به زبان ساده، مقاومت به انسولین وضعیتی است که در آن سلولهای بدن در برابر اجرای فرمان انسولین مقاومت میکنند و گلوکز یا قند خون را بهخوبی جذب نمیکنند. در نتیجه سطح قند خون بالا میرود. حال این وضعیت میتواند موقتی و کوتاهمدت باشد یا در صورت عدم درمان و رسیدگی، به دیابت منجر شود.
در این مطلب با علائم مقاومت به انسولین و راهکارهایی عملی برای کنترل و مدیریت آن آشنا میشویم. با ما همراه باشید.
مکانیسم مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین وضعیتی است که گیرندههای روی سلولهای کبد، ماهیچه و چربی تغییر شکل داده و دیگر هورمون انسولین قادر به اتصال به این گیرندهها نیست.
سلولهای بدن برای ادامه زندگی و انجام عملکردهای حیاتی، به قند نیاز دارند و انسولین، هورمونی است که انتقال گلوکز از خون به درون سلولها را تسهیل میکند. حال ممکن است بنا بر دلایل مختلف، سلولها توانایی خود را برای استفاده موثر از گلوکز و تبدیل آن به انرژی از دست بدهند. در این حالت، گلوکز در خون تجمع پیدا میکند و پانکراس نیز برای جبران این وضعیت و کنترل قند خون، انسولین بیشتری میسازد.
تا زمانی که پانکراس بتواند انسولین کافی تولید کند و سطح قند خون را در محدوده طبیعی نگه دارد، مشکل جدی در کار نخواهد بود. اما اگر مقاومتِ سلولها نسبت به انسولین بیش از حد افزایش پیدا کند، کنترل اوضاع از عهده پانکراس خارج میشود و ممکن است فرد به مرور زمان دچار پیش دیابت یا حتی دیابت نوع 2 شود.
علائم مقاومت به انسولین
ممکن است دچار این بیماری باشید ولی پانکراس، مشکلی در تولید انسولین و حفظ قند خون در محدوده طبیعی نداشته باشد. در این صورت، هیچ علامت و نشانهای در کار نخواهد بود.
اما ممکن است با گذشت زمان این وضعیت تشدید شود و سلولهای پانکراس، که مسئول تولید انسولین هستند، بهمرور تحلیل بروند. بنابراین پس از مدتی پانکراس دیگر قادر به تولید انسولین کافی نخواهد بود و قند خون بالا خواهد رفت. در چنین شرایطی ممکن است شخص علائم زیر را تجربه کند:
- کاهش وزن بیدلیل
- خستگی
- تشنگی بیش از حد
- دفع ادرار مکرر
- افزایش گرسنگی
- تاری دید
- عفونتهای قارچی
علائم پوستی مقاومت به انسولین
موارد زیر از جمله علائم پوستی این بیماری هستند:
- زائدههای پوستی
- لکههای تیره و مخملی شکل روی پوستِ زیربغل یا گردن (که به آن آکانتوز نیگریکانس گفته میشود)
- آسیب به رگهای بسیار کوچک پشت پلکها که میتواند به رتینوپاتی منجر شود
روش تشخیص و تست مقاومت به انسولین
جالب است بدانید که هیچ آزمایش خاص و مشخصی برای تشخیص مقاومت به انسولین وجود ندارد. اما پزشک میتواند برای تشخیص این مشکل، از ترکیبی از روشهای زیر کمک بگیرد:
| روش تشخیص | توضیحات |
| سوالات پزشکی | پزشک سوالاتی در خصوص سوابق خانوادگی و بیماریهای ژنتیکی شخص میپرسد. |
| معاینه فیزیکی | در این معاینه، پزشک وزن و فشار خون شخص را اندازهگیری میکند. |
| آزمایش قند خون ناشتا (FBS) | این آزمایش، قند خون شخص را بعد از 8 ساعت ناشتا بودن اندازهگیری میکند. |
| آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) | ابتدا از شخص آزمایش قند خون ناشتا گرفته میشود. سپس یک محلول قندی به او داده میشود و بعد از دو ساعت، مجددا آزمایش خون تکرار میشود. |
| آزمایش هموگلوبین (HbA1c) | این آزمایش میانگین سطح قند خون را در 2 تا 3 ماه گذشته نشان میدهد و برای تشخیص دیابت و پیشدیابت استفاده میشود. اما ممکن است برای تایید جواب این آزمایش، ناگزیر به تکرار آن شوید. |
| آزمایش چربی خون | کلسترول LDL، کلسترول HDL و تریگلیسریدها از جمله ترکیبات چربی موجود در خون هستند و این آزمایش میزان این ترکیبات را بررسی میکند. سطح بالای تریگلیسرید و سطح پایین کلسترول HDL میتواند با مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2 مرتبط باشد. |
علت و عوامل خطر مقاومت به انسولین
دانشمندان هنوز در حال مطالعه و کشف دقیقِ علتهای ابتلا به مقاومت به انسولین هستند. با این حال میتوان برخی از این علتها را در جدول زیر خلاصه کرد:
| علتهای اکتسابی | اختلالات هورمونی | اختلالات ژنتیکی | |
| توضیح | این علتها از بدو تولد همراه فرد نیستند و در طول زندگی ایجاد میشوند. | برخی اختلالات هورمونی میتوانند عملکرد انسولین را تحتالشعاع قرار دهند. | برخی بیماریهای ژنتیکی نادر که از بدو تولد همراه فرد هستند، میتوانند باعث مقاومت به انسولین شوند. |
| مثالها | چاقی و چربی اضافی بدن بهویژه در ناحیه شکم | سندرم کوشینگ که ناشی از افزایش بیش از حد کورتیزول است. کورتیزول اضافی میتواند اثرات انسولین را خنثی کند. | سندروم مقاومت به انسولین نوع A |
| کمتحرکی | آکرومگالی که به دلیل افزایش سطح هورمون رشد ایجاد میشود. | دیستروفی میوتونیک که نوعی دیستروفی عضلانی است و عضلات چشمها و سیستم غدد درونریز را تحت تاثیر قرار میدهد. | |
| داشتن رژیم غذایی سرشار از غذاهای فرآوریشده، کربوهیدراتها و چربیهای اشباعشده | کمکاری تیروئید که باعث کاهش سرعت متابولیسم و در نتیجه مقاومت به انسولین میشود. | سندروم آلستروم که منجر به چاقی، دیابت نوع 2، اختلالات بینایی و شنوایی، بیماری قلبی و کوتاهی قد میشود. | |
| مصرف برخی داروها مانند استروئیدها، داروهای فشار خون و داروهای HIV | سندروم ورنر که باعث پیری زودرس میشود و بسیاری از پاسخهای بدن از جمله پاسخ به انسولین را تحت تاثیر قرار میدهد. |
عوارض ابتلا به مقاومت به انسولین
این بیماری، در صورت عدم درمان و کنترل، میتواند به برخی عوارض جانبی منجر شود که از جمله آنها عبارتند از:
- دیابت نوع 2
- سندرم متابولیک
- بیماریهای قلبی
- بیماری کبدی
- سکته قلبی
- سکته مغزی
درمان مقاومت به انسولین
روشن است که برخی عوامل موثر در ایجاد این بیماری، مانند سن و عوامل ژنتیکی، قابل درمان نیستند. از این رو اصلاح سبک زندگی، اصلیترین روش درمان این بیماری به حساب میآید و شامل موارد زیر میشود:
- پایبندی به یک رژیم غذایی سالم: داشتن رژیم غذایی سالم، به معنای کاهش مصرف کربوهیدراتها، چربیهای ناسالم، قند، گوشت قرمز و نشاستههای فرآوریشده است. در عوض بهتر است که این مواد غذایی را با سبزیجات، میوهها و غلات کامل جایگزین کنید و برای تامین پروتئین نیز سراغ ماهی و مرغ کمچرب بروید.
- فعالیت بدنی منظم: انجام فعالیت بدنی منظم با شدت متوسط، به افزایش مصرف گلوکز و کاهش مقاومت به انسولین کمک میکند.
- کاهش وزن اضافی
این اقداماتِ بهظاهر ساده میتوانند با گذشت زمان:
- مقاومت به انسولین را کاهش دهند.
- سطح قند خون را پایین بیاورند.
- فشار خون را کنترل کنند.
- میزان تریگلیسرید و کلسترول LDL را کاهش دهند.
- سطح کلسترول HDL را افزایش دهند.
داروی مقاومت به انسولین
در حال حاضر، داروی خاصی برای درمان این بیماری وجود ندارد. با این وجود ممکن است پزشک برای مدیریت و بهبود علائم این بیماری داروهای زیر را تجویز کند:
- داروهای فشار خون
- استاتینها برای کاهش کلسترول LDL
- متفورمین برای کمک به مدیریت دیابت یا پیش دیابت: مکانیسم اثر متفورمین به این صورت است که میتواند باعث کاهش مقاومت به انسولین و کاهش تولید گلوکز از کبد شود. این دارو با ترکیبات دیگر، توسط کارخانه داروسازی اکتوورکو، با نام تجاری امپاور پلاس عرضه میشود و در کنار ورزش و پرهیز غذایی، کمک شایانی به کاهش قند خون بیماران میکند. فراموش نکنید که این دارو حتما باید با نسخه پزشک تهیه شود و طبق دستورالعملهای ایشان مصرف گردد.
ارتباط مقاومت به انسولین با لاغری و چاقی
کاهش وزن بیدلیل میتواند یکی از علائم این بیماری باشد. علاوه بر این، مهم است بدانید که چاقی، بهویژه در ناحیه شکم، میتواند این بیماری را تشدید کند و یکی از عوامل خطر این بیماری تلقی میشود. بنابراین کنترل وزن، یکی از راهکارهای بهبود مقاومت به انسولین و کنترل قند خون به حساب میآید.
به طور خلاصه میتوان این طور گفت که لاغری و چاقی، هر دو میتوانند با مقاومت به انسولین در ارتباط باشند و مدیریت وزن، نقش کلیدی در بهبود این وضعیت دارد.
رژیم غذایی برای مقاومت به انسولین
حتما میدانید که تغذیه، تاثیر زیادی روی سطح قند خون و میزان هورمون انسولین دارد. اما چگونه میتوان تاثیر این عامل را کنترل کرد؟ با توجه کردن به شاخص گلیسمی!
غذاهایی که شاخص گلیسمی بالایی دارند، معمولا حاوی مقادیر زیاد کربوهیدرات و قند هستند و باعث افزایش سریع قند خون میشوند. از سوی دیگر، پانکراس نیز برای بازگرداندن سطح قند خون به حالت طبیعی باید بهسختی کار کند و انسولین بیشتری بسازد. حال اگر این روند به صورت مکرر تکرار شود، سلولها بهمرور حساسیت خود را به انسولین از دست میدهند و دچار مقاومت به انسولین میشوند.
مواد غذایی زیر شاخص گلیسمی پایینی دارند و برای افراد مبتلا به این بیماری مفیدتر هستند:
- انواع حبوبات
- میوههایی مانند سیب و انواع توتها
- سبزیجات غیرنشاستهای مانند مارچوبه، گلکلم و سبزیجات برگدار
- مغزها
- لبنیات، ماهی و گوشت
مواد غذایی زیر نیز شاخص گلیسمی بالایی دارند و توصیه نمیشوند:
- نان سفید
- سیبزمینی
- غلات صبحانه
- کیک و بیسکوییت
- میوههایی مانند هندوانه و خرما
- نوشابه و آبمیوه
استرس و مقاومت به انسولین
جالب است بدانید که استرس، میتواند سطح قند خون را تحتالشعاع قرار دهد و آن را بالا ببرد. بنابراین مدیریت و کاهش اضطراب، یکی از راهکارهای کاربردی برای بهبود مقاومت به انسولین است و حتی میتواند به معکوس کردن روند آن نیز منجر شود.
مقاومت به انسولین در کودکان
این بیماری، معمولا بزرگسالان را درگیر میکند. اما امروزه با افزایش چاقی و اضافه وزن در کودکان، این بیماری در میان این گروه سنی نیز به طرز قابلتوجهی شیوع یافته است. ممکن است مقاومت به انسولین، سلامتی کودکان را در درازمدت تهدید کند و خطر ابتلا به پیشدیابت و دیابت نوع 2 را در آنها افزایش دهد. از این رو تغییر سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی و افزایش فعالیتهای بدنی باید در این گروه سنی نیز جدی گرفته شود.
مقاومت به انسولین و ناباروری
در پی این بیماری، تولید هورمون انسولین توسط پانکراس افزایش مییابد. افزایش این هورمون، تولید و ترشح هورمونهای مردانه (آندروژنها) را افزایش میدهد. افزایش آندروژنها نیز تخمکگذاری را سرکوب میکند و به بروز علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) منجر میشود.
از سوی دیگر ناباروی میتواند یکی از عوارض PCOS باشد. بنابراین مصرف دارو زیر نظر پزشک، میتواند مقاومت به انسولین را بهبود ببخشد و با کاهش علائم سندرم تخمدان پلیکیستیک، به بهبود باروری کمک کند.
مقاومت به انسولین در بدنسازی
علت این عارضه در بدنسازی با علت آن در دیابت نوع دو متفاوت است. مصرف بیش از اندازه مواد پرکالری، استفاده از هورمون رشد یا انسولین تزریقی، افزایش توده چربی احشایی، استرس متابولیک یا تمرینات ورزشی بیش از حد باعث کاهش مقاومت به هورمون انسولین در بدنسازان میشود.
سخن پایانی
در این مطلب با مقاومت به انسولین و علائم آن آشنا شدیم و دیدیم که علائم این بیماری، شباهت زیادی با علائم دیابت دارند. اما خوشبختانه، مقاومت به انسولین به معنای ابتلای قطعی به دیابت نیست. بلکه ایجاد تغییرات کوچک و مداوم در سبک زندگی، میتواند ورق را برگرداند و سطح قند خون را به محدوده طبیعی ببرد. آیا تا به حال برای مدیریت مقاومت به انسولین به تغییر سبک زندگی فکر کردهاید؟ تجربیات خود را در کامنتها با ما در میان بگذارید.
منابع: webmd، clevelandclinic، webmd، mayoclinic، medscape، clevelandclinic
