آریتمی قلبی به معنی ضربان غیرطبیعی قلب است. در این حالت قلب خیلی سریع یا خیلی کند می‌زند یا ضربان نا منظمی دارد. وقتی سیگنال‌های الکتریکی که مسئول هماهنگ ساختن ضربان ها هستند به درستی فعالیت نمی‌کنند، آریتمی رخ می‌دهد. این مشکل در اکثر مواقع بی خطر است، اما اگر علت به وجود آمدن آن، نارسایی قلبی یا نقص های مادرزادی باشد ممکن است باعث به وجود آمدن مشکلات جدی برای فرد شود.
آریتمی قلبی چیست؟
آریتمی (Arrhythmia) به مجموعه‌ای از اختلالات ضربان قلب گفته می‌شود که باعث بی نظم شدن ضربان‌ها، کند یا سریع شدن آن‌ها می‌شود. انواع آریتمی قلبی عبارتند از:
- برادیکاردی (Bradycardia): ضربان کند
- تاکیکاردی: (Tachycardia) ضربان سریع
- ضربان قلب نامنظم یا پرش قلب (فیبریلاسیون)
- انقباض نارس بطنی
بسیاری از انواع آریتمی مشکل جدی ایجاد نمی‌کنند. با این حال گاهی می‌توانند خطر ایست قلبی و سکته مغزی را افزایش دهند.
ضربان قلب نرمال چگونه است؟
پزشکان برای اندازه‌گیری ضربان قلب نرمال از ضربان قلب در حالت استراحت استفاده می‌کنند. ضربان قلب استراحت تعداد ضربان‌ها در دقیقه در حال استراحت (bpm) است.
میزان نرمال ضربان قلب در حال استراحت برای هر فرد متفاوت است. انجمن قلب آمریکا (AHA) این عدد را بین ۶۰ تا ۱۰۰ (bpm) تعیین کرده است. قلب باید با ریتم منظمی بزند و بین هر ضربان فواصل منظمی وجود داشته باشد. هر ضربان دو بخش دارد:
- انقباض: برای اکسیژن رسانی به خونی که از بدن برگشته است.
- پمپاژ: بیرون رفتن خون تمیز و غنی از اکسیژن از قلب به بدن.
اندازه گیری ضربان قلب با نبض هم امکان پذیر است. بهترین محل‌هایی که می‌توان از روی نبض آن ها ضربان را اندازه‌گیری کرد عبارتند از:
- مچ دست؛
- داخل بازوها؛
- کنار گردن؛
- بالای پا.
انواع آریتمی قلبی
فیبریلاسیون دهلیزی
در این شرایط ضربان دهلیز ها نامنظم است و اغلب با تاکی کاردی (ضربان قلب بالا) همراه است.
آریتمی فیبریلاسیون دهلیزی اغلب در افراد بالای ۶۵ سال شایع است.
در این نوع آریتمی قلبی، دهلیز ها به جای این که یک انقباض قوی داشته باشند، تپش قلب سریع را ایجاد می کنند.
فلوتر دهلیزی (Atrial Flutter)
همان طور که گفتیم، فیبریلاسیون باعث ایجاد تپش‌های نامنظم و تصادفی در دهلیزها می‌شود.
در فلوتر دهلیزی بخشی از دهلیز به درستی کار نمی‌کند. در نتیجه الگوی ضربان قلب یک الگوی غیر طبیعی اما پیوسته خواهد داشت.
برخی افراد هم فیبریلاسیون و هم فلوتر را تجربه می‌کنند. فلوتر دهلیزی یک نوع آریتمی قلبی جدی است و در صورت عدم درمان می‌تواند باعث فیبریلاسیون دهلیزی شود.
تاکی کاردی فوق بطنی
در تاکی کاردی فوق بطنی (SVT) ضربان قلب سریع اما منظم و با ریتم مشخص است.
افزایش ضربان قلب ممکن است چند ثانیه یا چند ساعت طول بکشد.
پزشکان قلب و عروق، فلوتر و فیبریلاسیون دهلیزی را زیر مجموعه تاکی کاردی فوق بطنی دسته بندی می کنند.
تاکی کاردی بطنی
در این شرایط سیگنال‌های الکتریکی در بطن حالت غیرطبیعی دارند و باعث ضربان قلب تند و غیر طبیعی می‌شوند.
این نوع آریتمی قلبی معمولا در افرادی که قلبشان در اثر حمله قلبی آسیب دیده است رخ می‌دهد.
فیبریلاسیون بطنی (تارلرزه بطنی)
در این آریتمی، انقباض بطن‌ها سریع، ناهماهنگ و پرشی است.
در این شرایط بطن‌ها به جای پمپاژ قلب دچار لرزش‌های غیر طبیعی و نامنظم می‌شوند.
فیبریلاسیون بطنی که اغلب به علت یک ناراحتی قلبی ایجاد می‌شود یا به دنبال حمله قلبی رخ می‌دهد، می‌تواند جان بیمار را تهدید کند.
سندرم QT طولانی
سندرم QT طولانی اختلالی است که باعث ضربان قلب سریع و ناهماهنگ و از حال رفتن بیمار می‌شود.
هم چنین دارا بودن استعداد ژنتیکی یا مصرف برخی داروهای خاص هم در بروز این سندرم نقش دارند.
چرا ضربان قلب نامنظم می شود؟
وجود هرگونه اختلالی در سیگنال های الکتریکی که انقباض‌های قلبی را ایجاد می‌کنند، می‌تواند منجر به آریتمی قلبی شود.
عوامل مختلفی باعث اختلال در کارکرد قلب می‌شوند.
از جمله:
- سوء مصرف الکل؛
- دیابت؛
- اختلال سوء مصرف مواد؛
- مصرف بیش از حد قهوه؛
- بیماری‌های قلبی مثل نارسایی احتقانی قلب؛
- فشار خون بالا؛
- تیروئید پرکار؛
- استرس؛
- اسکار قلب (ایجاد بافت همبند بعد از حمله قلبی)؛
- سیگار کشیدن؛
- مصرف برخی مکمل‌های گیاهی و تغذیه‌ای؛
- مصرف برخی داروهای خاص؛
- تغییرات ساختاری در قلب.
علایم آریتمی قلبی چیست؟
آریتمی لزوما علایم مشخصی را از خود نشان نمی‌دهد.
ممکن است پزشک در حین انجام آزمایش‌های روتین یا نوار قلب متوجه آن شود. البته حتی اگر فردی علایم آریتمی قلبی را داشته باشد، لزوماً به معنی آریتمی شدید نیست. در ادامه علایم آریتمی را بسته به نوع آن بررسی می‌کنیم.
علایم تاکی کاردی
- تنگی نفس؛
- سرگیجه؛
- از حال رفتن؛
- احساس لرزش در سینه (مثل بال بال زدن)؛
- درد قفسه سینه؛
- سبکی سر؛
- احساس ضعف ناگهانی.
علایم برادی کاردی
- درد قفسه سینه یا آنژین؛
- عدم تمرکز؛
- گیجی؛
- دشوار شدن انجام تمرین های ورزشی؛
- سرگیجه؛
- خستگی؛
- سبکی سر؛
- تپش قلب ناگهانی و لحظه‌ای یا احساس ایستادن ضربان قلب به صورت لحظه‌ای؛
- تنگی نفس؛
- از حال رفتن؛
- تعریق بیش از حد؛
علایم فیبریلاسیون دهلیزی
علایم آریتمی قلبی از نوع فیبریلاسیون دهلیزی معمولاً به سرعت ظاهر می‌شوند. این علایم عبارتند از:
- آنژین قلبی؛
- تنگی نفس؛
- سرگیجه؛
- تپش قلب ناگهانی و لحظه‌ای یا احساس ایستادن ضربان قلب به صورت لحظه‌ای؛
- خستگی.
راه های تشخیص آریتمی قلب
برای تشخیص آریتمی قلبی، پزشک باید ضربان قلب غیرطبیعی را تشخیص داده و علت آن را جست و جو کند.
تشخیص بیماری با گرفتن شرح حال بیمار، سوابق پزشکی، سابقه خانوادگی، سبک زندگی و رژیم غذایی انجام می‌شود.
هم چنین آزمایش‌هایی هم برای تشخیص بهتر آریتمی انجام می‌شوند که عبارتند از:
- آزمایش خون و ادرار؛
- نوار قلب (ECG)؛
- هولتر مانیتورینگ؛
- اکو؛
- تصویربرداری از قفسه سینه با اشعه ایکس؛
- تست تیلت (Tilt-Table Test) که در صورتی که افت ناگهانی فشار یا ضربان علت اریتمی باشد، به پزشک کمک می کند تا آن را تشخیص دهد؛
- الکتروفیزیولوژی؛
- آنژیوگرافی قلب.
عوامل خطرزا و پیشگیری از آریتمی قلبی
عواملی که ریسک ابتلا به آریتمی قلب را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- سن بالای ۶۵ سال؛
- ناهنجاری های ژنتیکی؛
- بیماری‌های قلبی زمینه‌ای؛
- کم کاری / پرکاری تیروئید؛
- مصرف برخی داروهای خاص؛
- چاقی؛
- فشار خون بالا؛
- دیابت کنترل نشده؛
- آپنه انسدادی خواب (OSA) ؛
- عدم تعادل الکترولیتی در بدن؛
- مصرف بیش از حد و همیشگی الکل؛
- مصرف بیش از حد کافئین؛
- مصرف داروهای غیرمجاز.
بعضی از عوامل خطر غیر قابل اجتناب هستند؛ اما برای کاهش ریسک ابتلا به آریتمی می‌توان اقداماتی را انجام داد.
فعالیت فیزیکی (تمرین ورزشی با شدت متوسط به مدت حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته)، عدم مصرف الکل یا داروهای غیر مجاز و محدود کردن مصرف کافئین کارهایی هستند که به سلامت قلب کمک می‌کنند.
روش های درمان آریتمی قلب
در صورتی که علایم آریتمی شدید باشند یا شروع به بدتر شدن کنند، باید آن را درمان کرد.
انواع مختلف آریتمی نیازمند درمان های مختلفی هستند.
درمان آریتمی قلبی برادی کاردی
در صورتی که برادی کاردی (ضربان قلب کند) به علت بیماری زمینه ای به وجود امده باشد، پزشک ابتدا آن را درمان می‌کند.
در صورتی که پزشک نتواند بیماری زمینه ای خاصی را تشخیص دهد، از هولتر قلب کمک می‌گیرد.
هولتر قلب یک وسیله کوچک است که پزشک آن را روی قفسه سینه یا شکم فرد وصل می‌کند تا ضربان قلب بیمار را بررسی می کند.
درمان آریتمی قلبی تاکی کاردی
درمان‌های مختلفی برای تاکی کاردی(ضربان قلب تند) وجود دارد:
- مانور واگال (Vagal Maneuvers) : این مانور شامل تمرین ها و حرکات ویژه ای است که بیمار می‌تواند در خانه انجام دهد تا به توقف علایم آریتمی کمک کند.
- دارو درمانی: این داروها معمولا آریتمی قلبی را درمان نمی‌کنند؛ بلکه در کاهش تعداد ضربان قلب موثر هستند. بعضی از دارو ها هم به تقویت عملکرد سیگنال‌های الکتریکی در قلب کمک می‌کنند.
- شوک هماهنگ قلبی یا کاردیو ورژن (Cardioversion): پزشک به کمک شوک الکتریکی یا دارو تلاش می‌کند ضربان قلب را به حالت منظم و طبیعی برگرداند.
- ابلاسیون: (Ablation) طی این عمل پزشک بافت نقاط بسیار کوچکی از قلب را که احتمال می‌رود علت آریتمی هستند را از بین می‌برد تا بیماری را درمان کند.
- کاشت ICD (دستگاه شوک قلبی کاشتنی) در قلب: پزشک ICD را نزدیک ترقوه چپ قرار می‌دهد. این وسیله ضربان قلب را کنترل می‌کند و اگر از حد نرمال بیشتر شد، قلب را وادار به کاهش آن می‌کند.
- جراحی مارپیچ : (Maze Procedure) در این عمل جراحی پزشک برش‌هایی را در قلب ایجاد می‌کند. این برش‌ها بعد از بهبود بلوک هایی را ایجاد می‌کنند که به هدایت سیگنال‌های الکتریکی و بهبود ضربان قلب کمک می‌کنند.
- جراحی آنوریسم بطنی: (Ventricular Aneurysm) اگر آنوریسم (برآمدگی دیواره عروق) علت آریتمی قلبی باشد و درمان‌های دیگر برای حل مشکل بی فایده باشند، جراح برای برداشتن برآمدگی اقدام می‌کند.
- عمل جراحی بای پس عروق کرونری: در این عمل جراح از عروق یا رگ های سایر نقاط بدن به عروق کرونری میانبر می‌زند. این کار نواحی تنگ شده را گشاد کرده و به خونرسانی به عضله قلب کمک می‌کند.
