رفلاکس معده چیست و چگونه درمان می شود؟

رفلاکس معده، نوعی بیماری است که در آن محتویات معده به مری برمی‌گردد و باعث التهاب و آسیب مری و ایجاد علائمی نظیر سوزش سر دل می‌شود.  این بیماری اغلب به اختصار GERD نیز نامیده می‌شود. البته بسیاری از افراد گاهی رفلاکس اسید معده را تجربه می‌کنند. ولی اگر در طول زمان این اتفاق به صورت مکرر بیفتد، می‌توان گفت که فرد مبتلا به بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) شده است.

اگر شما هم دائما رفلاکس معده را تجربه می‌کنید و احساس می‌کنید که ممکن است دچار این بیماری شده باشید، در ادامه به علائم، علل و راهکارهای درمانی رفلاکس معده می‌پردازیم.

علائم رفلاکس معده

رایج‌ترین علائم رفلاکس معده عبارتند از:

• احساس سوزش در قفسه سینه که اغلب سوزش سر دل نیز نامیده می‌شود. سوزش سر دل معمولا بعد از غذا خوردن اتفاق می‌افتد و ممکن است شب‌ها یا در حالت درازکش بدتر شود.
• برگشت غذا یا مایع ترش به گلو
• درد بالای شکم یا قفسه سینه
• مشکل در بلع که دیسفاژی نیز نامیده می‌شود.
• احساس وجود جسم گوی مانند در گلو

اگر رفلاکس معده شبانه دارید، ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنید:

• سرفه مداوم
• التهاب تارهای صوتی که به لارنژیت معروف است.
• ابتلا به آسم یا تشدید این بیماری

علائم خطرناک رفلاکس معده

معمولا علائم رفلاکس معده، به خودیِ خود خطرناک نیستند و شرایط اورژانسی ایجاد نمی‌کنند ولی برخی شرایط اورژانسی دیگر، ممکن است علائمی مشابه با رفلاکس معده داشته باشند. به عنوان مثال موارد زیر می‌توانند علائمی نگران‌کننده‌ و نشانه‌ای از حمله قلبی، واکنش آلرژیک شدید یا انسداد راه‌های تنفسی باشند:

• مشکل در تنفس یا احساس گرفتگی گلو
• تنگی نفس
• احساس فشار در قفسه سینه
• درد قفسه سینه که به شانه، پشت یا بازو گسترش می‌یابد
• از دست دادن هوشیاری

بیشتر بخوانیم: هلیکوباکتر پیلوری چیست و چه می‌کند؟

علت رفلاکس معده

مری قسمتی از دستگاه گوارش است که غذا را از دهان به معده انتقال می‌دهد. در قسمت انتهایی مری، عضلاتی وجود دارند که با انقباض خود موجب بسته بودن انتهای مری می شوند. به این قسمت اسفنکتر (دریچه) تحتانی مری نیز می‌گویند. هنگام بلع غذا عضلات اسفنکنتر تحتانی مری ریلکس شده و غذا وارد معده می‌شود. سپس این عضلات دوباره منقبض می‌شوند. 

حال اگر اسفنکتر تحتانی مری شل و ضعیف باشد، اسید معده و محتویات غیراسیدی آن می‌تواند به مری برگردد. این برگشت مداوم اسید که رفلاکس نام دارد، دیواره داخلی مری را تحریک می‌کند و اغلب باعث التهاب آن می‌شود.

رفلاکس معده و مشکل بلع

رفلاکس مزمن اسید معده، در موارد شدید می‌تواند باعث مشکل در بلع یا دیسفاژی (Dysphagia) شود. پس اگر مبتلا به رفلاکس معده یا GERD هستید، ممکن است گاهی یا دائما دیسفاژی را نیز تجربه کنید. احتمال دارد این بیماری در نگاه اول، کمی ترسناک به نظر برسد ولی قابل کنترل است.

علائم دیسفاژی یا مشکل در بلع چیست؟

علائم دیسفاژی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. به عنوان مثال ممکن در بلع غذاهای جامد مشکل داشته باشید، اما در مورد مایعات با چنین مشکلی مواجه نشوید. در برخی موارد نیز ممکن است در بلع هر ماده‌ای، حتی بزاق خود، مشکل داشته باشید. علاوه بر این در صورت ابتلا به دیسفاژی ممکن است علائم دیگری را نیز تجربه کنید که عبارتند از:

• درد هنگام بلع
• گلودرد
• خفگی
• سرفه
• برگشتن غذا یا اسید معده
• احساس گیر کردن غذا در پشت جناغ سینه
• احساس سوزش در پشت جناغ سینه
• گرفتگی گلو

رفلاکس پنهان

رفلاکس حلقی- حنجره‌ای نوع کمتر شناخته‌شده و خاصی از رفلاکس اسید معده است. این نوع رفلاکس، در مقایسه با رفلاکس معمولی، علائم متفاوتی دارد. این علائم در حدی متفاوت هستند که ممکن است فرد اصلا احساس نکند که ممکن است مشکل رفلاکس اسید داشته باشد. به عنوان مثال رفلاکس حلقی-حنجره‌ای به جای ایجاد سوزش سر دل یا سوء هاضمه، حنجره، گلو و سینوس‌ها را تحریک می‌کند. از این رو به این نوع رفلاکس، رفلاکس پنهان نیز می‌گویند.

علائم رایج رفلاکس پنهان یا خاموش

علائم رایج این نوع از رفلاکس عبارتند از:

• گرفتگی یا کلفت شدن صدا
• احساس وجود توده یا چیزی در گلو
• احساس نیاز مداوم به صاف کردن گلو
• سرفه مزمن
• خلط یا موکوس بیش از حد
• مشکل در بلع
• گلودرد مزمن
• لارنژیت (التهاب تارهای صوتی یا از دست دادن صدا)
• خس خس سینه
• ترشحات پشت حلق
• عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی
• ابتلا به آسم یا تشدید این بیماری

درمان رفلاکس معده

اگر برای درمان رفلاکس معده به پزشک مراجعه کنید، احتمالا ایشان تغییر سبک زندگی و استفاده از داروهای بدون نسخه را به عنوان اولین اقدام درمانی توصیه می‌کند. ولی اگر ظرف چند هفته، با این اقدامات بهتر نشدید، ممکن است داروها یا آزمایش‌های خاصی برای شما تجویز شود.

داروهای بدون نسخه برای درمان رفلاکس معده

پیش از این که سراغ معرفی این داروها برویم، باید تاکید کنیم که حتی داروهای بدون نسخه برای درمان رفلاکس معده نیز باید زیر نظر پزشک و در صورت توصیه ایشان مصرف شود. از جمله این داروها عبارتند از:

• آنتاسیدهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند. آنتی‌اسیدهایی مانند شربت یا قرص جویدنی آلومینیوم ام جی، ممکن است باعث تسکین سریع رفلاکس معده شوند. ولی این آنتاسیدها به‌تنهایی نمی‌توانند التهاب مری ناشی از اسید معده را درمان کنند. علاوه بر این، استفاده بیش از حد از برخی آنتاسیدها می‌تواند عوارض جانبی مثل اسهال و در برخی موارد، عوارض کلیوی ایجاد کند.

داروهای نسخه‌ای

• مهارکننده‌های پمپ پروتون: اس امپرازول، لانسوپرازول، امپرازول، پنتوپرازول و رابپرازول جزو این داروها هستند. عموم افراد با مصرف این داروها، عوارض خاصی را تجربه نمی‌کنند. اما ممکن است برخی افراد دچار اسهال، سردرد، حالت تهوع یا در صورت مصرف طولانی مدت دچار کاهش سطح ویتامین B12 یا منیزیم شوند.
• مسدودکننده‌های H-2: فاموتیدین از جمله این داروها می‌باشد. عوارض جانبی این داروها عموما خفیف و قابل تحمل هستند.
• مسدودکننده‌های اسید رقابتی پتاسیم (PCABs). این دسته‌ جدید از داروها ممکن است برای افرادی که دچار رفلاکس شدید معده هستند و به سایر داروها پاسخ مناسبی نداده‌اند، تجویز شود. ونوپرازان از جمله داروهای این دسته هستند.

تمرین تنفس عمیق

تکنیک تنفس دیافراگمی، ممکن است به بهبود علائم برخی افراد مبتلا به رفلاکس معده کمک کند. در این تکنیک فرد به جای تنفس سطحی به داخل قفسه سینه، تنفس عمیق به داخل دیافراگم را تمرین می‌کند. تکنیک تنفس دیافراگمی، بعد از غذا خوردن انجام می‌شود و باید توسط پزشک متخصص، آموزش داده شود.

جراحی و سایر روش‌ها

رفلاکس معده معمولا با دارو قابل کنترل است. اما اگر داروها اثرگذار نباشند یا بیمار تمایلی به مصرف طولانی‌مدت دارو نداشته باشد، ممکن است پزشک جراحی را پیشنهاد کند.

بهترین دارو برای رفلاکس معده

کارخانه داروسازی اکتوورکو، داروی ونوپرازان را با نام تجاری ونزیتو تولید می‌کند. این دارو، در دسته داروهای مهارکننده اسید رقابتی با پتاسیم قرار می‌گیرد و یکی از بهترین داروها برای درمان GERD به شمار می‌رود.

نکته: این دارو باید با نظر پزشک معالج تجویز و تحت نظر او مصرف شود.

درمان خانگی رفلاکس معده

علاوه بر داروها و روش‌های درمانی مختلفی که برای درمان GERD وجود دارد، می‌توانید برای درمان این بیماری روش‌های خانگی مختلفی را نیز امتحان کنید:

• وزنتان را مدیریت کنید.
• رژیم غذایی‌ خود را کنترل کنید.
• حجم وعده‌های غذایی خود را کمتر و تعداد آن‌ها را بیشتر کنید.
• سیگار نکشید.
• لباس‌های تنگ نپوشید.

درمان رفلاکس شدید معده

اگر داروها کمکی به درمان GERD نکنند یا علائم بیماری تشدید شود، ممکن است پزشک عمومی بیمار را به متخصص ارجاع دهد تا:

• آزمایش‌هایی برای تشخیص علت بروز علائم بیماری انجام شود. به عنوان مثال ممکن است گاستروسکوپی انجام شود. در این روش، لوله نازکی که داخلش دوربین گذاشته شده، از گلو به معده منتقل می‌شود.
• آزمایش‌هایی برای بررسی باکتری‌هایی که می‌توانند باعث سوزش سر دل شوند، انجام شود. می‌توان این مشکل را با ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها و PPIها حل کرد.
• برای جلوگیری از رفلاکس معده، جراحی معده یا مری انجام شود.

برای درمان رفلاکس معده چی بخوریم؟

رفلاکس معده، درمان‌های پزشکی متعددی دارد، اما تنظیم رژیم غذایی یکی از ساده‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین راهکارها برای مدیریت علائم این بیماری است. موارد زیر از جمله غذاهایی هستند که کمتر باعث رفلاکس اسید معده و بروز علائم GERD می‌شوند:

نوشیدنی‌ها	کربوهیدرات‌ها	میوه‌ها و سبزیجات	پروتئین‌ها	چربی‌های سالم
شیر کم‌چرب یا بدون چربی	برنج، سیب‌زمینی آب‌پز یا پوره‌شده	تمام سبزیجات تازه یا آب‌پز با حداقل روغن یا سس	گوشت‌های کم‌چرب	مغزیجات و دانه‌ها (به جز بادام‌زمینی)
دمنوش‌های گیاهی (به جز نعناع)	پاستا بدون سس	موز، طالبی، سیب، پاپایا، انگور، انواع توت، گلابی، آووکادو	ماهی پخته‌شده، تخم‌مرغ	مایونز کم‌چرب
آب هویج، آب سیب، آب طالبی	جو دو سر (اوتمیل)، نان تردیلا با آرد سفید	گشنیز، ریحان، پونه کوهی (اورگانو)	ماست و پنیر کم‌چرب	مقادیر کم روغن زیتون، کنجد، روغن نباتی و روغن آفتاب‌گردان
	نان سبوس‌دار، غلات کم‌چرب، مافین کم‌چرب، بیسکویت ساده		پنیر غیرلبنی
	پنکیک کم‌چرب، وافل		لوبیا، نخود، عدس، توفو

رفلاکس معده با سرطان مرتبط است؟

افرادی که دائما رفلاکس معده دارند، کمی بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سرطان مری قرار دارند. پزشکان درباره‌ علت ارتباط این دو بیماری مطمئن نیستند، ولی می‌توان رابطه بین آن‌ها را اینطور توجیه کرد:

معده‌ ما پوششی دارد که از آن در برابر اسید معده حفاظت می‌کند، اما مری چنین پوششی ندارد. در نتیجه اسید معده، به بافت مری آسیب بیشتری می‌رساند و باعث ایجاد سلول‌های پیش‌سرطانی در آن می‌شود.  پزشکان به این وضعیت مری‌بارت می‌گویند.

مری‌بارت خطر ابتلا به سرطان مری را افزایش می‌دهد ولی اکثریت قریب به اتفاقِ افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، هرگز به سرطان مری مبتلا نمی‌شوند.

علائم سرطان مری عبارتند از:

• مشکل در بلع
• کاهش وزن
• درد قفسه سینه
• سرفه
• سوءهاضمه شدید
• سوزش شدید سر دل

آیا رفلاکس معده خطرناک است؟

رفلاکس معده، به خودیِ خود بیماری خطرناکی نیست اما اگر درمان یا مدیریت نشود، ممکن است عوارض مختلفی ایجاد کند که برخی از آن‌ها می‌توانند جدی باشند؛ مخصوصا اگر درمان نشوند. همچنین ابتلا به یکی از عوارض این بیماری می‌تواند خطر بروز سایر عوارض را نیز افزایش دهد.

برخی مشکلات جدی‌تری که ممکن است در نتیجه‌ رفلاکس معده ایجاد شوند، شامل موارد زیر هستند:

• التهاب مری
• زخم مری
• پنومونی آسپیراسیون (ذات‌الریه استنشاقی)
• سرطان مری

کلام آخر

رفلاکس معده یا GERD چیست؟ چه عواملی باعث بروز این بیماری می‌شود؟ راهکار درمانی این بیماری چیست؟ در این مطلب به تمامی این سوالات پاسخ دادیم و نکات مرتبط دیگری را نیز بررسی کردیم. اگر شما هم تجربه‌ای در خصوص این بیماری دارید یا سوالی ذهنتان را مشغول کرده است، حتما در کامنت‌ها با ما در میان بگذارید.

منابع: mayoclinic، healthline، clevelandclinic