سکته مغزی عارضهای اضطراری و تهدیدکننده زندگی است که میتواند قدرت تکلم، توان حرکتی و بینایی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. این در حالی است که شناخت علائم، عوامل خطر و همچنین آشنایی با راهکارهای پیشگیری از این بیماری، نقش موثری در کاهش پیامدهای آن دارد. برای آشنایی بیشتر با سکته مغزی، در ادامه مطلب همراه ما باشید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی وضعیتی است که در آن جریان خون به بخشی از مغز متوقف میشود. این وضعیت میتواند کشنده باشد و به همین دلیل به مراقبت پزشکی فوری نیاز دارد. سکته مغزی ممکن است مهارتهایی مثل قدرت تکلم و حرکت شخص را تحت تاثیر قرار بدهد و بازیابی دوباره این مهارتها، برای شخص زمانبر و دشوار باشد.
علت سکته مغزی
سکته مغزی دو علت اصلی دارد:
- انسداد یکی از شریانهای مغز: این نوع سکته به سکته ایسکمیک (Ischemic stroke) معروف است و حدود 87% از سکتههای مغزی را شامل میشود.
- نشت یا پارگی یکی از رگهای خونی مغز: این نوع سکته، سکته هموراژیک (Hemorrhagic stroke) نام دارد و حدود 13% سکتهها را دربرمیگیرد.
بر همین اساس، سکته مغزی را به دو دسته کلی ایسکمیک و هموراژیک تقسیمبندی میکنند.
علت سکته مغزی در جوانان
شیوع سکته مغزی در جوانان در حال افزایش است. علل و عوامل خطر سکته در این گروه شامل موارد زیر است:
- خونریزی مغزی یا پارگی شریان ناشی از ضربه (در افراد زیر 50 سال شایعتر است)؛
- فشار خون بالا؛
- چاقی؛
- دیابت؛
- کلسترول بالا؛
- آپنه خواب انسدادی؛
- بیماریها و ناهنجاریهای مادرزادی قلبی؛
- علل ژنتیکی (در 25 تا 35% از موارد، علت دقیق سکته مغزی در جوانان قابل شناسایی نیست)؛
- کمخونی داسیشکل (حدود 8% از کودکان مبتلا به این بیماری، دچار سکته مغزی میشوند).
فشار خون بالا و سکته مغزی
فشار خون بالا باعث فشار مداوم روی شریانها میشود و دیواره آنها را ضعیف و آسیبپذیر میکند. این فشار، احتمال تشکیل لختهها را افزایش میدهد و از این طریق احتمال بروز انواع سکته را بالا میبرد. علاوه بر این، فشار خون بالا میتواند به حملات ایسکمیک گذرا یا سکته مغزی خفیف نیز منجر شود.
خبر خوب این است که کنترل فشار خون، میتواند خطر سکته مغزی را تا 50% کاهش دهد. کاهش استرس، کاهش مصرف نمک، شکر و چربیهای اشباع و اجتناب از مصرف غذاهای فرآوریشده به کاهش فشار خون کمک میکنند.
انواع سکته مغزی
در این بخش با تعریف و ویژگیهای انواع سکته مغزی، یعنی سکته ایسکمیک و هموراژیک آشنا میشویم.
سکته ایسکمیک
اگر یکی از رگهای خونی مغز مسدود شود، جریان خون به بخشی از مغز مختل میگردد و در عرض چند دقیقه، سلولها و بافتهای مغز به دلیل کمبود اکسیژن و مواد مغذی میمیرند. در این حالت فرد اصطلاحا دچار سکته ایسکمیک میشود. سکتههای ایسکمیک نیز به دو گروه تقسیم میشوند:
سکته ترومبوتیک
این نوع سکته، ناشی از ایجاد لخته خونی در رگهای مغزی است و معمولا در افراد مسن، بهویژه کسانی که کلسترول بالا و تصلب شرایین یا دیابت دارند، مشاهده میشود. علائم سکته ترومبوتیک گاهی ناگهانی و اغلب هنگام خواب یا صبح زود رخ میدهند و گاهی بهتدریج طی چند ساعت تا چند روز ایجاد میشوند.
سکته آمبولیک
این سکته معمولا ناشی از لختهای است که در جای دیگری از بدن ایجاد شده و از طریق جریان خون به مغز میرسد. سکتههای آمبولیک اغلب ناگهانی، بدون هشدار و معمولا به دنبال بیماری یا جراحی قلب رخ میدهند. حدود ۱۵٪ سکتههای آمبولیک، در افراد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی رخ میدهد.
سکته هموراژیک
سکته هموراژیک زمانی رخ میدهد که یکی از رگهای خونی مغز پاره شود و خونریزی کند. این سکتهها نیز در دو دسته اصلی طبقهبندی میشوند:
- خونریزی داخل مغزی که معمولا ناشی از فشار خون بالا است. این نوع سکته ناگهانی و سریع و اغلب بدون هشدار قبلی رخ میدهد؛
- خونریزی سابآراکنوئید
سکتههای عودکننده
حدود 1 نفر از هر 4 بیمار سکته مغزی ظرف 5 سال پس از سکته اول، سکته دوم را تجربه میکند. احتمال بروز سکته دوم، بلافاصله بعد از سکته اول بسیار بالا است ولی با گذشت زمان این احتمال کمتر میشود.
علائم سکته مغزی در خواب
اگر فردی در خواب دچار سکته مغزی شود، علائم او پس از بیدار شدن ظاهر میشوند. برخی از این علائم، ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بیحسی یا فلج یک طرف بدن، بهویژه در دست، پا یا صورت؛
- مشکل در صحبت کردن یا گفتار بریدهبریده؛
- دشواریِ درک صحبت دیگران؛
- گیجی و سردرگمی؛
- تاری دید یا دوبینی؛
- مشکل در راه رفتن یا از دست دادن تعادل؛
- سردرد شدید و ناگهانی؛
- تهوع، استفراغ یا سرگیجه؛
- تشنج یا از دست دادن هوشیاری.
علائم قبل از سکته مغزی
سکته مغزی همیشه قابل پیشبینی نیست ولی ممکن است برخی افراد، نشانههای هشداردهندهای را تجربه کنند. این نشانههای اولیه عبارتند از:
- سردرد شدید یا غیرمعمول: سردرد همیشه علامت وقوع سکته نیست ولی در برخی موارد، نوع خاصی از سردرد نشاندهنده سکته مغزی است. طبق پژوهشهای اخیر حدود 15% از بیماران سکته مغزی حدود 7 روز قبل از وقوع سکته، سردرد شدیدی را تجربه کردهاند. بنابراین حتما سردردهای شدید و غیرمعمول را جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید.
- حمله ایسکمیک گذرا یا سکته ناقص: سکته مغزی ناقص، نشانه دیگری از سکته قریبالوقوع است. مطالعات حاکی از آن است که حدود یک سوم افرادی که دچار این نوع سکته میشوند، در آینده سکته شدیدتری خواهند داشت. اما خبر خوب این است که ۸۰ درصد سکتهها پس از سکته ناقص، با تشخیص و درمان به موقع قابل پیشگیری هستند.
فلج یا ضعف یک طرف بدن (معمولا در صورت، دست یا پا)، مشکل در صحبت کردن یا فهمیدن صحبت دیگران، اختلال در تعادل و هماهنگی، مشکل در راه رفتن، مشکل بینایی در یک یا هر دو چشم، گیجی، سردرد و سرگیجه از علائم حمله ایسکمیک گذرا هستند و معمولا سریع برطرف میشوند.
سکته مغزی خفیف
حمله ایسکمیک گذرا (TIA) یا سکته مغزی خفیف، ناشی از اختلال موقت جریان خون به بخشی از مغز است. این اختلال باعث کمبود اکسیژن در مغز میشود و میتواند علائم ناگهانی و مشابه سکته مغزی ایجاد کند. با این حال حمله ایسکمیک گذرا، به اندازه سکته طول نمیکشد و اثرات آن ظرف چند دقیقه تا 24 ساعت به طور کامل برطرف میشوند. اگر هر یک از این علائم بهطور ناگهانی ظاهر شدند (حتی اگر در عرض چند دقیقه برطرف شوند) باید فورا با اورژانس تماس بگیرید.
علائم سکته مغزی خفیف
علائم اصلی سکته مغزی خفیف یا ناقص در دستها و صورت شخص ظاهر میشوند و قدرت تکلم او را نیز تحتالشعاع قرار میدهند. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر فورا با اورژانس تماس بگیرید:
- افتادن یک طرف صورت به طوری که فرد نتواند لبخند بزند یا دهان و چشمش به طرف پایین متمایل باشد؛
- ناتوانی فرد در بالا بردن و بالا نگه داشتن هر دو دست به دلیل ضعف یا بیحسی در یکی از آنها؛
- بریدهبریده یا نامفهوم بودن حرفهای شخص. همچنین ممکن است شخص اصلا نتواند صحبت کند یا متوجه حرفهای شما نشود.
سایر علائم سکته خفیف که ممکن است به صورت ناگهانی و در عرض چند ثانیه ظاهر شوند عبارتند از:
- فلج کامل یک طرف بدن؛
- از دست دادن ناگهانی بینایی، تاری دید یا دوبینی؛
- سرگیجه؛
- تهوع و استفراغ؛
- گیجی؛
- مشکلات تعادل و هماهنگی حرکات؛
- مشکل در بلع.
نکته: این علائم همیشه نشانه سکته مغزی نیستند و میتوانند علل دیگری نیز داشته باشند.
عوارض بعد از سکته مغزی خفیف
تا٪۲۰ از افرادی که دچار سکته مغزی خفیف (ایسکمیک گذرا) میشوند، ظرف ۹۰ روز سکته مغزی خواهند داشت و نیمی از این سکتهها در دو روز اول پس از سکته مغزی خفیف رخ میدهند.
طول عمر بعد از سکته مغزی
تاکنون محققان و پژوهشگران زیادی «امید به زندگی بعد از سکته مغزی» را مورد بحث و مطالعه قرار دادهاند. به طور خلاصه، نتایج تحقیقات آنها به شرح زیر هستند:
- ابتلا به هر یک از انواع سکته مغزی، به طور متوسط 5.5 سال از عمر شخص را کاهش میدهد. این در حالی است که سکته هموراژیک، به طور متوسط با کاهش 7.4 سال از طول عمر همراه است؛
- حدود نیمی از افراد، پس از سکته ایسکمیک حداقل ۵ سال زنده میمانند؛
- بزرگسالان زیر ۵۰ سال حداقل تا ۱۵ سال بعد از سکته مغزی، بیشتر از سایر افراد در معرض خطر مرگ هستند.
علائم سکته مغزی خاموش
در اغلب موارد، آسیب ناشی از سکته مغزی خاموش، بدون تصویربرداری مغزی مشخص نمیشود. با این حال ممکن است شخص مشکلات خفیفی مثل ضعف حافظه یا کمی دشواری حرکتی داشته باشد.
نکته: گاهی پزشک میتواند علائم سکته خاموش را بدون انجام آزمایش خاصی نیز تشخیص دهد.
علائم سکته مغزی در زنان
بسیاری از علائم سکته در هر دو جنس مرد و زن مشترک هستند. با این حال ممکن است زنان مبتلا به این عارضه، علائم متفاوتی را تجربه کنند. این علائم عبارتند از:
- تهوع یا استفراغ؛
- تشنج؛
- سکسکه؛
- تنگی نفس؛
- درد؛
- غش یا از دست دادن هوشیاری؛
- ضعف عمومی.
درمان سکته مغزی
درمان سکته مغزی، به نوع سکته بستگی دارد و در 24 ساعت اول پس از وقوع سکته، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تجویز دارو برای از بین بردن لختههای خون در مغز؛
- جراحی برای برداشتن لخته خون یا تخلیه مایع از مغز؛
- انجام اقدامات پزشکی برای جلوگیری از افزایش فشار داخل جمجمه یا مغز.
بهترین دارو برای بیماران سکته مغزی
تیکورا که احتمالا آن را با نام تیکاگرلور میشناسید، یکی از محصولات شرکت داروسازی اکتوورکو است و باعث کاهش مرگومیر در اثر سکته مغزی میشود. این دارو به کاهش احتمال بروز سکته مغزی و حمله قلبی نیز کمک میکند.
تیکورا عوارض جانبی نادر و خفیفی دارد ولی حتما باید زیر نظر مستقیم پزشک مصرف شود.
درمان فلج بعد از سکته مغزی
طبق تحقیقات، حدود 40% افراد پس از سکته مغزی به اختلال در عملکرد حرکتی دچار میشوند و در صورت از کار افتادن اندامهای حرکتی یا ضعف شدید در آنها، ممکن است نیاز به توانبخشی فیزیکی داشته باشند. فیزیوتراپی اصلیترین روش توانبخشی پس از سکته مغزی است و میتواند به بازگرداندن موارد زیر کمک کند:
- قدرت عضلات؛
- تحرک و حرکتپذیری؛
- هماهنگی حرکتی؛
- تعادل.
علاوه بر این تحریک عصب واگ نیز همراه با توانبخشی، به افراد کمک میکند تا بعد از سکته دوباره توان دستها و بازوهای خود را به دست بیاورند.
درمان تاری دید بعد از سکته مغزی
بعد از تشخیص تاری دید ناشی از سکته مغزی، ممکن است پزشک برنامهای متناسب با نیازهای بیمار ارائه کند. این برنامه میتواند شامل تمرینهای توانبخشی بینایی و استفاده از عینک و ابزارهایی باشد که به بهبود عملکرد چشمها کمک میکنند. علاوه بر این، یادگیری راهکارهایی برای کنار آمدن با استرس، افسردگی و اضطراب ناشی از تغییرات بینایی نیز برای بیماران سکته مغزی مفید است.
درد دست و پا بعد از سکته مغزی
تاثیرات سکته مغزی ممکن است به ضعف عضلات دست، احساس سنگینی یا کاهش حس در دستها و درد دستها و مفاصل شانهها منجر شود. درد دست معمولا از شانه تا مچ منتشر میشود یا در یک ناحیه متمرکز میماند.
برخی از افرادی که این عارضه را تجربه میکنند، در انجام کارهای روزمره دچار مشکل میشوند. برخی دیگر نمیتوانند مثل قبل دستشان را تکان دهند یا کنترل کنند. برخی دیگر نیز نمیتوانند دست خود را به بالای سر یا طرفین برسانند.
فیزیوتراپی و کاردرمانی دو راهکار اصلی برای درمان درد دست و پا بعد از سکته مغزی هستند. تعداد جلسات و نوع تمرینات فیزیوتراپی به میزان درد و پیشرفت بیمار در طول درمان بستگی دارد و توسط پزشک تعیین میشود.
سایر گزینههای درمانی برای تسکین درد دست و پای ناشی از سکته مغزی عبارتند از:
- مصرف داروهای ضددرد مثل اکتوپین (ایبوپروفن) تحت نظر پزشک، که در دسته داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی قرار میگیرند؛
- تزریق بوتاکس برای شل کردن عضلات دست؛
- تحریک الکتریکی عضله در جلسات فیزیوتراپی برای کاهش درد و تقویت عضلات؛
- تحریک الکتریکی مغز برای کمک به هماهنگ کردن اعصاب و عضلات دست.
درمان تکلم در سکته مغزی
سکته مغزی میتواند باعث نوعی اختلال زبانی به نام آفازی شود. بیماران مبتلا به این وضعیت، ممکن است در صحبت کردن، یافتن کلمات مناسب یا ادا کردن جملات کامل مشکل داشته باشند. در چنین شرایطی، گفتاردرمانی به بیمار کمک میکند تا توانایی صحبت کردن، شنیدن، نوشتن و درک مطلب را دوباره به دست بیاورد.
جلوگیری از سکته مغزی
پایبندی به یک رژیم غذایی سالم و در پیش گرفتن سبک زندگی صحیح، نقش مهمی در پیشگیری از سکته مغزی دارد. به عنوان مثال رعایت نکات زیر، خطر ابتلا به این عارضه را کاهش میدهد:
- انتخاب وعدهها و میانوعدههای سالم: مصرف غذاهای کمچرب، میوهها و سبزیجات و پرهیز از مصرف غذاهای شور و پرنمک، احتمال ابتلا به کلسترول خون و فشار خون بالا را کاهش میدهد و از این طریق به پیشگیری از سکته مغزی کمک میکند.
- حفظ وزن در محدوده سلامتی: اضافه وزن یا چاقی، از عوامل خطر سکته مغزی هستند. بنابراین سعی کنید با کاهش وزن، BMI خود را محدوده طبیعی (زیر 25) نگه دارید.
- داشتن فعالیت بدنی منظم: فعالیت بدنی منظم، به حفظ وزن سالم و کاهش کلسترول و فشار خون کمک میکند. پزشکان توصیه میکنند که بزرگسالان هر هفته حداقل 2 ساعت و 30 دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط داشته باشند. به کودکان و نوجوانان نیز روزانه حداقل یک ساعت فعالیت بدنی توصیه میشود.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن، خطر سکته را به شدت افزایش میدهد. اما خبر خوب این است که ترک سیگار نیز تاثیر قابل توجهی در کاهش خطر سکته مغزی دارد.
- کنترل بیماریهای زمینهای: کنترل کلسترول، فشار خون، دیابت و بیماریهای قلبی از راهکارهای موثر در پیشگیری از سکته مغزی هستند.
برای جلوگیری از سکته مغزی چه بخوریم؟
- سبزیجات برگسبز: سبزیجات برگسبز مانند اسفناج و کلمپیچ نقش مهمی در تنظیم جریان و فشار خون دارند و از این طریق به کاهش خطر سکته مغزی کمک میکنند. حتی برخی مطالعات حاکی از آن هستند که مصرف حداقل یک لیوان سبزیجات برگسبز در طول روز، خطر سکته مغزی خفیف را 17% کاهش میدهد.
- گردو: گردو منبع خوبی از اسید چرب امگا-3 و آنتیاکسیدان است و با کاهش التهاب و بهبود جریان و فشار خون، نقش مهمی در کاهش خطر سکته دارد.
- مرکبات: مرکبات با داشتن مقادیر بالایی از ویتامینها و مواد معدنی، خاصیت آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی دارند و از سکته مغزی جلوگیری میکنند.
- ماست: بر اساس مطالعات و تحقیقات مختلف، مصرف بیشتر ماست و شیر با کاهش خطر مرگ و حوادثی مانند سکته مغزی یا حمله قلبی مرتبط است.
برای سکته مغزی به چه دکتری مراجعه کنیم؟
به طور کلی تیم مراقبت پزشکیِ بیماران مبتلا به سکته مغزی باید شامل موارد زیر باشد:
- متخصص و جراح مغز و اعصاب؛
- متخصص قلب و عروق؛
- رادیولوژیست؛
- روانشناس؛
- گفتاردرمانگر؛
- فیزیوتراپیست؛
- کاردرمانگر؛
- مددکار اجتماعی.
سخن پایانی
در این مطلب با علائم، انواع و عوامل خطر سکته مغزی آشنا شدیم و دیدیم که روشهای پیشگیری و توانبخشی تا چه اندازه میتوانند در بازگرداندن مهارتها و کاهش عوارض موثر باشند. همچنین داروی تیکورا را نیز معرفی کردیم. مصرف این دارو زیر نظر پزشک میتواند به کاهش عوارض سکته مغزی و حتی پیشگیری از آن کمک کند.
منابع: nhs، mayoclinic، hopkinsmedicine، mayoclinic، emro.who، webmd، healthline، clevelandclinic، cdc
