در نوزادان و کودکان خردسال، علائم سرماخوردگی معمولاً در روز دوم و سوم بیماری به اوج خود می رسد و سپس به تدریج طی ده تا چهارده روز بهبود می یابد. برطرف شدن علائم سرفه ممکن است طولانی تر از بقیه علائم سرماخوردگی باشد، ولی درنهایت طی سه تا چهار هفته باید برطرف شود. در کودکان و نوجوانان بزرگتر، علائم معمولاً طی پنج تا هفت روز برطرف می شود (در کودکانی که بیماری زمینه ای ریوی دارند یا والدین سیگاری دارند دوره بیماری طولانی تر است). در صورت بدتر شدن علائم، مانند مشکل در تنفس، بلع، تب بالا و یا طولانی شدن بیش از حد بیماری، حتما به پزشک مراجعه کنید.
تشدید یا ادامه علائم، به عنوان مثال سرفه مداوم ممکن است نشان دهنده ایجاد عوارض دارویی باشد یا نیاز به در نظر گرفتن تشخیصی به غیر از سرماخوردگی، مانند سینوزیت، ذات الریه و یا سیاه سرفه باشد؛ این بیماری ها نیاز به مراجعه به پزشک و دریافت درمان مناسب را دارند. مواردی که برای مدیریت سرما خوردگی در این مقاله صحبت می شود مربوط به کودکانی است که هیچ بیماری زمینه ای یا نقص سیستم ایمنی و … ندارند.
درمان سرماخوردگی کودکان
به طور کلی یک یا ترکیبی از اقدامات زیر به عنوان درمان خط اول برای کودکان مبتلا به سرماخوردگی توصیه می شود؛ این توصیه ها چون ضرری ندارند می توان از آن ها استفاده کرد:
دریافت مایعات کافی (هیدراتاسیون)
حفظ هیدراتاسیون کافی ممکن است به رقیق شدن ترشحات و تسکین علائم تنفسی کمک کند.
مصرف مایعات گرم
مصرف مایعات گرم، مانند چای و سوپ مرغ ممکن است اثر تسکین دهنده ای بر مخاط تنفسی داشته باشد، جریان مخاط بینی را افزایش دهد با روان کردن ترشحات تنفسی به از بین بردن آن کمک کند. مایعات گرم شده باید برای سن نوزاد یا کودک مناسب باشد. بعضی از غذا ها و نوشیدنی ها برای تمام سنین مناسب نیستند.
محلول آب نمک موضعی
استفاده از محلول آب نمک به صورت موضعی ارزان است و عوارض نگران کننده ای ندارد؛ در نتیجه استفاده از آن در دوران سرماخوردگی توصیه می شود. استفاده از آب نمک در حفره بینی ممکن است به طور موقت ترشحات مزاحم بینی را از بین ببرد و منجر به انقباض عروق (احتقان زدایی) شود. عوارض جانبی ممکن است شامل تحریک مخاط یا خونریزی بینی باشد. در نظر داشته باشید که قطره بینی سدیم کلراید را می توانید از داروخانه برای کودکان تهیه کنید. برای کودکان بزرگتر که توانایی شستشوی بینی را دارند از سرم شستشو سدیم کلراید 9/0 درصد استفاده کنید. برای شستشوی بینی در کودکان نباید از آب لوله کشی استفاده کرد و حتما باید از محلول های استریل استفاده شود.
استفاده از بخور گرم و سرد
در مورد استفاده از بخور گرم و سرد نظرات متفاوتی وجود دارد. استفاده از بخور سرد ممکن است برای رقیق شدن ترشحات بینی مفید باشد؛ اما توجه به این نکته ضروری است که دستگاه بخور باید به خوبی تمیز و ضدعفونی شود تا خطر عفونت از طریق استنشاق به حداقل رسد. استفاده از بخور گرم و استنشاق هوای مرطوب یا بخار گرم در درمان سرماخوردگی توصیه نمی شود. این کار نه تنها علائم را کاهش نمی دهد، بلکه ممکن است منجر به سوختگی شود.
استفاده از داروهای مسکن و تب بر
در کودکان می توان از داروهای ضد تب و مسکن استفاده کرد. (این توصیه برای کودکانی است که به بیماری دیگری مبتلا نیستند و احتیاط خاصی در مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) ندارند.)
استفاده از آنتی هیستامین، ضد احتقان، ضد سرفه و خلط آورها
- در کودکان کمتر از ۶ سال به جز داروهای ضد تب/ مسکن، باید از مصرف داروهای OTC برای سرماخوردگی اجتناب شود.
- در کودکان ۶ تا ۱۲ سال به جز داروهای ضد تب/ مسکن، باید از مصرف داروهای OTC برای سرماخوردگی اجتناب شود.
- نوجوانان ≥۱۲ سال: داروهای ضد احتقان OTC ممکن است باعث تسکین علائم بینی در نوجوانان بالای ۱۲ سال شود؛ اما در هنگام تهیه دارو از داروساز مشورت بگیرید.
مطالعات زیادی در مورد استفاده از داروهای آنتی هیستامین و ضد احتقان به صورت OTC صورت گرفته، اما استفاده از این داروها در درمان سرما خوردگی اثرات مثبتی را نشان نداده است و ممکن است با عوارض جانبی جدی همراه باشد.
مدیریت علائم سرماخوردگی ناشی از کرونا
SARS-CoV-2 ویروسی است که باعث بیماری کرونا ویروس (COVID-19) در کودکان می شود و مانند سرماخوردگی ناشی از سایر ویروس ها است. کودکان مبتلا و یا مشکوک به کووید-۱۹ باید قبل از بازگشت به فعالیت بدنی (مانند تمرین ورزشی سازمان یافته، تمرین یا مسابقه، کلاس تربیت بدنی، ورزش های تفریحی) توسط پزشک مورد ارزیابی قرار گیرند.
درمان علامتی سرماخوردگی کودکان
علائم سرماخوردگی نیازی به درمان دارویی ندارند؛ مگر این که کودک یا سایر اعضای خانواده را آزار دهد، برای مثال، تب بالا، مشکلات خواب، سختی در نوشیدن و… .
درمان تب
پیشنهاد می شود ناراحتی ناشی از تب در چند روز اول سرماخوردگی در کودکان بزرگتر از سه ماه با استامینوفن و در کودکان بالای ۶ ماه با استامینوفن یا ایبوپروفن کنترل گردد. به این نکته توجه کنید که در درمان علامتی سرماخوردگی در کودکان، از مصرف هم زمان داروهای حاوی چند ماده موثره دارویی اجتباب کنید؛ زیرا برخی از اجزای تشکیل دهنده این داروها یکسان است و ممکن است میزان یکی از اجزا بیشتر از حد مجاز شود.
درمان علائم بینی
علائم بینی شامل آبریزش بینی و گرفتگی یا انسداد بینی است. انسداد بینی می تواند با نوشیدن تداخل داشته باشد و ممکن است آزاردهنده ترین علامت در نوزادان و کودکان خردسال باشد. برای درمان و کنترل علائم مزاحم بینی در ابتدا یک یا چند راهکار زیر را امتحان کنید:
- ساکشن بینی
- قطره های نمکی بینی
- اسپری یا شستشوی بینی
- مصرف مایعات کافی
- بخور سرد
اقدامات بعدی برای علائم مزاحم بینی که با مراقبت های حمایتی بهبود نمی یابند، بسته به سن متفاوت است:
- کمتر از ۵ سال: برای کودکان کمتر از ۵ سال با علائم مزاحم بینی که علیرغم اقدامات اولیه هم چنان ادامه می یابند، به طور کلی افزایش دفعات ساکشن بینی، اسپری ها یا شستشو پیشنهاد می شود. استفاده از داروهای OTC برای علائم بینی در کودکان کمتر از ۵ سال توصیه نمی شود.
- در کودکان زیر ۶ سال استفاده از هیچ داروی ضد احتقان و آنتی هسیتامین خوراکی بدون نسخه پزشک توصیه نمی شود. برخی اسپری های بینی وجود دارند که ممکن است در کودکان بالای ۵ سال مفید باشند؛ اما باید با نسخه پزشک تهیه شوند.
در صورتی که پیشنهاد های بالا مورد استفاده قرار گرفت و علائم بینی پایدار ماند یا بدتر شد نیاز به مراجعه به پزشک است.
درمان سرفه
سرفه ممکن است بر خواب، عملکرد مدرسه و توانایی بازی کودک تأثیر گذارد. هم چنین ممکن است خواب سایر اعضای خانواده را مختل کند و یا در کلاس درس اختلال ایجاد کند. اگرچه بیماران به دنبال راهکاری برای سرکوب سرفه هستند، اما سرفه ترشحات دستگاه تنفسی را پاک می کند و سرکوب سرفه ممکن است منجر به احتباس ترشحات و انسداد راه هوایی شود. متخصصان برای کنترل سرفه توصیه می کنند که کودکان به اندازه کافی آب و مایعات بنوشند و از مایعات گرم (چای، سوپ مرغ) و عسل (در کودکان بالای یک سال) استفاده کنند. این موارد بی خطر هستند و می توانند در کنترل سرفه مفید باشند.
درمان سرفه با عسل
عسل به عنوان یک گزینه موثر و بی خطر برای درمان سرفه در کودکان بالای یک سال مبتلا به سرماخوردگی پیشنهاد می شود. نیم تا یک قاشق چایخوری عسل را می توان مستقیم و یا با چای رقیق و استفاده کرد. در کودکان زیر یک سال، به دلیل خطر مسمومیت با سم بوتولیسم نباید از عسل استفاده کرد. چندین مطالعه مختلف اثر بخشی عسل را بر سرفه در مقاسیه با داروهای ضد سرفه مورد بررسی قرار دادند.
نتیجه تمام این مطالعات نشان داد که استفاده از عسل به اندازه و یا بیشتر از داروهای ضد سرفه بر کنترل سرفه در کودکان موثر است و تقریبا هیچ عارضه جدی در کودکان بالاتر ازیک سال ندارد. با توجه به ایمنی نسبی و هزینه پایین عسل، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و آکادمی اطفال آمریکا (AAP) آن را به عنوان یک درمان مناسب برای سرماخوردگی در کودکان خردسالی که بیش از یک سال دارند، پیشنهاد می‌کنند.
آب نبات و قرص های مکیدنی
آب نبات و قرص های مکیدنی ممکن است در کنترل سرفه کمک کننده باشند؛ اما چون خطر خفگی برای کودکان وجود دارد برای کودکان بالاتر از 6 سال توصیه می شود.
کدئین
استفاده از کدئین برای کنترل سرفه در کودکان توصیه نمی شود؛ زیرا مصرف کدئین در کودکان می تواند با عوارض و خطرات جدی همراه باشد.
اگر علائم سرماخوردگی طولانی شد چه اقداماتی می توانیم انجام دهیم؟
علائم مربوط به بینی: اگر ترشحات بینی شدیدتر و طولانی تر از حد انتظار در سرماخوردگی باشد، برای مثال این علائم 10 روز طول بکشد و رو به بهبود نرود و یا بدتر شود، حتما باید به پزشک مراجعه شود.
سرفه: اگر سرفه در کودکان شدیدتر و یا طولانی تر از حد انتظار در سرماخوردگی باشد، برای مثال سرفه به طور مداوم دو هفته ادامه پیدا کند و بهبودی در آن حاصل نشود، نیاز به مراجعه به پزشک و بررسی بیشتر دارد.
چه درمان هایی در سرماخوردگی تاثیری در بهبود علائم ندارند؟
- آنتی بیوتیک ها: مصرف آنتی بیوتیک هیچ نقشی در درمان و یا کنترل علائم سرماخوردگی ندارد، اما می تواند مقاومت میکروبی را افزایش دهد و یا عوارض جانبی ایجاد کند. مصرف آنتی بیوتیک تنها در صورتی که عفونت ثانویه تشخیص داده شود با نظر پزشک قابل استفاده است.
- آنتی هیستامین ها: مصرف آنتی هیستامین ها برای درمان سرماخوردگی پیشنهاد نمی شود. در مطالعات مختلف مصرف آنتی هسیتامین در تسکین علائم بینی و یا سرفه در کودکان موثر نبوده است و ممکن است همراه با عوارض باشد؛ در نتیجه مصرف آن، بدون تجویز پزشک، در کودکان پیشنهاد نمی شود.
- مواد معطر: استفاده از مواد معطر، مانند منتول، کافور و یا روغن اکالیپتوس که برای استفاده روی ملحفه جهت درمان احتقان بینی یا سرفه وجود دارند توصیه نمی شود.
- داروی گیاهی اکیناسه: تاثیر مصرف اکیناسه در درمان و یا کاهش شدت سرماخوردگی در کودکان ثابت نشده است. مصرف اکیناسه می تواند با عوارض جانبی، مانند مشکلات پوستی همراه باشد.
- داروی گیاهی پلارگونیوم: از عصاره این گیاه در شربت های ضد سرفه استفاده می شود؛ اما مطالعاتی که انجام شده اثربخشی مثبتی از این دارو را در درمان سرماخوردگی نشان نداده است.
پیشگیری از سرما خوردگی
رعایت بهداشت: بهترین روش برای جلوگیری از انتقال ویروس سرماخوردگی، شستن مکرر دست ها و اجتناب از دست زدن به دهان، بینی و چشم ها می باشد. ویروس های سرماخوردگی می توانند از طریق دست ها به اشیای موجود در محیط یا افراد دیگر منتقل شوند. برای جلوگیری از آلوده شدن دست‌ها، می‌توان به کودکان مبتلا به سرماخوردگی آموزش داد که به جای دست‌هایشان، در دستمال یا آرنج خود سرفه کنند. دستمال های استفاده شده نیز باید در سطل زباله ریخته شود.
اقدامات پیشگیرانه اثبات نشده: بعضی اقدامات و داروها وجود دارد که تاثیر آن برای پیشگیری از سرماخوردگی ثابت نشده است. محصولات گیاهی مانند سیر، ویتامین ها مانند ویتامین دی، مواد معدنی، هومیوپاتی یا پروبیوتیک ها هیچ کدام برای پیشگیری از سرماخوردگی توصیه نمی شوند.
کلام آخر
سرماخوردگی یک بیماری خود به خود محدود شونده است و معمولا طی 10 تا 14 روز برطرف می شود. در کودکان کمتر از 12 سال بهتر است از داروهای ضد سرفه با احتیاط و تجویز پزشک مصرف شود.
اگر علائم سرماخوردگی کودک را آزار می دهد، برای مثال موجب اختلال در خوابیدن یا خوردن و نوشیدن می شود، یا برای سایر اعضای خانواده ایجاد ناراحتی می کند، ممکن است درمان علامتی ضروری باشد.
برای درمان علائم مزاحم بینی، یک یا چند راهکار مناسب (مانند شستشو و تخلیه بینی به کمک قطره و یا اسپری های مخصوص بینی، مصرف مایعات کافی و بخور سرد) را به جای داروهای بدون نسخه (OTC)یا درمان های معطر موضعی استفاده کنید.
برای درمان سرفه مصرف آب و مایعات، مانند مایعات گرم (چای، سوپ مرغ)، عسل (در کودکان بزرگتر از یک سال)، یا آب نبات های مکیدنی (در کودکان بالای 6 سال که خطر خفگی وجود ندارد) به جای داروهای ضد سرفه، آنتی هیستامین ها و خلط آورها توصیه می شود.
تاییدکننده: دکتر شقایق کیخسروی (داروساز)
