دکتر مریم شریف (بورد تخصصی داروسازی بالینی)

اختلال بدشکلی بدن یا Body Dysmorphic Disorder (BDD) با مشغولیت به نقص‌های موجود یا جزئی در ظاهر مشخص می‌شود؛ به طوری که بیماران معتقدند ظاهری غیرطبیعی، غیرجذاب، زشت یا بدشکل دارند، در حالی که در واقعیت طبیعی به نظر می‌رسند.

اشتغال به عیوب درک شده منجر به رفتارهای تکراری می­‌شود (مثلاً بررسی مکرر ظاهر در آینه)، که معمولاً کنترل آن­ها دشوار است و لذت بخش نیستند.

BDD شایع است، اما معمولاً کمتر شناخته می‌­شود. این اختلال باعث ناراحتی بالینی قابل توجه و یا اختلال در عملکرد می­‌شود و گاهی با افکار و رفتار خودکشی همراه است.

افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن ممکن است از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کنند، یا کاملاً منزوی و خانه نشین شوند. آنها اغلب برای بهبود ظاهر خود به دنبال درمان­‌های زیبایی مانند درمان­‌های پوستی یا جراحی هستند.

بیماران مبتلا به BDD ممکن است به پزشکان سلامت روان و هم چنین متخصصان پوست، جراحان پلاستیک، متخصص گوش و حلق و بینی، متخصصان اطفال، متخصصان زنان و دندانپزشکان مراجعه کنند. اکثر بیماران به دنبال درمان غیر روانپزشکی و زیبایی (معمولاً پوستی یا جراحی) برای نقایص فیزیکی درک شده خود هستند. به نظر می‌­رسد این درمان برای اکثر بیماران بی‌اثر است. در مقابل، دارو درمانی و یا درمان شناختی-رفتاری که به طور خاص برای BDD طراحی شده است، اغلب مؤثر هستند.

شیوع این اختلال در جمعیت عمومی بالغ تقریباً 2 تا 3 درصد است؛ البته در برخی مناطق از حدود 3 تا 40 درصد متغیر است و به نظر می‌­رسد شیوع در زنان کمی بیشتر باشد.

میانگین سن شروع تقریباً 16 تا 17 سال است و در دو سوم موارد قبل از 18 سالگی شروع می‌شود. شروع  بیماری معمولاً تدریجی است.

ارزیابی اولیه بالینی بیماران با تشخیص احتمالی اختلال بدشکلی بدن شامل شرح حال روانپزشکی، سابقه پزشکی عمومی، معاینه وضعیت روانی و معاینه فیزیکی است.

توجه ویژه باید به افکار و رفتار خودکشی، علائم هذیانی BDD و سوء مصرف همزمان مواد و علائم افسردگی شود. بسیاری از بیماران از معاینه امتناع می­‌کنند؛ زیرا نمی‌خواهند بدنشان توسط دیگران دیده شود.

آزمایشات آزمایشگاهی بر اساس شرح حال و معاینه انجام می‌شود.

سرنخ‌های وجود بیماری:

• رفتارهای اجباری و تکرارشونده: بررسی مکرر ظاهر در آینه و …؛
• تصورات نادرست مبنی بر این که افراد دیگر به صورت منفی به شخص توجه ویژه‌ای می­‌کنند یا به دلیل ظاهر وی، او را مسخره می‌­کنند؛
• خانه نشین بودن و افسردگی یا اضطراب مقاوم به درمان؛
• اجتناب از موقعیت‌­های اجتماعی و اضطراب اجتماعی؛
• رفتار اجتنابی: اجتناب از کار، قرار ملاقات، رویدادهای خانوادگی، تماس چشمی و موقعیت‌هایی که در آن دیگران ممکن است به بدن فرد توجه کنند؛
• سابقه درمان‌­های زیبایی گذشته که بیمار آن را رضایت بخش نمی‌داند؛
• امتناع از تماس با پزشکان فعلی یا گذشته، هنگام درخواست جراحی، پوست یا سایر درمان‌های زیبایی؛
• تمایل یا پیگیری درمان‌­های زیبایی که دیگران آن را غیر ضروری می‌دانند؛
• سوء مصرف مواد که به نظر می‌رسد با انگیزه کاهش نگرانی‌ها یا اضطراب، افسردگی، یا سایر احساسات ناراحت‌کننده است؛
• رفتار غیرمعمول بیمار در کلینیک (مثلاً درخواست وقت ملاقات بدون ساعت به منظور جلوگیری از دیده شدن).

برخی شرایط که در افتراق با BDD حائز اهمیت هستند:

• نگرانی‌­های ظاهری معمول: نگرانی‌های مربوط به ظاهر در جمعیت عمومی رایج است. BDD از نگرانی‌های عادی متمایز است؛ زیرا BDD با مشغله‌های وقت گیر و بیش از حد مرتبط با ظاهر با حداقل یا عدم وجود نقص و رفتارهای تکراری مشخص می‌شود.
• اختلالات خوردن: هم BDD و هم اختلالات خوردن می‌تواند به دنبال تصویر مخدوش از بدن و نارضایتی از ظاهر فرد ایجاد شود.
• افسردگی اساسی تک قطبی: بی ارزشی، تمرکز ضعیف، احساس گناه و پریشانی می‌تواند هم در افسردگی اساسی بیماران مبتلا به BDD و هم در افسردگی اساسی تک قطبی رخ دهد.  
• اختلال اضطراب اجتماعی: اختلال اضطراب اجتماعی و BDD در اضطراب در مورد موقعیت‌های اجتماعی، شرم، حساسیت به طرد و اجتناب از دیگران و هم چنین پریشانی و اختلال عملکردی مشترک هستند.
• اختلال اضطراب فراگیر: اضطراب و نگرانی بیش از حد در اختلال اضطراب فراگیر رخ می‌­دهد و اغلب در BDD نیز مشاهده می‌­شود.
• اختلال وسواس اجباری: BDD و اختلال وسواس فکری اجباری هر دو با افکار مکرر و مزاحم مشخص می‌شوند که معمولا ساعت‌­ها در روز ادامه می‌یابند.
• تریکوتیلومانیا (اختلال در کشیدن مو): بیماران مبتلا به تریکوتیلومانیا به طور مکرر مو‌های خود را بیرون می‌­آورند و مقاومت در برابر این رفتار یا کنترل آن برایشان مشکل است. برخی از بیماران مبتلا به BDD نیز به طور اجباری موهای خود را بیرون می‌کشند یا می‌چینند، اما در BDD هدف این است که یک نقص درک شده در ظاهر خود را بهبود بخشند.
• اختلالات روان پریشی: بیماران مبتلا به اختلالات روان پریشی و مبتلایان به BDD ممکن است در مورد ظاهر فیزیکی خود هذیان داشته باشند، با این حال در بیماران مبتلا به BDD، باورهای هذیانی و هذیان‌های مرجع به طور خاص بر زشتی ادراک شده یا نقص‌­های تصوری در ظاهر فیزیکی فرد تمرکز می‌کنند.

درمان معمولاً شامل درمان شناختی -رفتاری و درمان دارویی است.

برای حمایت از فرد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن چه کاری می ­توانیم انجام دهیم؟

• رنج آن‌ها را بپذیرید و اگر می‌خواهند صحبت کنند، به آنها گوش کنید.
• به آن­ها اطمینان دهید که تنها نیستند.
• به آن­ها یادآوری کنید که وضعیت آنها ناشی از یک دید تحریف شده از خود می‌­باشد.
• پیشنهاد همکاری با آن­ها برای شناسایی منابع برای کمک و درمان.