(دکتر لادن ادیب عشق- داروساز)

دیابت یک بیماری مزمن است و شایعترین علامت آن هایپرگلایسمی یا افزایش قند خون است.

انواع دیابت شامل دیابت نوع یک (وابسته به انسولین) و دیابت نوع دو می باشد.

در دیابت نوع دو، اختلال در پاسخ هورمونی و مقاومت به انسولین عامل اصلی افزایش قند خون می باشد.

این بیماری عمدتا در افراد بالای 30 سال بروز می­ نماید و مبتلایان به آن اکثرا چاق هستند.

نخستین و موثرترین شیوه کنترل این نوع دیابت، رعایت رژیم غذایی است.

مقالات مراقبت از بیماران دیابتی توصیه های مختلفی را در بر می گیرد.

مدیریت سبک زندگی یک جنبه اساسی در مراقبت از بیماران دیابتی است و شامل آموزش و خود مدیریتی دیابت، رژیم غذایی و کنترل وزن، فعالیت بدنی، ترک سیگار، کنترل فشار خون و مراقبت های روانی- اجتماعی است.

افراد مبتلا به دیابت باید در آموزش های خود مدیریتی دیابت شرکت کنند تا دانش، مهارت و توانایی لازم برای مراقبت از خود را به دست آورند.

آموزش باید بیمار محور باشد.

برای بسیاری از مبتلایان به دیابت، چالش برانگیزترین بخش برنامه درمانی، رژیم غذایی مناسب و پیروی از آن است.

برای افراد مبتلا به دیابت الگوی غذایی یکسانی وجود نداشته و برنامه ریزی وعده های غذایی می بایست به صورت فردی انجام شود.

اهداف تعیین رژیم غذایی مناسب برای مبتلایان به دیابت

اهداف اساسی تعیین الگوی مناسب رژیم غذایی عبارتند از :

○ رسیدن به وزن مناسب

○ متعادل نگه داشتن میزان قند خون، فشار خون و چربی خون

○ تأخیر یا جلوگیری از بروز سایر عوارض دیابت

توزیع مواد مغذی باید براساس ارزیابی فردی از الگوهای غذایی، نیازها و شرایط متابولیک فرد صورت گیرد.

الگوهای غذایی متفاوتی برای مدیریت دیابت وجود دارد، بنابراین مراجعه به متخصص تغذیه جهت ارزیابی وضعیت کلی تغذیه، ضروری است.

قبل از هرچیز باید به این نکته اشاره نمود که بیماران دیابتی به غیر از قندهای ساده (قند و شکر) و غذاهایی که مستقیما حاوی اینگونه قندها هستند؛ مانند انواع شیرینی، بستنی، مربا و نوشابه، می توانند از تمامی انواع غذاها در مقادیر مناسب و کنترل شده استفاده نمایند.

لذا رژیم غذایی بیماران دیابتی به غیر از عدم مصرف قند و شکر و غذاهای حاوی آنها، تفاوت چندانی با رژیم غذایی افراد سالم و غیردیابتی ندارد.

وعده های غذایی باید بطور منظم و در ساعات مقرر مصرف شوند. تغییر ساعت صرف غذا سبب نوسان قند خون میگردد و در بیماران دیابتی مشکلات فراوانی را ایجاد می کند.

توصیه می شود که مصرف غذاهای روزانه در سه وعده اصلی صبحانه، ناهار، شام و سه میان وعده بین صبحانه و ناهار، بین ناهار و شام، و قبل از خواب تقسیم گردد.

استفاده از حبوبات در برنامه غذایی توصیه می شود. فیبر موجود در این غذاها باعث کنترل بهتر قند خون می گردد.

بیماران دیابتی بهتر است از غذاهای آبپز، بخارپز یا کبابی استفاده کرده و از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده خودداری کنند.

مصرف نمک در بیماران باید در حد امکان کاهش یابد.

افراد مبتلا به دیابت باید روزانه 8 لیوان آب بنوشند.

هرم غذایی دیابت راهنمای عمومی است که میزان استفاده مناسب از هر نوع غذا را که در طول روز باید مصرف شود، مشخص می کند.

گروه هایی که در پایین هرم قرار دارند نسبت به گروه های بالایی بیشتر مورد مصرف قرار می گیرند. سهم این گروه ها در هرم غذایی با یکدیگر متفاوت است.

پایین هرم پهن تر بوده و شامل غذا هایی است که بدن نیاز بیشتری به آن ها دارد و همین طور که به سمت بالای هرم می روید، باید از میزان کمتری از مواد توصیه شده، استفاده کنید.

گروه های غذایی دراین هرم بر اساس محتوای کربوهیدرات و پروتئین دسته بندی شده اند.

در قاعده هرم سبزیجات و ادویه جات قرار دارند. از نظر حجم، سبزیجات غیر نشاسته ای باید بیشترین سهم رژیم غذایی را تشکیل دهند.

سبزیجات شامل مارچوبه، فلفل، کلم بروکلی، کلم،گل کلم،کرفس و… می باشد. این گروه فیبر، ویتامین ها و مواد معدنی لازم بدن را تأمین می کنند و میزان کربوهیدرات نسبتا کمی دارند.

در گروه بعدی غذایی، چربی های سالم قرار دارند. چربی های سالم شامل آجیل، دانه ها، زیتون، آووکادو، روغن نارگیل و روغن زیتون می باشد.

پروتئین ها گروه دیگری از هرم غذایی می باشند که کمک می کنند تا فرد مدت طولانی تری احساس سیری کند.

پروتئین ها شامل انواع گوشت ، مرغ ، ماهی و غذاهای دریایی و طیف وسیعی از محصولات لبنی مانند انواع پنیر ) که هم شامل پروتئین و هم شامل چربی هستند) می باشند.

تخم مرغ نیز در این گروه غذایی قرار دارد.

در راس هرم میوه ها و حبوبات قرار دارند.

میوه هایی که کربوهیدرات پایینی دارند؛ مانند انواع توت ها (توت فرنگی ، زغال اخته ، تمشک) ، لیمو ، هلو و آلو گزینه های مناسبی می باشند.

در حالی که سیب، موز، پرتقال، گلابی و هندوانه، میوه هایی با کربوهیدرات بالاتری هستند که تنظیم سطح قند خون را دشوارتر می کنند. حبوبات نیز دارای کربوهیدرات و فیبر بالا می باشد.

مصرف غلات و نشاسته ها در بیماران دیابتی باید قطع  شود و یا به حداقل ممکن برسد، به همین دلیل در هرم غذایی دیابتی جایگاهی برای آن ها در نظر گرفته نشده است.

به طور کلی و بنابر تحقیقات گسترده انجام شده در رابطه با رژیم غذایی مناسب در افراد دیابتی، بهترین رژیم غذایی برای کمک به بیماران مبتلا به دیابت، رژیم غذایی کم کربوهیدرات و غنی از مواد غذایی طبیعی می باشد.