دلایل، علائم و درمان ناباروری چیست؟

ناباروری توانایی طبیعی یک فرد یا زوج برای فرزندآوری است. این امر شامل پیوند موفقیت آمیز یک تخمک و اسپرم سالم و به دنبال آن کاشت تخمک بارور شده در رحم است. باروری تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله سن، ژنتیک، سبک زندگی و وضعیت سلامت فرد است.

 باروری در بین زنان بستگی به عواملی از جمله تخمک گذاری منظم، لوله های فالوپ سالم و رحم پذیرا دارد. باروری درمردان، به تولید اسپرم سالم و توانایی اسپرم برای رسیدن و بارور کردن تخمک بستگی دارد.

 ناباروری به عنوان ناتوانی در باردار شدن پس از 12 ماه رابطه جنسی منظم و محافظت نشده (یا 6 ماه برای زنان بالای 35 سال) تعریف می شود و میلیون ها زوج را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، ناباروری یک مسئله جهانی است که تقریباً از هر 6 نفر یک نفر (17.5 درصد از جمعیت بزرگسال) را تحت تأثیر قرار می دهد. از آنجا که هم مردان و هم زنان به طور مساوی در موارد ناباروری نقش دارند، این مساله نیازمند ارزیابی و درمان جامع است.

انواع ناباروری

ناباروری به طور کلی به دو دسته ناباروی اولیه و ناباروی ثانویه تقسیم می شود. ناباروری اولیه به زوج هایی اطلاق می شود که تا به حال موفق به فرزند آوری نشده اند. ولی ناباروری ثانویه مربوط به زوج هایی است که قبلا تجربه بارداری داشته اند ولی مجددا موفق به فرزندآوری نمی شوند. ناباروری علل متنوعی دارد که با توجه به عوامل زمینه ای به صورت زیر طبقه بندی می شوند:

دلایل ناباروری زنان

علل ناباروری در زنان می تواند موارد گسترده ای را شامل شود، از جمله:

• اختلالات تخمک گذاری: شرایطی مثل سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و نارسایی زودرس تخمدان (POF) می تواند سبب اختلال در تخمک گذاری شود. برای مثال سندرم تخمدان پلی کیستیک 6 تا 12درصد زنانی که در سن باروری هستند را تحت تاثیر قرار می دهد و از علل اصلی عدم تخمک گذاری است.
• عوامل مربوط به لوله های رحم: انسداد یا آسیب به لوله های فالوپ، که اغلب به دلیل التهاب لگن، اندومتریوز یا جراحی های قبلی ایجاد می شود و می تواند از برخورد تخمک و اسپرم جلوگیری کند.
• ناهنجاری های رحم یا دهانه رحم: فیبروم ها، پولیپ ها یا مشکلات ساختاری در رحم می توانند در لانه گزینی یا بارداری اختلال ایجاد کنند.
• کاهش ناباروری ناشی از افزایش سن: با افزایش سن زنان، به خصوص پس از 35 سالگی، کمیت و کیفیت تخمک های آنها به طور قابل توجهی کاهش می یابد. این کاهش پس از 40 سالگی تسریع می شود و لقاح را چالش برانگیزتر می کند.

علل ناباروری مردان

ناباروری مردان معمولا مربوط به تولید، تحرک و ویژگی های ساختاری اسپرم می باشد. علل شایع آن عبارتند از:

• تعداد کم اسپرم: کمتر از 15 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی.
• تحرک ضعیف اسپرم: اسپرم نمی تواند به طور موثر حرکت کند تا به تخمک برسد.
• ساختار غیرطبیعی اسپرم: ساختار غیرطبیعی اسپرم که بر لقاح اثرگذار است.
• عدم تعادل هورمون ها: تستوسترون پایین یا سایر اختلالات غدد درون ریز می تواند تولید اسپرم را مختل کند.
• عوامل مربوط به سبک زندگی: سیگار کشیدن، مصرف الکل، چاقی و قرار گرفتن در معرض سموم محیطی (مانند آفت کش ها و فلزات سنگین) می تواند بر سلامت اسپرم تأثیر منفی بگذارد.

علل ناباروری ترکیبی

در برخی موارد، هر دو طرف در عدم باروری نقش دارند. به عنوان مثال، یک زن ممکن است مشکلات تخمک گذاری داشته باشد، و همسرش نیز تعداد اسپرم پایینی دارد. 

ناباروری بدون دلیل

علیرغم انجام آزمایشات، برای برای حدود 30 درصد موارد ناباروری، علت مشخصی شناسایی نشده است. این موارد به  عنوان ناباروری غیرقابل توجیه شناخته می شوند و می توانند به ویژه برای زوج ها ناامید کننده باشند. 

تشخیص ناباروری

یک فرایند تشخیصی جامع برای مشخص کردن دلیل اصلی ناباروری ضروری است. انجمن اروپایی تولید مثل و جنین شناسی (ESHRE)، معتقد است هر دو شریک باید به طور همزمان ارزیابی شوند.

تست های مربوط به زنان شامل تست تخمک گذاری، رحم لوله نگاری (HSG)، بررسی ذخیره تخمدانی و سونوگرافی لگن می باشد. همچنین آزمایشاتی مانند آنالیز مایع منی، تست های هورمونی و تست ژنتیک مربوط به مردان است.

گزینه های درمان ناباروری

درمان ناباروری به عواملی مثل علت ناباروری، سن افراد و تاریخچه پزشکی آنها بستگی دارد. انجمن پزشکی باروری آمریکا (ASRM) بر اهمیت برنامه های درمانی شخصی برای بهبود نتایج تاکید می کند. در اینجا به چند رویکرد رایج اشاره می کنیم:

اصلاح سبک زندگی

• حفظ وزن ایده آل، ترک سیگار، کاهش مصرف الکل و مدیریت استرس می تواند به طور قابل توجهی باروری را در مردان و زنان بهبود بخشد. رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها و مواد معدنی می تواند به سلامت باروری کمک کند.

مصرف دارو

مداخلات جراحی

• لاپاراسکوپی به منظور درمان اندومتریوز، برداشت فیبروم یا ترمیم آسیب های لوله های فالوپ در زنان.
• جراحی در مردان جهت درمان واریکوسل (افزایش سایز وریدهای کیسه بیضه) یا برطرف کردن انسداد دستگاه تناسلی.

روش های کمک باروری (ART)

ART سبب تحول در درمان ناباروری شده و روش های متداول آن شامل موارد زیر است:

• لقاح داخل رحمی (IUI): در زمان تخمک گذاری، اسپرم مستقیما داخل رحم قرار داده می شود.
• لقاح آزمایشگاهی (IVF): تخمک ها از تخمدان ها خارج می شوند، در آزمایشگاه با اسپرم بارور شده و جنین های حاصل به رحم منتقل می شوند. میزان موفقیت IVF بر اساس سن متفاوت است، با نرخ تولد تقریباً 40 درصد برای زنان زیر 35 سال و 12 درصد برای زنان بالای 40 سال.
• تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): که در آن یک اسپرم به طور مستقیم داخل تخمک تزریق می شود و اغلب در موارد ناباروری شدید مردان استفاده می شود.
• اهدای تخمک یا اسپرم: زمانی به کار می رود که یکی از والدین مشکل باروری شدید دارد.
• رحم جایگزین: زن دیگری حاملگی را برای والدین مورد نظر انجام می دهد.

حمایت عاطفی و روانی

ناباروری می تواند باعث آسیب های روحی قابل توجهی از جمله اضطراب، افسردگی و برخی مشکلات در رابطه زوج شود. انجمن اروپایی تولید مثل و جنین شناسی انسانی، اهمیت پرداختن به تأثیر روانی ناباروری را به عنوان بخشی از یک رویکرد درمانی جامع برجسته می کند. مشاوره، گروه‌های حمایتی و تکنیک‌ های مدیریت استرس مانند یوگا یا مدیتیشن می‌تواند به افراد و زوج ‌ها کمک کند تا با چالش‌های ناباروری کنار بیایند. 

تالیف: دکتر نازنین پاشانژاد (داروساز)