هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن به عمل آید ایمن‌سازی گفته می شود.

واکسیناسیون اقدام بسیارمهم و با ارزشی است که به وسیله آن با هزینه کم می‌توان از ابتلا به بیماری های عفونی جلوگیری کرد.

با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماری های خطرناک دربین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است به طوری که اکنون شیوع بیماری های خطرناکی چون دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج کودکان با واکسیناسیون همگانی با موفقیت کنترل و در بسیاری از کشورها عملا به حداقل میزان خود رسیده است، یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پیگیری جهانی ریشه کن شده است.

برای بیش از 20بیماری انسان، اکنون واکسن تهیه شده است که تعدادی ازآن ها به طور همگانی و بقیه در شرایط خاصی، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تصمیم برای تهیه و استفاده از واکسن برای یک بیماری، براساس نتیجه موازنه دو موضوع، یکی میزان احتیاج به واکسن و دیگری خطرات و عوارض ناشی از آن گرفته می‌شود.

میزان اثر پیشگیری کننده واکسن یک بیماری، از مقایسه تعداد مبتلایان دو گروه افراد واکسینه شده و نشده‌ای که بطور تصادفی در معرض بیماری قرار می‌گیرند به دست می‌آید.

موثرترین واکسن ها آن هایی هستند که مکانیسم پیشگیری حاصل از مرحله بهبودی در شکل طبیعی بیماری را تقلید کنند.
 

بر اساس شرایط همه گیری شناسی کشوری، برنامه ایمن سازی کشوری با همکاری اساتید داتشگاه های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، موسسات تحقیقاتی و کارشناسان مرکز مدیریت بیماری ها توسط معاونت سلامت وزارت بهداشت نهیه و تدوین شده است.

• ایمن سازی همگانی کودکان با توجه به شرایط اپیدمیولوژیک کشور ایران

سن	نوع واکسن
بدو تولد	هپاتیت B، فلج اطفال خوراکی،BCG
2 ماهگی	پنج گانه، فلج اطفال خوراکی
4 ماهگی	پنج گانه، فلج اطفال خوراکی و فلج اطفال تزریقی
6 ماهگی	پنج گانه، فلج اطفال خوراکی
12 ماهگی	MMR
18 ماهگی	سه گانه، فلج اطفال خوراکی، MMR
6 سالگی	سه گانه، فلج اطفال خوراکی

• ایمن سازی افرادی که برای اولین بار در سنین 7 تا 18 سالگی مراجعه نموده اند

زمان مراجعه	واکسن
اولین مراجعه	دوگانه بزرگسالان، فلج اطفال خوراکی و تزریقی، هپاتیتB، MMR
یک ماه بعد از اولین مراجعه	دوگانه بزرگسالان، فلج اطفال خوراکی، هپاتیتB، MMR
یک ماه بعد از دومین مراجعه	دوگانه بزرگسالان، فلج اطفال خوراکی
شش ماه تا یک سال بعد از سومین مراجعه	دوگانه بزرگسالان، فلج اطفال خوراکی، هپاتیتB

• ایمن سازی افرادی که برای اولین بار در سن بالای 18 سالگی مراجعه می کنند

زمان مراجعه	واکسن
اولین مراجعه	دوگانه بزرگسالان، هپاتیت B، MMR
یک ماه بعد از اولین مراجعه	دوگانه بزرگسالان، هپاتیت B،
شش ماه بعد از دومین مراجعه	دوگانه بزرگسالان، هپاتیت B،

خصوصیات هر یک از این واکسن ها چیست؟

واکسن ب ث ژ:

این واکسن با استفاده از باکتری ضعیف شده سل علیه این بیماری ساخته شده است و به صورت زیر جلدی در ناحیه بازو در بدو تولد تزریق می شود.

بهترین سن برای تلقیح واکسن ب. ث . ژ بدو تولد است، از آن به بعد تا 2 ماهگی بدون انجام تست می توان واکسن ب.ث.ژ را تلقیح نمود.

معمولا جای محل تزریق باقی می‌ماند و اگر دیده نشود لازم نیست تزریق تکرار شود.

در بعضی از موارد تورم غده های لنفاوی زیر بغل بعد از تزریق واکسن مشاهده می شود که معمولا با گذشت زمان برطرف شده و نیاز به درمان خاصی ندارد.

قطره خوراکی فلج اطفال:

فلج اطفال یک بیماری حاد ویروسی است که می تواند منجر به فلج دائم دسته ای از عضلات بدن شود.

برای جلوگیری از این بیماری ناتوان کننده و سخت، بهترین راه واکسیناسیون است.

واکسن به صورت قطره خوراکی و با استفاده از ویروس ضعیف شده ساخته شده است.

واکسن هپاتیت B:

این ویروس از راه خونی (مانند انتقال خون)، از راه جنسی و از طریق مادر به فرزند (در دوران بارداری) منتقل می‌شود.

افرادی که بیشتر در تماس با بیماران هستند مانند پرسنل و بیماران بخش دیالیز، پزشکان، دندانپزشکان، پرستاران و پرسنل بانک خون بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری بوده و به عنوان گروه پرخطر باید واکسینه شوند.

عوارض واکسن خیلی کم بوده و شامل درد و قرمزی در ناحیه تزریق، سردرد مختصر و احساس کسالت است.

واکسن سه گانه:

این واکسن با استفاده از باکتری کشته شده سیاه سرفه و سموم باکتری های دیفتری و کزاز ساخته می شود.

دیفتری، کزاز و سیاه سرفه بیماری های خطرناکی هستند که می توانند موجب مرگ یا عوارض شدید شوند.

عارضه این واکسن معمولا تب و بی قراری است که ممکن است تا چند روز ادامه یابد، در این صورت می توانید از پاشویه و استامینوفن برای کاهش تب در کودک استفاده کنید.

اگر بعد از تزریق، تب 40 درجه یا تشنج دیده شود، حتما آن را در نوبت های بعدی متذکر شوید تا از واکسن دو گانه اطفال استفاده شود.

واکسن دو گانه اطفال:

این واکسن شبیه به واکسن دوگانه بزرگسالان یعنی شامل واکسن های دیفتری و کزاز است و تنها فرق آن مقدار بیشتر واکسن دیفتری است.

واکسن MMR (سرخک، سرخجه، اوریون):

علایم بیماری سرخک عبارتند از تب بالا و چند روزه، آب ریزش بینی، التهاب ملتحمه چشم و جوش هایی که بعد از شروع تب ظاهر می شوند.

التهاب پرده مغز، التهاب گوش میانی و برونشیت ممکن است در ادامه علایم سرخک ظاهر شوند.

سرخجه نیز با بثورات جلدی همراه است و علایم آن نظیر تب و سرفه، خفیف تر از سرخک بوده و بیماری خطرناکی نیست.

خطر این بیماری مربوط به خانم های باردار است که در صورت ابتلا، احتمال نقص مادرزادی را در جنین به شدت افزایش می دهد.