روز جهانی نابینایان یا «عصای سفید» که به افتخار و گرامیداشت افراد نابینا و کم‌بینا برگزار می‌شود، در ایران معمولاً مصادف با ۲۳ مهر ماه (۱۵ اکتبر) است. این روز فرصتی برای توجه به نیازها و توانمندی‌های این عزیزان و همچنین ارتقای آگاهی عمومی در مورد مسائل مربوط به نابینایی است. این روز فرصتی برای افزایش آگاهی جامعه در مورد نابینایی و توانمندسازی افراد نابینا است.
نابینایی تنها به معنای نداشتن دید نیست، بلکه به معنای داشتن دنیایی متفاوت است. نابینایان با استفاده از سایر حس‌های خود مانند شنوایی، لامسه و بویایی، زندگی را تجربه می‌کنند و اغلب به مهارت‌های استثنایی در این زمینه‌ها دست می‌یابند. کیفیت زندگی نابینایان تحت تأثیر عوامل متعددی است که درک آنها به ما کمک می‌کند تا بهتر از همیشه کنارشان باشیم.
نابینایی چیست؟
نابینایی درجات مختلفی دارد؛ از کاهش دید شدید (که فرد فقط شکل‌ها یا نور را تشخیص می دهد) تا از دست دادن کامل بینایی در یک یا هر دو چشم. برخی افراد از زمان تولد نابینا هستند (نابینایی مادرزادی) و برخی دیگر در طول زندگی به دلایل مختلف دچار آن می شوند (اکتسابی).
علل نابینایی
نابینایی می تواند دلایل متعددی داشته باشد که عبارتند از:
1. بیماری‌های چشمی شایع
- آب سیاه (گلوکوم): آسیب به عصب بینایی به دلیل افزایش فشار داخل چشم؛
- آب مروارید (کاتاراکت): کدر شدن عدسی چشم، معمولاً در سالمندان؛
- دژنراسیون ماکولا: تخریب بخش مرکزی شبکیه، بیشتر در افراد بالای ۶۰ سال؛
- رتینوپاتی دیابتی: آسیب به رگ‌های خونی شبکیه در افراد دیابتی.
2. عفونت‌ها و آسیب‌ها
عفونت‌ها و التهاب‌های چشمی مانند تراخم (یک بیماری عفونی که در مناطق محروم شایع است) و برخی بیماری‌های عفونی مثل توکسوپلاسموز(بیماری انگلی عفونی)، سرخجه یا تبخال می‌توانند به چشم آسیب برسانند.
صدمات فیزیکی به چشم، سوختگی‌ها یا مواد شیمیایی از دیگر عوامل قابل پیشگیری نابینایی هستند.
3. علل مادرزادی یا ژنتیکی
نواقص ژنتیکی یا اختلالات زمان بارداری مانند زایمان زودرس یا کم وزنی نوزاد می توانند باعث نابینایی مادرزادی شوند.
4. کمبودهای تغذیه ای
کمبود ویتامین آ، که بیشتر در کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود، یکی از عوامل مهم نابینایی در کودکان است.
راه های تشخیص نابینایی و مشکلات بینایی
تشخیص زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بسیاری از بیماری‌های چشمی جلوگیری کند. روش‌های رایج تشخیصی عبارتند از:
- معاینه جامع چشم پزشکی (شامل تست بینایی، فشار چشم و بررسی شبکیه)؛
- تست‌های تصویربرداری مانندOCT برای بررسی لایه‌های شبکیه؛
- آزمایش‌های ژنتیکی برای اختلالات مادرزادی.
راه های پیشگیری و درمان نابینایی
بسیاری از انواع نابینایی قابل پیشگیری یا درمان هستند، به‌شرط آن‌که به‌موقع تشخیص داده شوند.
درمان‌های رایج عبارتند از:
عمل جراحی: یکی از رایج‌ترین و موفق‌ترین جراحی‌های چشم، جراحی آب مروارید است. علاوه بر آن، جراحی‌های پیشرفته‌تری مانند پیوند قرنیه برای درمان آسیب‌های شدید و ایمپلنت‌های شبکیه (چشم بیونیک) نیز انجام می‌شود.
داروها: قطره های چشمی برای کنترل بیماری‌هایی مانند آب‌سیاه (گلوکوم) و داروهای تزریقی برای درمان دژنراسیون ماکولا (تخریب بخش مرکزی شبکیه چشم) به کار می‌روند.
لیزر درمانی: در برخی بیماری‌ها مثل رتینوپاتی دیابتی (آسیب رگ های خونی شبکیه) یا پارگی شبکیه، استفاده از لیزر روش مؤثری است.
درمان‌های نوین: شامل ژن درمانی برای بیماری‌های مادرزادی و استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم شبکیه می‌شود.
راهکارهای پیشگیرانه
- معاینات منظم چشم پزشکی، به ویژه پس از ۴۰ سالگی؛
- کنترل قند خون و فشار خون برای جلوگیری از عوارض چشمی دیابت؛
- استفاده از عینک آفتابی برای محافظت در برابر UV؛
- تغذیه سالم (مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین های آ (A) و ای (E)، لوتئین و امگا-۳)
زندگی با نابینایی
نابینایی مانع از یک زندگی پویا و مستقل نیست. افراد نابینا می‌توانند تحصیل کنند، شغل داشته باشند، ورزش کنند و حتی نویسنده یا موسیقی‌دان شوند، اما این روند نیازمند حمایت اجتماعی، آموزش صحیح و دسترسی به فناوری‌های مناسب است.
برخی از ابزارهای کمکی عبارتند از:
- عصای سفید؛
- کتاب‌های صوتی و بریل؛
- نرم‌افزارهای صفحه‌خوان کامپیوتر و موبایل (تبدیل متن به صدا)؛
- ساعت‌ها و وسایل هوشمند گویا؛
- سیستم‌های هشداردهنده صوتی برای عبور از خیابان؛
- عینک های بزرگ کننده و دوربین‌های مخصوص؛
- درمان‌های توانبخشی برای استفاده بهتر از باقی‌مانده بینایی.
متاسفانه در ایران، و بخصوص در محیط های شهری و عمومی، نیازهای افراد نابینا کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
پیاده‌روها
- نبود علائم برجسته و لمسی: در بسیاری از مناطق، پیاده‌روها فاقد مسیرهای ویژه و علائم برجسته یا لمسی هستند که می‌تواند به تشخیص مسیر برای نابینایان کمک کند.
- موانع فیزیکی: مانند پایه‌های چراغ برق، تابلوهای تبلیغاتی، موتورسیکلت‌ها یا خودروهای پارک‌شده، که نه تنها عبور و مرور نابینایان، بلکه حتی افراد سالم را هم دشوار می‌کند.
- سطح ناهموار و گودال‌ها: در بسیاری از مناطق، پیاده‌روها ناهموار و پر از دست‌انداز هستند که حرکت را برای نابینایان بسیار خطرناک می‌کند.
- عدم وجود رمپ مناسب: بعضی از فضاها و تقاطع‌ها فاقد رمپ یا سطوح شیب‌دار مناسب برای عبور افراد با عصا هستند.
بانک‌ها و دستگاه‌های خودپرداز
- عدم وجود دستگاه‌های خودپرداز مناسب: در بسیاری از بانک‌ها، دستگاه‌های خودپرداز (ATM) فاقد سیستم‌های صوتی برای راهنمایی نابینایان هستند. این دستگاه‌ها معمولاً برای نابینایان غیرقابل استفاده‌اند.
- عدم دسترسی به خدمات داخلی بانک: بسیاری از شعب بانک‌ها فاقد سیستم‌های راهنمای صوتی یا تابلوهای بریل برای راهنمایی مشتریان نابینا هستند.
- طراحی نامناسب فضا: طراحی داخلی برخی بانک‌ها به گونه‌ای است که حرکت در آن برای افرادی که از عصا استفاده می‌کنند یا نابینا هستند، دشوار و خطرناک است.
مترو و حمل و نقل عمومی
- نبود علائم صوتی و لمسی در ایستگاه‌ها: ایستگاه‌های مترو معمولاً فاقد سیستم‌های اعلام صوتی دقیق برای اطلاع‌رسانی به نابینایان هستند. این می‌تواند باعث سردرگمی و خطر برای این افراد در هنگام جابجایی شود.
- عدم وجود رمپ یا آسانسور: در بسیاری از ایستگاه‌ها، از جمله ایستگاه‌های قدیمی، رمپ یا آسانسور برای دسترسی به سکوها وجود ندارد. این مشکل به ویژه در ایستگاه‌های زیرزمینی پررنگ‌تر است.
- کمبود کارکنان آگاه: برخی از کارکنان مترو به طور کامل از نیازهای نابینایان آگاه نیستند و این می‌تواند به ایجاد مشکلات بیشتر برای این افراد در استفاده از خدمات حمل و نقل عمومی منجر شود.
سازمان های حمایت از روشن دلان در ایران
انجمن روشن‌دل‌ها
انجمن روشن‌دل‌ها یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن) فعال در زمینه حمایت از افراد نابینا و کم‌بینا در ایران است.
از جمله اهداف این انجمن فراهم کردن امکانات آموزشی، توانبخشی، ارتقاء سطح فرهنگی و اجتماعی نابینایان و همچنین حمایت حقوقی و اجتماعی آنها است.
این انجمن کلاس‌های آموزش رایانه، خط بریل، برگزاری کارگاه‌های مهارتی، تهیه کتاب‌های صوتی و خط بریل، همچنین فعالیت‌های فرهنگی و اطلاع‌رسانی در زمینه حقوق افراد نابینا ارائه می کند.
سازمان بهزیستی کشور
سازمان بهزیستی کشور یک نهاد دولتی است که زیر نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی فعالیت می‌کند و مسئولیت حمایت از افراد دارای معلولیت و دیگر اقشار آسیب‌پذیر را برعهده دارد.
از جمله خدمات سازمان بهزیستی توانبخشی، مددکاری اجتماعی، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، ایجاد مراکز توانبخشی، اجرای پروژه‌های مختلف برای بهبود کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت است.
مسئولیت اجتماعی ما چیست؟
آگاهی از نابینایی و درک آن می‌تواند گام بزرگی در همدلی با افرادی باشد که دنیای شان تاریک تر از ماست. حمایت از آموزش کودکان نابینا، اهدای کتاب‌های صوتی، یا حتی همراهی ساده هنگام عبور از خیابان می‌تواند برای یک فرد نابینا بسیار ارزشمند باشد.
