افرادی مانند کودکان خردسال، سالمندان، بیماران، زنان باردار و شیرده در مقابل داروها — از جمله داروهای بدون نسخه (OTC)— آسیبپذیرتر هستند. زمانی که این افراد دارو مصرف میکنند، باید احتیاطهای ویژهای انجام پذیرد که ممکن است شامل نظارت پزشک باشد.
برای جلوگیری از تداخل های خطرناک دارویی، مصرف همزمان داروهای تجویزی و OTC نیاز به مشورت با داروساز یا پزشک دارد. همچنین افرادی که بیماریهای مزمن دارند باید قبل از مصرف این داروها با پزشک یا داروساز مشورت کنند. داروهای OTC برای درمان اختلالات جدی طراحی نشدهاند و ممکن است در برخی موارد وضعیت آنها را تشدید کنند. هر واکنش غیرمنتظره ای، مانند بثورات پوستی یا بیخوابی، نشانهای برای متوقف کردن مصرف دارو و دریافت مشاوره پزشکی فوری است.
چه نگرانی هایی برای استفاده کودکان از داروهای بدون نسخه وجود دارد؟
بدن کودکان داروها را بهگونهای متفاوت نسبت به بزرگسالان متابولیزه کرده و واکنش میدهد. از آنجا که پیش از ورود داروها به بازار، مطالعات بالینی روی کودکان محدود است، برخی عوارض احتمالی داروها ممکن است تنها پس از مصرف و در مراحل بعدی آشکار شوند. مانند ارتباط مصرف آسپرین با سندرم رِی (درگیری مغز، خون و کبد) در کودکانی که آبلهمرغان یا آنفلوآنزا دارند، که فقط پس از گذشت زمان کشف شد.
تعیین دوز صحیح برای کودک دشوار است. اگرچه معمولاً دوزها بر اساس رده سنی (مثلاً ۲ تا ۶ یا ۶ تا ۱۲ سال) مشخص میشوند، سن بهترین معیار نیست؛ زیرا وزن کودکان در بازه سنی ممکن است بسیار متفاوت باشد. بنابراین توصیه میشود دوز بر اساس وزن کودک حساب شود.
اگر روی برچسب دارو دستورالعمل مقدار مصرف دارو برای کودک مشخص نشده باشد، والدین نباید از روی حدس و گمان مقدار دارو را تعیین کنند و باید حتماً با داروساز یا پزشک مشورت کنند. این اقدام میتواند از دریافت دوز خطرناک جلوگیری کند.
بسیاری از داروهای کودکان به صورت مایع هستند. حتی اگر روی برچسب دستورالعمل دوز مشخص باشد، ممکن است بهاشتباه با قاشق معمولی اندازهگیری شوند. تنها قاشقهای اندازهگیری برای اندازهگیری داروهای مایع به اندازه کافی دقیق هستند. با این حال، قاشق اندازهگیری استوانهای برای اندازهگیری دوز کودک بسیار بهتر است و سرنگ خوراکی) برای اندازهگیری و ریختن مقدار دقیق دارو در دهان نوزاد) ترجیح داده میشود.در استفاده از سرنگ، درپوش آن باید برداشته شود تا از خطر خفگی جلوگیری شود. اگر وسیله اندازهگیری همراه محصول ارائه شده است، حتماً از همان استفاده کنید.
برخی داروهای کودکان در چند فرم عرضه میشوند؛ بنابراین بزرگسالان باید هر بار قبل از مصرف مراقب باشند و برچسب روی آن را دقیق بخوانند.
داروهای OTC برای سرفه و سرماخوردگی کودکان
کودکان بیشتر در معرض سرفه و سرماخوردگی هستند و این علائم برایشان ناخوشایند است. نباید به کودکان داروهای بدون نسخه سرفه یا سرماخوردگی داد و باید حتما با پزشک یا داروساز مشورت کرد. همچنین باید از محصولاتی استفاده شود که برای سن و وزن کودک فرموله شدهاند.
احتیاط های لازم برای مصرف دارو در سالمندان
پیری بر نحوه و سرعت متابولیسم داروها تأثیر میگذارد. سالمندان معمولاً به بیماری های بیشتر مبتلا هستند و داروهای بیشتری نیز مصرف میکنند. بنابراین آنها بیشتر در معرض عوارض جانبی و تداخل دارویی هستند.
بسیاری از داروهای OTC میتوانند برای سالمندان خطرناک باشند، بهویژه اگر با حداکثر دوز و بهطور مداوم مصرف شوند. مثلاً یک فرد مسن مبتلا به آرتریت ممکن است مکرراً مسکن استفاده کند که این کار میتواند سبب زخم معده خونریزی دهنده شود. بروز چنین زخمهایی در افراد مسن خطرناک هستند و بدون هشدار ظاهر میشوند.
بعضی آنتیهیستامینها خوابآور هستند. بسیاری از داروهای سرماخوردگی و خوابآور حاوی این آنتیهیستامینها هستند که میتوانند خوابآلودگی، سرگیجه و حواسپرتی ایجاد کنند. آنتیهیستامینهایی که خواب آور نیستند کمعارضهترند.
داروهای آنتیاسید که حاوی آلومینیوم هستند یبوست ایجاد میکنند و آنهایی که منیزیم دارند ممکن است سبب اسهال و کمآبی بدن شوند.
در مراجعات پزشکی، سالمندان باید تمامی داروهای OTC، ویتامینها، مواد معدنی و داروهای گیاهی که مصرف می کنند را به پزشک اطلاع دهند تا پزشک ارزیابی بهتری از رژیم داروییشان انجام دهد.
احتیاط های دارویی در زنان باردار و شیرده
داروها میتوانند از طریق جفت به جنین برسند و یا از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شوند. برخی داروها ممکن است به جنین یا نوزاد آسیب برسانند؛ بنابراین زنان باردار و شیرده باید قبل از مصرف هر داروی OTC یا داروی گیاهی، با پزشک یا داروساز مشورت کنند. برچسب برخی داروهای OTC هشدارهای مربوط به بارداری و شیردهی را در صورت نیاز دارد.
افراد مبتلا به بیماریهای مزمن
برخی بیماریهای مزمن ممکن است با مصرف نادرست داروهای OTC تشدید شوند. از آنجا که داروهای OTC عمدتاً برای استفاده افراد سالم در برخی زمان ها هستند، افرادی که بیماری مزمن یا جدی دارند، یا قصد مصرف روزانه از این داروها را دارند، باید قبل از مصرف این محصولات با پزشک مشورت کنند. در این شرایط، مصرف دارو فراتر از مراقبت خودسرانه است و نیاز به مشورت حرفهای دارد.
کلام آخر
اگرچه داروهای بدون نسخه معمولاً ایمن و قابل دسترس به نظر میرسند، اما مصرف آنها بدون آگاهی میتواند با عوارض ناخواسته همراه باشد. پیش از استفاده، لازم است برچسب و دستورالعمل دارو بهدقت مطالعه شود، از مصرف همزمان با سایر داروها یا در شرایط خاصی مانند بارداری، شیردهی یا ابتلا به بیماریهای مزمن بدون مشورت پزشک پرهیز گردد و دوز توصیهشده هرگز از حد مجاز فراتر نرود. توجه به تاریخ انقضا و نگهداری صحیح دارو نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در مجموع، احتیاط در مصرف این داروها به پیشگیری از تداخلات دارویی و آسیبهای احتمالی کمک میکند.
