دکتر ربابه طاهری پناه  (متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری)

شیوع ناباروری و علل آن

دکتر طاهری پناه در ابتدای گفتگو، به ارائه تعریفی از ناباروری پرداخت و بیان کرد: ناباروری به معنای عدم باروری یک زوج پس از یک‌ سال اقدام جهت باروری است. معمولا در این مدت، زوجین باید دو تا سه بار در هفته بدون تغییر، مقاربت داشته باشد.

در خانم‌های بالای ۳۵ سال این زمان به ۶ ماه کاهش می‌یابد. اگر فردی سابقه تولد فرزند یا بارداری قبلی داشته باشد، این ناباروری از نوع ثانویه و اگر سابقه باروری نداشته باشد، ناباروری اولیه خوانده می‌شود.

او در پاسخ به این سوال که میزان شیوع ناباروری و علل آن چیست، عنوان کرد: شیوع ناباروری در دنیا در حدود 15 تا 20 درصد است؛ امروزه با افزایش آلاینده‌های محیطی، بالا رفتن سن ازدواج و تاخیر در فرزندآوری، این رقم افزایش یافته است.

اما در مورد ناباروری در ایران، آمار دقیقی در دست نیست و طی مطالعات انجام شده، این رقم حدود 20 درصد می‌باشد. البته شیوع این ناباروری با بالا رفتن سن خانم‌ها افزایش می‌یابد.

امروزه سهم ناباروری در زنان و مردان تقریبا ۵۰ درصد‌ است. درحالی‌که در گذشته این رقم متفاوت و در زنان حدود 70 درصد و در مردان، 30 درصد بوده است.

وی افزود: افزایش شیوع ناباروری در مردان بیشتر به دلیل آلاینده های محیطی رخ می‌دهد که به تدریج موجب کاهش تعداد و همچنین کاهش تحرک و درصد اسپرم‌های سالم می‌شود.

اما علل ناباروری در زنان عبارتند از: اختلال در تخمک گذاری و عملکرد لوله ‌های رحمی ناشی از جراحی‌های قبلی، اندومتریوز، عفونت‌های دستگاه تناسلی درمان نشده، افزایش مشکلات رحمی مانند فیبروم‌ها و پولیپ‌های رحمی که مانع از لانه‌ گزینی جنین می‌شود، اختلالات و زخم‌های دهانه رحم که مانع از رسیدن اسپرم به تخمک می‌شود.

آلاینده های محیطی

این عضو هیات علمی دانشگاه در ادامه به عوامل محیطی موثر در ایجاد ناباروری اشاره کرد و افزود: امروزه با پیشرفت تکنولوژی و مدرن شدن نحوه زندگی، تماس با مواد آلاینده محیطی هم افزایش می‌یابد.

سرب، یکی از انواع آلاینده‌های هواست که به علت افزایش تعداد ماشین‌ها در کارخانه‌های صنعتی حوالی شهرهای بزرگ ایجاد می‌شود و می‌تواند بر کیفیت اسپرم و تخمک، به طور مستقیم تاثیر بگذارد. از سوی دیگر استفاده از مواد پلاستیکی یک بار مصرف، موجب اختلال در روند شیمیایی و عملکرد غدد می‌شود.

چرا که مواد شیمیایی مضر از ظروف پلاستیکی وارد مواد غذایی و سپس بدن انسان شده و با توجه به ماهیت‌ آنها به سرعت وارد سیستم غددی و هسته سلول‌ها می‌شود و از آن طریق حتی به نسل‌های بعد نیز منتقل خواهد شد.

تغییر سبک زندگی

او سپس به تغییر شیوه زندگی به عنوان عامل دیگری که در ناباروری زنان و مردان موثر است اشاره کرد و گفت: همان طور که شاهد هستیم فعالیت ورزشی نسل جوان و میانسال نسبت به گذشته کاهش یافته است و این امر به دلیل ماشینی شدن زندگی انسانهاست.

همچنین فعالیت‌های ورزشی، پیاده‌ روی و بازی‌های حرکتی کودکان در گذشته بسیار بیشتر از امروز بود، در صورتی که اکنون کودکان و نوجوانان، به جای انجام ورزش‌های سبک، دوچرخه سواری و … وقت خود را با نشستن و انجام بازی‌های کامپیوتری می‌گذرانند.

تغییر رژیم غذایی از مواد طبیعی وارگانیک به مواد سنتتیک، موادغذایی آماده و فست فود نیز از دیگر عوامل موثر بر ناباروری است.

چرا که این رژیم‌های غذایی کم حجم و پرکالری، سوخت و ساز بدن را مختل نموده و باعث افزایش وزن و اختلال در عملکرد سیستم غددی بدن می‌شوند.

درمان ناباروری

در ادامه، دکتر طاهری پناه در زمینه درمان ناباروری و درصد موفقیت آن اظهار داشت: امروزه با دستیابی به آخرین پیشرفت‌های تکنولوژی، امکان درمان ناباروری و تولد فرزندان در خانواده‌های نابارور افزایش یافته است. حدود نیمی از علل ناباروری در زنان و مردان با درمان‌های طبی قابل درمان است.

این درمان‌های طبی شامل استفاده از داروهای خوراکی و تزریقی است. در برخی موارد که درمان از طریق این داروها ناموفق باشد، می‌توان از عمل جراحی مانند جراحی واریکوسل در مردان و یا بازکردن مجرای عبور اسپرم بهره جست.

در زنان هم با انجام لاپاراسکوپی یا مشاهده اعضای درون شکم با دوربین‌های ریز و کشف علل ناباروری، می‌توان برای درمان ناباروری اقدام کرد.

علاوه بر تشخیص علت ناباروری می‌توان در بسیاری از موارد، مشکلاتی مانند چسبندگی‌های لوله را برطرف نمود و در صورت وجود کیست‌های تخمدان بخصوص از نوع اندومتریوز به کمک جراحی آنها را برداشت و شانس باروری را افزایش داد.

همچنین در مواردی که خانم ها دچار تنبلی تخمدان یا به عبارتی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باشند، می‌توان با سوزاندن و تخریب قشر تخمدان، هورمون‌های مردانه را کاهش داد و شانس تخمک گذاری را بالا برد.

روش‌های درمانی پیشرفته (IUI و IVF )

وی در ادامه سخنان خود از روش‌های درمانی پیشرفته (IUI و IVF )و شانس موفقیت آنها در درمان ناباروری نام برد و گفت: در صورت عدم باروری با روش‌های اولیه، از روش‌های درمانی پیشرفته مانند IUI و یا IVF استفاده می‌شود.

در روش IUI، اسپرم مردان را در محیط آزمایشگاه شسته و تغلیظ نموده و بهترین اسپرم‌ها با یک سوزن پلاستیکی نازک به داخل رحم تزریق می‌شوند. در این روش میزان حاملگی حدود 10 تا 15 درصد و نیازمند باز بودن لوله‌های رحمی است. روش پیشرفته تر، IVF است.

این روش برای افرادی که لوله‌های رحمی آنها بسته است و یا تعداد اسپرم آنها کم است استفاده می‌شود.

در این روش، ابتدا تخمدان‌ها را با استفاده از داروهای خوراکی و تزریقی تحریک نموده و پس از رسیدن فولیکول‌های تخمدانی به اندازه ۱۷ میلی‌متر که نشان‌دهنده رسیده شدن تخمک است، طی یک عمل جراحی کوچک و یک بیهوشی بسیار مختصر و سبک ۱۰ دقیقه‌‌ای، با هدایت سونوگرافی، تخمک‌ها از طریق واژن برداشته شده و در محیط آزمایشگاه، اسپرم‌ها را درمجاورت آنها قرار می‌دهند؛ جنین‌های تشکیل شده را پس از ۷۲ ساعت یا ۵ روز به شکل بلاست به داخل رحم منتقل می‌کنند.

در این روش شانس باروری تا ۴۰ درصد افزایش می‌یابد.

نکته قابل توجه این است که اگر اسپرم‌ها خیلی ضعیف و یا تعداد آنها کم باشد و همچنین در مواردی که سن مادر بالاست و جداره تخمک، ضخیم است و عبور اسپرم از جدار تخمک با مشکل مواجه می‌شود، از روش میکرواینجکشن یا تزریق اسپرم به داخل تخمک استفاده خواهد شد.

به این ترتیب، شانس باروری به حدود 50 درصد افزایش پیدا می‌کند.

مشکلات ژنتیکی زوجین

وی سپس به مشکلات ژنتیکی زوجین اشاره کرد و گفت: در صورتی ‌که تعداد جنین‌های تشکیل شده زیاد باشند، به منظور پیشگیری از چندقلوزایی، جنین‌های اضافی را منجمد کرده و در دفعات بعد از آنها استفاده می‌شود.

در برخی موارد، زوجین دچار مشکلات ژنتیکی هستند و فرزندان آنها نیز ناهنجاری‌هایی دارند و زنده نمی‌مانند یا دچار سقط مکرر هستند.

به عنوان مثال، وجود تالاسمی مینور در زوجین که با تالاسمی ماژور در فرزند همراه است؛ در صورت وجود این مشکلات، می‌توان با روش تشخیص قبل از تولد یا PGS، جنین‌های سالم را به داخل رحم منتقل کرد.

مطالعات مختلف نشان داده است که فرزندان متولد شده در نتیجه استفاده از این روش‌های کمک باروری، هیچ اختلالی در رشد نداشته و کاملا طبیعی هستند.

باورهای غلط و رایج در مورد ناباروری

سوال دیگری که در ادامه گفتگو با دکتر طاهری پناه مطرح کردیم، در خصوص باورهای غلط رایج در مورد ناباروری بود که خانم دکتر در پاسخ سوال ما عنوان کرد: متاسفانه در درمان ناباروری هنوز هم بین بیماران و خانواده‌های آنها باورهای غلطی وجود دارد.

برخی در پی درمان با استفاده از روش‌های سنتی هستند؛ این درمان‌ها باعث ایجاد عوارض، افزایش خطرات ناباروری و به تعویق افتادن درمان اصلی شده و در نتیجه شانس باروری افراد را کاهش می‌دهند.

راهکارهای پیشگیری از وقوع ناباروری

در پایان گفتگو دکتر طاهری پناه، چندین راهکار برای پیشگیری از وقوع ناباروری ارائه کرد.

روش‌هایی مانند: پیشگیری از افزایش وزن در نوجوانی، ادامه فعالیت‌های ورزشی، استفاده از رژیم غذایی سالم، تازه و کم کالری، عدم استفاده از وسایل پلاستیکی و پرهیز از نگهداری طولانی مدت مواد غذایی، ازدواج و اقدام به بارداری در بهترین سنین باروری (20 تا 25 سال)، مراجعه به پزشک در صورت بروز عفونت‌های دستگاه تناسلی و دریافت درمان کامل دارویی، دقت کافی مردان در نحوه لباس پوشیدن، مراجعه به متخصص اورولوژی در صورت وجود واریس در عروق بیضه و یا عدم نزول بیضه، صبور بودن در ادامه درمان و انجام اقدامات لازم و همکاری با پزشک خود مطابق برنامه تدوین شده.