پیش دیابت چه علائم و عوارضی دارد؟

اگر تاکنون برای بررسی سطح قند خون خود به آزمایشگاه مراجعه کرده باشید، احتمالا با اصطلاحاتی مانند پیش‌دیابت (Prediabetic) و دیابت (Diabetic) آشنا هستید. پیش دیابت به این معناست که سطح قند خون فرد بالاتر از حد طبیعی باشد. این عارضه در بسیاری از مواقع علامت خاصی ندارد و بیشتر با آزمایش‌های مختلف شناسایی می‌شود. در ادامه مطلب با تعریف دقیق پیش‌دیابت، نشانه‌های هشداردهنده و راهکارهای موثر مدیریت آن بیشتر آشنا می‌شویم.  

پیش دیابت یعنی چه و چه تفاوتی با دیابت دارد؟

پیش‌دیابت یعنی قند خون فرد بالاتر از مقدار نرمال است، اما هنوز آن‌قدر زیاد نشده که به‌عنوان دیابت نوع ۲ تشخیص داده شود. این در حالی است که عدم اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی، خطر پیشرفت بیماری از پیش‌دیابت به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد. همچنین ابتلا به پیش‌دیابت می‌تواند به معنای این باشد که آسیب‌های بلندمدت ناشی از دیابت، به‌ویژه در قلب، رگ‌های خونی و کلیه‌ها از همین حالا شروع شده است.

اما با وجود همه این‌ها خبر خوب این است که کنترل پیش‌دیابت و جلوگیری از تبدیل آن به دیابت نوع 2 ممکن است.

علائم پیش دیابت

بسیاری از افراد مبتلا به پیش‌دیابت، هیچ علامت و نشانه‌ خاصی ندارند. با این حال ممکن است تعداد کمی از آنها علائم زیر را تجربه کنند:

• تیره شدن پوست در برخی نواحی بدن مثل زیر بغل یا پشت و کناره‌های گردن
• زائده‌های پوستی
• تغییراتی در چشم که می‌تواند به رتینوپاتی ناشی از دیابت منجر شود

عوامل خطر پیش دیابت

از آن جایی که پیش‌دیابت معمولا نشانه مشخصی ندارد، شناخت عوامل خطر آن نقش مهمی در شناسایی زودهنگام و مدیریت موثر بیماری ایفا می‌کند. عوامل خطر این بیماری عبارتند از:

• سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲ (در والدین یا خواهر و برادر)
• داشتن اضافه وزن (شاخص توده بدنی بالاتر از 25)
• فعالیت بدنی کمتر از سه بار در هفته
• داشتن 45 سال سن یا بیشتر
• استعمال دخانیات
• ابتلا به آپنه انسدادی خواب
• سابقه ابتلا به دیابت بارداری
• ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌ کیستیک

علائم آزمایشگاهی پیش دیابت

پزشکان برای بررسی قند خون بیماران و رد یا تایید ابتلا به پیش‌دیابت، از آزمایش‌های مختلفی کمک می‌گیرند. در این بخش، برخی از این آزمایش‌ها را مرور می‌کنیم.

آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c)

این آزمایش، میانگین قند خون بیمار را در 2 تا 3 ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند و به طور کلی، نتایج آن طبق جدول زیر تفسیر می‌شود:

 البته برخی شرایط مثل بارداری یا داشتن نوعی هموگلوبین نادر، می‌تواند نتایج این آزمایش را تحت تاثیر قرار دهد.

آزمایش قند خون ناشتا (FBS)

این آزمایش خون، پس از حداقل هشت ساعت یا یک شب ناشتایی گرفته می‌شود. نتایج این آزمایش به شرح جدول زیر است:

تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

این آزمایش، در مقایسه با سایر آزمایش‌ها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشتر برای بررسی قند خون زنان باردار کاربرد دارد. پیش از انجام این آزمایش، باید یک شب ناشتا باشید و سپس در مطب پزشک یا آزمایشگاه، یک محلول قندی بنوشید. سطح قند خون به‌طور دوره‌ای طی دو ساعت آینده اندازه‌گیری می‌شود.

نتایج این آزمایش به شرح زیر است:

پیش دیابت در کودکان

طی سال‌های اخیر، دیابت نوع 2 در کودکان و نوجوانان شیوع بیشتری پیدا کرده و احتمالا این موضوع، با افزایش آمار چاقی در این گروه‌های سنی در ارتباط است. از این رو انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند که کودکان دارای اضافه وزن و حداقل یک عامل خطر ابتلا به دیابت نوع 2، از نظر ابتلا به پیش‌دیابت مورد بررسی قرار بگیرند.

موارد زیر از جمله عوامل خطر پیش‌دیابت در کودکان هستند:

• سابقه ژنتیکی دیابت نوع 2
• داشتن نژاد یا قومیتی که احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در آن‌ها بیشتر است
• وزن کم هنگام تولد
• تولد از مادری که دیابت بارداری داشته است

کودکان مبتلا به پیش‌دیابت، باید هر سال از نظر ابتلا به دیابت نوع 2 مورد بررسی قرار بگیرند. البته اگر کودک شما دچار تغییر وزن ناگهانی شد یا علائمی مثل تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، خستگی یا تاری دید پیدا کرد، باید زودتر تحت بررسی قرار بگیرد.

درمان پیش دیابت

تغییر سبک زندگی، بهترین راه برای درمان پیش‌دیابت و حتی بازگشت به وضعیت طبیعی به شمار می‌رود. در واقع این راهکارِ به‌ظاهر ساده، به بازگشت سطح قند خون به محدوده سالم کمک کرده و از ابتلا به دیابت نوع 2 جلوگیری می‌کند. اگر شما هم به ‌دنبال آغاز یک سبک زندگی سالم هستید، می‌توانید با اقدامات زیر شروع کنید:

• کاهش وزن یکی از بهترین راهکارها برای مقابله با مقاومت به انسولین و پیش‌دیابت است. تا جایی که بر اساس نتایج یک مطالعه کاهش تنها 7% از وزن بدن، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را تا 58% کاهش می‌دهد.
• فعالیت بدنی منظم با شدت متوسط با افزایش مصرف گلوکز توسط عضلات و سایر سلول‌های بدن، به کاهش قند خون کمک می‌کند. بنابراین در صورت ابتلا به پیش‌دیابت، سعی کنید 5 روز در هفته و روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید.
• حذف قند غیرطبیعی، جایگزینی کربوهیدرات‌های ساده با کربوهیدرات‌های پیچیده و افزایش مصرف سبزیجات کمک شایانی به بازگشت سطح قند خون به محدوده طبیعی می‌کند. با این حال بهتر است برای دریافت یک رژیم غذایی دقیق و بلندمدت، از متخصص تغذیه کمک بگیرید.
• کاهش یا مدیریت استرس
• ترک سیگار
• تشخیص و درمان اختلالات خواب (در صورت ابتلا به این اختلالات)
• مدیریت بیماری‌هایی مثل کلسترول بالا و فشار خون بالا

آیا می‌توان برای مدیریت پیش دیابت از دارو استفاده کرد؟

در برخی موارد پزشکان برای مدیریت پیش‌دیابت از داروهایی مثل متفورمین کمک می‌گیرند؛ به‌ویژه اگر تغییر سبک زندگی کارساز نباشد و بیمار چندین عامل خطر برای دیابت نوع 2 را داشته باشد.

ترایتیس یکی از محصولات شرکت داروسازی اکتوورکو است و در صورت تجویز پزشک، می‌تواند به کاهش قند خون کمک کند. خوشبختانه عوارض نادر و خفیفی برای این دارو گزارش شده ولی در صورت مشاهده هرگونه عارضه، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

رژیم غذایی پیش دیابت

پایبندی به یک رژیم غذایی سالم نقش مهمی در کنترل و کاهش سطح قند خون دارد. جدول زیر خلاصه کوتاه و مفیدی را از رژیم غذایی مناسب برای افراد پیش‌دیابتی ارائه می‌کند:

توجه به اصول کلیدی زیر نیز تاثیر رعایت رژیم غذایی دیابت را دوچندان می‌کند:

• به اندازه وعده‌های غذایی توجه کنید و از پرخوری بپرهیزید.
• به جدول ارزش غذایی مندرج روی مواد غذایی مختلف دقت کنید. این جدول‌ها اطلاعاتی مفیدی در خصوص مقدار کالری، چربی، کربوهیدرات و پروتئین مواد غذایی در اختیار شما قرار می‌دهند و به کنترل مصرف آن‌ها کمک می‌کنند.
• با کارهای ساده‌ای مثل نشستن هنگام غذا خوردن، خودداری از تماشای تلویزیون یا استفاده از موبایل هنگام صرف غذا، تمرکز بر طعم و ویژگی‌های غذا و آهسته غذا خوردن، تغذیه آگاهانه را تمرین کنید. این تمرین، یکی از بهترین روش‌ها برای کنترل اندازه وعده‌های غذایی است و به افزایش آگاهی نسبت به احساس گرسنگی و سیری کمک می‌کند.
• به یاد داشته باشید که همیشه آب، به نوشیدنی‌هایی مانند نوشابه و آبمیوه ارجحیت دارد. البته می‌توانید برای تنوع برش‌های لیمو، خیار یا نعناع را نیز به آب اضافه کنید.

درمان پیش دیابت با ورزش

فعالیت بدنی منظم، نقش مهمی در مدیریت دیابت نوع 2 دارد. جدول زیر برخی از این فعالیت‌های بدنی و نکات مربوط به آن‌ها را خلاصه می‌کند:

علائم پیش دیابت در زنان

موارد زیر از جمله علائم پیش‌دیابت هستند که به طور خاص زنان را درگیر می‌کنند:

• عفونت‌های قارچی
• عفونت‌های مجاری ادراری
• قاعدگی‌های طولانی‌تر و شدیدتر
• کاهش میل جنسی
• خشکی واژن که رابطه جنسی را دردناک می‌کند
• مشکلات باروری

پیش‌ دیابت در بارداری

به طور کلی پیش‌دیابت و دیابت بارداری علامت خاصی ندارند و با آزمایش غربالگری قند خون یا همان تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) تشخیص داده می‌شوند. زنان باردار با سابقه تجربه دیابت بارداری، باید در هفته‌های اولیه بارداری این آزمایش را انجام دهند و در صورت طبیعی بودن نتیجه اولیه، در هفته‌های 24 تا 28 مجددا آن را تکرار کنند. برای سایر زنان باردار نیز انجام آزمایش در هفته‌های 24 تا 28 کفایت می‌کند.

نکته مهم دیگر این است که گروه‌های زیر در معرض خطر ابتلا به پیش‌دیابت و دیابت بارداری قرار دارند:

• سن بالای 40 سال
• شاخص توده بدنی بالای 30
• داشتن سابقه به دنیا آوردن نوزاد با وزن 4.5 کیلوگرم یا بیشتر
• ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی
• سابقه ابتلای والدین، خواهر یا برادر به دیابت
• داشتن اصالت جنوب آسیایی، آفریقایی-کارائیبی یا خاورمیانه‌ای
• انجام برخی عمل‌های جراحی برای کاهش وزن مانند بای‌پس معده

علت پیش دیابت چیست؟

مقاومت به انسولین، علت اصلی ابتلا به پیش‌دیابت و دیابت نوع 2 به حساب می‌آید. موارد زیر نیز از جمله عوامل متعددی هستند که در ایجاد مقاومت به انسولین نقش دارند:

• عوامل ژنتیکی
• چربی اضافی در بدن، به‌ویژه در ناحیه شکم
• کم‌تحرکی
• مصرف مکرر غذاهای فرآوری‌شده، پرکربوهیدرات و سرشار از چربی اشباع
• مصرف طولانی‌مدت برخی داروها مثل استروئیدها
• برخی اختلالات هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید یا سندرم کوشینگ
• استرس مزمن
• خواب بی‌کیفیت

سخن پایانی

در این مطلب با پیش‌دیابت به عنوان یک وضعیت هشداردهنده آشنا شدیم و دیدیم که تشخیص زودهنگام و اصلاح سبک زندگی می‌تواند به بازگشت قند خون به سطح نرمال و پیشگیری از دیابت نوع ۲ کمک کند. سوالات و ابهامات خود در رابطه با پیش دیابت را با ما در میان بگذارید.  

منابع: mayoclinic، clevelandclinic، healthline، webmd، nhs، clevelandclinic