عفونت های دوران بارداری

ایمن سازی مادر باعث محافظت مادر و نوزاد از مرگ و میر ناشی از   عفونت های مختلف دوران بارداری می شود.

این عفونت ها می توانند در دوران بارداری به شکل ارثی از طریق رحم از مادر به جنین و یا متعاقبا پس از بادراری از طریق شیردهی به نوزاد انتقال یابند.

بیمار شدن اتفاق خوشایندی نیست، به ویژه در دوران بارداری؛ یعنی زمانی که شما نگران سلامت خود و کودک در حال رشدتان هستید.

نیازی به نگرانی نیست، زیرا بیشتر جنین ها در صورت عفونت مادر  در دوران بارداری آسیبی نخواهند دید.

اما برخی عفونت ها نیز می توانند عواقب جدی برای مادر، نوزاد یا هردو به همراه داشته باشند.

انواع عفونت های دوران باردرای

گروهی از عفونت های بارداری که شامل 5 عفونت با تظاهرات بالینی مشابه جوش های پوستی و مشکلات چشمی هستند، تحت عنوان عفونت های تورچ نامیده می شوند.

این عفونت ها شامل عفونت انگلی توکسوپلاسموز، سایر عفونت ها (نظیر سیفلیس، هپاتیت و  واریسلا زوستر)، روبلا یا همان ویروس سرخجه، سیتومگالوویروس و ویروس هرپس سیمپلکس است.

واژه تورچ در انگلیسی مخفف اول هر یک از عفونت های نام برده است.

 به طور کلی اگر این عفونت‌ها در اوایل حاملگی اتفاق بیافتند عوارض جنینی شدیدتری خواهند داشت.

چون عفونت‌های سه ماهه اول منجر به اختلال در اندام زایی می‌گردد. عفونت‌های سه ماهه دوم و سوم می‌تواند منجر به اختلالات نورولوژیک یا اختلالات رشد گردد.

توکسوپلاسموز یا توکسوپلاسموزیس 

درواقع یک  بیماری انگلی عفونی است که توسط یک انگل  تک سلولی به نام توکسوپلاسما گوندی ایجاد می‌شود.

ابتلای مادر به این عفونت منجر به بیماری توکسوپلاسموز مادرزادی در جنین می شود.اغلب نوزادان  مبتلا در زمان تولد بدون علامت هستند. ولی برخی از آن ها ممکن است علائمی مانند راش های پوستی، تشنج، یرقان و کاهش تعداد پلاکت های خونی را نشان دهند. عفونت این انگل در افراد بالغ و سالم غالباً بدون علائم بالینی است. در برخی از افراد مبتلا به عفونت، علائمی خفیف مشابه آنفلوانزا همچون دردهای عضلانی و تورم در گره‌های لنفاوی برای هفته‌ها یا ماه‌ها دیده می‌شود. در تعداد کمی از بیماران مشکلات چشمی نیز مشاهده می‌شود.

سیفلیس یا سفلیس 

نوعی بیماری آمیزشی است که از باکتری ترپونما پالیدوم ناشی می‌شود.

هم چنین ابتلا به سیفلیس به صورت مادرزادی نیز می‌تواند در دوران بارداری یا هنگام زایمان رخ دهد و دو سوم نوزادان سیفلیسی بدون علایم این بیماری به دنیا می‌آیند که به آن سیفلیس مادرزادی اطلاق می شود.

این بیماری می تواند منجر به مرده زایی، خیز جنینی یا هیدروپس فتالیس ) به تجمع مایع و خیز (ادم) در اندام‌های جنین گفته می‌شود)، نارسی جنین و یا عوارض طولانی مدت بشود.

سرخجه (روبلا)

سرخجه یا روبلا یک بیماری ویروسی  ملایم است.

پس از ابتلا به این بیماری ، فرد به طور دائم مصون خواهد شد.

برخی از زنانی که به سرخچه مبتلا شده اند ورم مفاصل را در انگشتان دست ، مچ و زانو تجربه می کنند، که عموماً حدود یک ماه ادامه دارد.

در موارد نادر سرخچه می تواند باعث عفونت گوش یا التهاب مغز شود.

اما ابتلا به این بیماری در 3 ماهه اول بارداری، که به آن سرخجه مادرزادی گفته می شود، برای جنین عواقب بسیار شدید و حتی در بعضی موارد کشنده دارد.

80 درصد نوزادانی که از مادران مبتلا به سرخجه متولد شده اند طی 3 ماه اول بارداری، دچار سندرم مادرزادی سرخجه می شوند.

 این سندرم می تواند یک یا چند مشکل برای نوزاد ایجاد کند، از جمله:

• تأخیر در رشد
• آب مروارید
• ناشنوایی
• نقص مادرزادی قلب
• نقص در اندام های دیگر
• معلولیت های فکری

عفونت سیتومگالو ویروس

عفونت سیتومگالو ویروس ، بیماری شایعی است که تقریباً می تواند همه افراد را مبتلا کند.

در صورت ابتلا فرد به این عفونت، ویروس در تمام مدت زندگی فرد در بدن او باقی خواهد ماند.

بسیاری از مردم از ابتلا خودشان به ویروس سیتومگالو ویروس بی اطلاع هستند. ممکن است بعد از ورود این ویروس به بدن فرد، هیچ علائمی  بروز نکنند.

در تماس نزدیک شخص با شخص منجر به انتقال ویروس به افراد مختلف می‌گردد.

از جمله راه‌های انتقال عبارتند از: تماس جنسی، شیردهی و تماس نزدیک بچه‌ها و بالغین در مهدکودک‌ها.

کودکان نوپا یک منبع بسیار مهم عفونت هستند.

انتقال پیش از زایمان این ویروس که منجر به عفونت مادرزادی نوزاد می گردد، از طریق جفت در طی حاملگی و یا از طریق ترشحات موجود در واژن در طی زایمان می‌تواند رخ بدهد.

پس از زایمان نیز عفونت می‌تواند از طریق شیر مادر یا تماس مستقیم شخص به شخص رخ دهد.

علایم عفونت سیتومگالوویروس در بزرگسالان سالم

ممکن است افراد مبتلا به عفونت  شاهد بروز هیچ علایمی نبوده یا اینکه شاهد بروز علایم خفیفی مثل موارد زیر باشند:

• بدن درد؛
• تب؛
• گلو درد؛
• دردهای عضلانی.

علایم عفونت سیتومگالوویروس در کودکان

بسیاری از کودکان مبتلا به عفونت سیتومگالو ویروس مادرزادی در بدو تولد سالم و سرحال به نظر می رسند.

اما بعضی از این کودکان در ظاهر سالم ممکن است بعد از مدت کوتاهی- چند ماه یا چند سال بعد- علایم عفونت را از خود نشان دهند.

شایع ترین این عوارض و نشانه ها از دست دادن قدرت شنوایی و مشکلات رشد است.

تعداد کمی از این کودکان نیز ممکن است بعد از مدتی دچار مشکلات بینایی شوند.

کودکانی که در بدو تولد مبتلا به عفونت سیتومگالو ویروس هستند نیز ممکن است علایم  زیر را از خود نشان دهند:

• زردی پوست و چشم ها؛
• کبد بزرگ و عملکرد ضعیف کبدی؛
• لکه های پوست بنفش یا ضایعات پوستی یا هردو به صورت هم زمان؛
• داشتن سر کوچک و غیر طبیعی؛
• طحال بزرگ شده؛
• ذات الریه؛
• تشنج.

ویروس‌ هرپس سیمپلکس

ویروس‌های هرپس سیمپلکس ۱ و ۲  از مهم‌ترین ویروس‌های بیماری ‌زای انسانی هستند.

ویروس هرپس سیمپلکس ۱ موجب تب‌خال لب و ویروس هرپس سیمپلکس ۲ موجب تب‌خال تناسلی می‌شود.

این ویروس‌ها بسیار شایع و مسری هستند.

هرپس سیمپلکس 1 از طریق بزاق آلوده منتقل می‌شود و هرپس سیمپلکس 2 از طریق تماس جنسی انتقال پیدا می‌کند.

انتقال ویروس در دوران جنینی از طریق جفت که سبب بیماری مادرزادی جنین شود بسیار نادر است.

معمولا هرپس نوزادی در زمان پری‌ناتال و در اثر زایمان واژینال و تماس با ناحیه تناسلی آلوده مادر اتفاق می‌افتد.

البته در زمان سزارین نیز امکان ابتلا به هرپس نوزادی وجود دارد.

هرپس سیمپلکس مادرزادی در نوزادان ممکن است با یکی از سه نوع تظاهرات بالینی زیر همراه باشد:

• محدودشده در پوست، چشم ها و دهان؛
• محدودشده در سیستم اعصاب مرکزی؛
• منتشر شده در عضوهای مختلف بدن.

تظاهرات بالینی اولیه درگیری سیستم اعصاب مرکزی معمولا غیر مشخص است و شامل تغییرات دمای بدن، مشکلات تنفسی، بد شدن تغذیه و بی حالی است، که چنان چه پیشرفت کند می تواند منجر به افت فشارخون، یرقان و شوک شود.  

گردآوری، ترجمه و تالیف:دکتر شهرزاد دهناد (داروساز)

در شماره قبل در خصوص انواع عفونت های دوران باردرای صحبت کردیم. در این شماره انواع دیگر عفونت ها، روش های پیشگیری و ایمنی زایی معرفی می شوند.

ویروس واریسلا زوستر

این ویروس عامل دو بیماری معروف آبله‌مرغان و زونا می‌باشد که به‌طور معمول به ترتیب در کودکان و بزرگسالان دیده می‌شوند.

راه های انتقال آبله مرغان در بارداری از طریق تماس مستقیم با فرد آلوده و انتقال تنفسی است.

این بیماری شدیدا مسری است و تماس با فرد آلوده در صورتی که ایمنی وجود نداشته باشد حتما موجب ابتلا به بیماری می شود.

زمان بروز علایم از ورود ویروس به بدن تا ظاهر شدن بثورات پوستی (دوره کمون) بین 10 تا 21 روز است و بیمار از 1تا2 روز قبل از شروع بثورات پوستی تا هنگام دلمه بستن بر روی ضایعات قادر به سرایت دادن عفونت می باشد.

 عفونت اولیه واریسلا با دوره پیش درآمد 2-1 روزه ای با علایم شبیه سرماخوردگی تظاهر پیدا می کند و به دنبال آن بثورات پوستی همراه خارش به وجود می آید که در عرض 7-3 روز دلمه می بندد.

ضایعات ابتدا به شکل پاپول هستند و به تدریج وزیکولی و شبیه تاول می شوند.

عفونت معمولا در بزرگسالان شدیدتر است و حدود 25 درصد مرگ های ناشی از واریسلا مربوط به 5 درصد بزرگسالان فاقد ایمنی است.

مرگ و میر عمدتا از پنومونی (ذات الریه) واریسلایی ناشی می شود و این پنومونی در دوران بزرگسالی و دوران حاملگی یا در کسانی که ضعف سیستم ایمنی دارند، شدت بیشتری دارد.

آبله مرغان یا زونا؟

اگر عفونت واریسلای اولیه، سال ها بعد مجددا فعال شود، باعث هرپس زوستر یا بیماری زونا می شود.

این عفونت به صورت بثورات وزیکولی پوستی یک طرفه با درد شدید تظاهر پیدا می کند.

زوستر در صورت پاره شدن تاول ها مسری است اما میزان سرایت آن کمتر از عفونت واریسلای اولیه است.

عفونت جنین و نوزاد

در زنانی که دچار آبله مرغان در بارداری شده اند، جنین ممکن است دچار سندرم واریسلای مادر زادی شود.

بیشترین خطر مربوط به هفته های 13 تا 20 حاملگی بوده و بعد از هفته 20 حاملگی هیچ گونه نشانه بالینی از عفونت مادر زادی کشف نشده است.

ویژگی های سندرم مادرزادی واریسلا شامل کوچک شدن مغز، آتروفی قشر مغز، محدودیت رشد، یا عدم رشد دست و پاها و ضایعات پوستی است.

پیشگیری از ابتلا به عفونت

‌مراقبت های دوران بارداری بسیار مهم است.

در دوران بارداری نمی توان از تمام منابع عفونت پرهیز کرد، اما می توان با گام های مشخصی ابتلا به بیماری و ایجاد خطرهای جدی برای مادر و کودک را کاهش داد.

هم چون سایر افراد، زنان باردار هم در خطر درگیری با بسیاری از عفونت ها می باشند.

به همین دلیل توصیه می شود این دسته از عزیزان به منظور پیشگیری از عفونت در بارداری اقدامات مراقبتی ویژه ای را انجام دهند.

جدی گرفتن ابتلا به عفونت در این بازه زمانی حساس، بسیار مهم و حیاتی است، زیرا سلامت جنین وابسته به سلامت بدنی مادر بوده و اگر عفونت ها یا بیماری های عفونی در دوره بارداری شدت گیرند، جنین و مادر متحمل تبعات جبران ناپذیری خواهند شد.

اهمیت عفونتِ دوران بارداری به این دلیل است که امکان در خطر افتادن جنین نیز وجود دارد.

از طرف دیگر درمان های موجود برای رفع عفونت محدود می‌شوند؛ چرا که بسیاری از داروها برای جنین خطرناک هستند.

به همین دلیل نمی‌توان از هر درمانی استفاده کرد و توجه نکردن به عفونت نیز با پیامدها و مشکلات جدی برای مادر و جنین همراه است.

به همین خاطر بسیار اهمیت دارد که مادران نسبت به عفونت‌های دوران بارداری آگاه باشند و با مراجعه منظم به پزشک زنان وضعیت سلامت خود را بررسی کنند.

ایمنی زایی در برابر عفونت های خاص

پیشگیری پیش از قرار گرفتن درمعرض عفونت

برخی از زنان به دلایل بیماری ها ی زمینه ای،  شرایط خاص پزشکی، شرایط شغلی، عادت های شخصی، برنامه سفرهای متعدد، محل اقامت و یا هر عامل خطر دیگری  ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به برخی از عفونت ها قرار گیرند.

بنابراین چنانچه خانمی در شرایط تزریق واکسن قرار دارد و واکسن در دسترس باشد، حتما باید واکسن مورد نظر را تزریق کند.

البته منظور تزریق واکسن هایی است که در زمان بارداری برای فرد مضر نباشد. واکسیناسیون باید مطابق با دستور پزشک انجام شود.

واکسیناسیون پنوموکوک

تزریق واکسن پنوموکوک پلی ساکاریدی در ارتباط با خانم هایی که ریسک فاکتور های ابتلا به عفونت پنوموکوک را دارند، توصیه می شود.

این واکسن باید پیش از بارداری تزریق شود، اما در شرایط خاص و تحت نظر پزشک ممکن است در دوران بارداری هم تزریق شود.

البته تزریق حتما باید پس از اتمام 3 ماهه اول بارداری انجام شود.

واکسیناسیون هموفیلوس انفلوآنزا

واکسن کنژوگه هموفیلوس انفلوآنزاینوع ب، یک نوع واکسن غیر فعال است که در افراد بالغی که در دوران کودکی واکسن های این دسته را دریافت نکرده اند و در معرض عوامل خطر بروز این عفونت هستند،  توصیه می شود.

شرایطی نظیر بیماری کم خونی داسی شکل، لوسمی، ایدز و برداشتن طحال می تواند برای افراد جزء عوامل خطر این عفونت در بزرگسالی محسوب شود.

با دستور پزشک این واکسن در 3 ماهه سوم بارداری قابل تزریق است.

واکسیناسیون مننگوکوک

تزریق واکسن مننگوکوک در افراد بالغی که عوامل خطر ابتلا به این عفونت را داشته باشند و یا در معرض شرایط ابتلا باشند باید تزریق شود.

واکسیناسیون هپاتیت ب

واکسن هپاتیت ب که یک محصول نوترکیب است برای مادر و جنین ایمن است و با دستور پزشک می تواند در دوران بارداری تزریق شود.

این واکسن در دو دسته از خانم ها قابلیت استفاده تحت نظر پزشک را دارد:

1. خانم های بارداری که از طریق تست آنتی بادی در جریان پایان مرحله ایمنی زایی خود از طریق دریافت واکسن قبلی قرار گرفته اند.

2. خانم های بارداری که پیش از این واکسن نزده اند یا به این ویروس مبتلا نشده اند، ولی در معرض عوامل خطر ابتلا به هپاتیت ب هستند.

از عوامل خطر ابتلا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افرادی که به نقاطی با شیوع زیاد (بیش از 8 درصد) و یا با شیوع متوسط (بین 5 تا 7 درصد) ویروس هپاتیت ب سفر می کنند.
• افرادی که تعدد شریک جنسی دارند، در شرایط ابتلا به بیماری های منتقله جنسی هستند و یا تحت درمان به علت ابتلا به بیماری های منتقله جنسی هستند.
• افرادی که جهت کمک به افراد ناتوان به هر طریقی با این افراد در تماس هستند.
• کادر درمان و همه افرادی که به نحوی با خون و فراورده های خونی در تماس هستند.

واکسیناسیون هپاتیت آ

3 نوع واکسن هپاتیت آ وجود دارد که چنان چه خانم بارداری یکی از عوامل خطر زیر را داشته باشد، با دستور پزشک ممکن است نیاز به تزریق آن داشته باشد:

• سفر برون مرزی؛
• استفاده از هرگونه ماده مخدر؛
• عامل خطر ابتلا از طریق محیط شغلی؛
• ارتباط نزدیک با افراد بی خانمان به هر طریقی؛
• هرگونه نگرانی به جهت مواجه با ویروس هپاتیت آ، مانند افراد مبتلا به ایدز و یا افراد دارای نارسایی کبدی.

گردآوری، ترجمه و تالیف: دکتر شهرزاد دهناد (داروساز)