز به مصرف انسولین را بالا ببرند.

دیابت نوع یک و لاغری

در اغلب موارد مصرف انسولین، باعث افزایش وزن می‌شود. اما خوشبختانه، راهکارهایی برای به حداقل رساندن یا جلوگیری از افزایش وزن بیماران دیابتی وجود دارد که در این بخش، بررسی می‌کنیم.

• کالری‌شماری را فراموش نکنید. برای دریافت کالری کمتر و پیشگیری از افزایش وزن به تعادل نشاسته‌ها، میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌ها و چربی‌ها در هر وعده غذایی دقت کنید. بهتر است نصف بشقاب با سبزیجات غیرنشاسته‌ای، یک‌چهارم آن با پروتئین و یک‌چهارم باقی‌مانده با نشاسته (مثل برنج) یا سبزیجات نشاسته‌ای (مثل ذرت و نخودفرنگی) پر شود.
•  وعده‌های غذایی را حذف نکنید. حذف وعده‌های غذایی راهی برای کاهش کالری نیست و به پرخوری و انتخاب‌های ناسالم در وعده بعدی منجر می‌شود. علاوه بر این حذف وعده غذایی، می‌تواند باعث افت قند خون شود.
• فعالیت‌های هوازی داشته باشید. بزرگسالان باید حداقل 150 دقیقه در هفته، فعالیت هوازی با شدت متوسط داشته باشند. پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و ایروبیک از جمله فعالیت‌های هوازی مناسب و مفید هستند. اما توجه داشته باشید که انتخاب فعالیت هوازی، باید با مشورت پزشک انجام شود. همچنین ممکن است بسته به میزان و شدت فعالیت بدنی، نیاز به تغییر دوز انسولین یا مصرف میان‌وعده داشته باشید.
• درباره امکان مصرف سایر داروهای دیابت با پزشک خود مشورت کنید. برخی از داروهای دیابت علاوه بر این که به تنظیم قند خون کمک می‌کنند، باعث کاهش وزن می‌شوند و نیاز به انسولین را کاهش می‌دهند. به عنوان مثال قرص متفورمین یکی از این داروهاست. بنابراین اگر به کاهش وزن فکر می‌کنید، حتما در خصوص مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید. کارخانه داروسازی اکتوورکو، متفورمین را با نان تجاری گلوکوفاژ تولید می‌کند. این دارو مورد تایید FDA است و عوارض جانبی خفیف و نادری دارد.
• انسولین را طبق دستور مصرف کنید. برای جلوگیری از افزایش وزن، دوز انسولین خود را کم یا حذف نکنید. این کار بسیار خطرناک است، سطح قند خون را بالا می‌برد و خطر بروز عوارض دیابت را افزایش می‌دهد.

سلول‌درمانی دیابت نوع یک

این نوع از درمان هنوز در مرحله تحقیقات پیشرفته بالینی قرار دارد و جزو درمان‌های مورد تایید در گایدلاین‌های مرتبط با دیابت قرار نگرفته است.

روش اصلی در سلول درمانی دیابت نوع یک، پیوند سلول‌های جزایر لانگرهانس، استفاده از سلول‌های بنیادی در جهتی که به سلول‌های بتا متمایز شوند و همچنین کپسوله کردن سلول‌های تولید کننده انسولین می‌باشد.

سخن پایانی

در این مطلب با بیماری دیابت نوع یک به طور کامل آشنا شدیم و دیدیم که اقداماتی مثل استفاده روزانه از انسولین، پایش قند خون، تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم، به بهبود علائم و مدیریت این بیماری کمک می‌کند. شما چه تجربه‌ای از همراهی یا مواجهه با فرد مبتلا به دیابت نوع یک دارید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

منابع: mayoclinic، nhs، clevelandclinic، healthline، mayoclinic، clevelandclinic، clevelandclinic