ارگونومی نورپردازی
نورپردازی مناسب در محیط کار، ساختمان‌های صنعتی و دفاتر کار، انجام فعالیت ها را آسان‌تر می‌کند و می‌تواند از خستگی چشمی و سردرد پیشگیری کند.
تالیف و ترجمه: دکتر پریا بهاروند (متخصص داروسازی بالینی)
چرا نورپردازی محیط مهم است؟
نورپردازی مناسب در محیط کار، ساختمان‌های صنعتی و دفاتر کار، انجام فعالیت ها را آسان‌تر می‌کند.
افراد تقریباً ۸۵ درصد اطلاعات خود را از طریق حس بینایی دریافت می‌کنند. نورپردازی مناسب، بدون تابش نور زیاد یا ایجاد سایه، می‌تواند از خستگی چشمی و سردرد پیشگیری کند.
با تامین نور مناسب می توان از وقوع خطرات احتمالی محل کار، بویژه در کارخانه ها و موارد کار با ماشین آلات صنعتی، پیشگیری کرد.
نورپردازی با کیفیت احتمال وقوع حوادث و آسیب‌های ناشی از “کوری لحظه‌ای” (یعنی کاهش موقت دید ، ناشی از تنظیم چشم ها از تغییر محیط‌های روشن به تاریک و بالعکس) را نیز کاهش می‌دهد.
شاخص نمود رنگ (CRI[1]) به تأثیر نور بر رنگ اشیاء اشاره دارد. این ضریب بیانگر کیفیت نور و توانایی آن در بازتاب رنگ‌های واقعی اشیاء است.
CRI بدون واحد اندازه‌گیری است و از عدد ۰ تا ۱۰۰ قابل استفاده است. هر چه این عدد به ۱۰۰ نزدیکتر باشد، نمود رنگ واقعی‌تر است.
شاخص نمود رنگ خورشید ۱۰۰ در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا تمام طیف‌ها را در خود دارد. استفاده از منابع نور مصنوعی با CRI پایین، می‌تواند منجر به کاهش کارایی بصری و کاهش تمایل فرد به ماندن در آن فضا شود.
در مکان‌هایی که تشخیص و تمییز بین رنگ ها اهمیت دارد، مانند اتاق عمل، انبارهای صنعتی و موزه‌ها، CRI در نورپردازی بسیار مهم است.
Glare (تابش خیره کننده) در حوزه نورپردازی، به معنای درخشندگی و تابش نور زیاد از یک منبع نوری است که باعث کاهش کیفیت دید و ایجاد خستگی چشمی می‌شود.
این موضوع می‌تواند در مواردی که نور به طور مستقیم به چشم وارد می‌شود، مانند نور خورشید، لامپ‌های روشنایی و چراغ‌های خودرو، به وضوح مشهود باشد.
منابع مختلف نور کدامند؟
- نور طبیعی (نور روز): میزان نور طبیعی که وارد یک ساختمان می‌شود، به معماری ساختمان (اندازه، تعداد و محل پنجره ها) بستگی دارد. هم چنین تمیزی پنجره‌ها نیز مهم است. میزان نور طبیعی وارد شده به محیط کار با استفاده از شیشه‌های رنگی، پرده‌ها و سایبان‌ها قابل کنترل است. نور روز در محل کار مطلوب است به شرطی که باعث تابش خیره کننده نشود یا محل کار را بیش از حد روشن نکند. به یاد داشته باشید، حتی در محیط های کاری که نور روز در دسترس است، داشتن یک سیستم روشنایی الکتریکی خوب ضروری است.
- روشنایی الکتریکی: نوعی منابع نور مصنوعی هستند که میزان نور، رنگ خود نور و رنگی که اجسام از خود ساطع می کنند را تحت تاثیر قرار می دهند. روشنایی باید با محل کار و نوع کار مطابقت داشته باشد. در جدول زیر انواع لامپ های رایج نشان داده شده است.
| نمود رنگ | کارایی | کاربرد رایج | نوع |
| خوب | ضعیف | منزل | رشته ای |
| متوسط تا خوب | خوب | شرکت | فلورسنت |
| متوسط | متوسط | کارخانه، شرکت | جیوه |
| ضعیف | خوب | جاده ها | سدیم فشار پایین |
| متوسط تا خوب | خوب | کارخانه ها، مراکز تجاری | سدیم فشار بالا |
| خوب | خوب | کارخانه ها، مراکز تجاری | متال هالید (هالوژن) |
| متوسط تا خوب | خوب | منزل و ادارات | LED (دیودهای نوری) |
چرا کامپیوترها چالشی برای طراحان نورپردازی ایجاد می‌کنند؟
- صفحه نمایش (مانیتور) کامپیوتر، خود یک منبع نور است و به نورپردازی اضافی از منابع دیگر احتیاج ندارد. در واقع، صفحه نمایش می‌تواند در صورت عدم تنظیم درست نور محیط اطراف، تابش نور زیادی داشته باشد. چالش دیگر در این مواقع این است که بیشتر کارهای دفتری شامل استفاده همزمان از مانیتور و سند‌های کاغذی می باشد. سند‌های کاغذی نیاز به سطح نور بیشتری نسبت به مانیتور دارند.
- هم چنین مانیتور به عنوان یک آینه نیز عمل می کند. انعکاس اشیا، دیوارهای براق و هر منبع نور (مخصوصاً پنجره ها و نورهای بالای سر) همگی باعث تابش خیره کننده یا همان glare می شوند، که منجر به مشکل دید شده و گاهی کاربر را مجبور می کند تا برای دستیابی به دید بهتر در موقعیت فیزیکی نامناسب قرار گیرد. این وضعیت ها منجر به درد در قسمت های بالایی بدن، آسیب‌های عضلانی-اسکلتی و تشدید فشار بر روی چشم می شوند.
- کیفیت تصاویر روی مانیتور مانند خواندن و تفسیر نوشته های تار، مبهم، ریز یا ناخوانا برای ساعت‌ها در طول روز می‌تواند چشم اپراتور را تحت فشار قرار دهد.
سه نوع اصلی نورپردازی بسته به شرایط، عبارتند از:
- نورپردازی عمومی: (General Lighting) نورپردازی عمومی، نوری را به طور یکنواخت در فضا ایجاد می‌کند. مثالی از آن لامپ‌های سقفی هستند که مناطق بزرگی را روشن می‌کنند.
- نورپردازی محلی-عمومی / ترکیبی(Localized-General Lighting): نورپردازی ترکیبی از لامپ‌های فوق سقفی در کنار لامپ‌های سقفی استفاده می‌کند تا سطح نوردهی را برای وظایف خاصی افزایش دهد.
- نورپردازی محلی (Local Lighting) یا :(Task Lighting) نورپردازی محلی، نوردهی را بر روی محل کار و فضای اطراف آن افزایش می‌دهد. نورپردازی محلی به کاربر اجازه تنظیم و کنترل نور را می‌دهد.
بنابراین، ارگونومی نورپردازی یک جنبه مهم از طراحی محیط کاری است که برای ایجاد شرایط نورپردازی بهینه بسته به نوع کاری که انجام می‌شود و اندازه اشیا صورت می گیرد، تا منجر به دید بهتر (کاهش تابش مستقیم، سایه و نورهای خیره کننده)، بهره وری، کاهش خطا و ایمنی کارکنان (کاهش احتمال وقوع حوادث و صدمات) گردد و به بهبود رفاه و عملکرد کارکنان کمک کند.
[1] Color Rendering Index (CRI)
