دکتر حسن ریاحی (متخصص قلب و عروق)

آسپیرین، داروی مشهوری است که برای بیماری‌های مختلف و به دلایل متفاوت مصرف می‌شود.

بخشی از موارد تجویز این دارو، به خاطر خاصیت ضد درد و ضد التهاب آن است.

اما یکی از موارد مهم استفاده آن که مردم بیشتر به این جهت آسپیرین را می‌شناسند، استفاده به‌عنوان رقیق‌کننده‌ خون است.

آسپیرین دارویی است که جلوی عملکرد پلاکت‌ها را می‌گیرد.

پلاکت‌ها دسته‌ی مهمی از سلول‌های خونی هستند که در ایجاد تنگی‌های شریانی و هم چنین ایجاد لخته‌ خون مؤثر هستند و آسپیرین به خاطر عملکرد ضدپلاکتی خود، عملا یک رقیق‌کننده‌ خون به حساب می‌آید که می‌تواند جلوی تنگی‌های شریانی و هم چنین جلوی ایجاد لخته در شریان‌ها را بگیرد.

به همین جهت آسپیرین می‌تواند در پیشگیری از دردهای قلبی، گرفتگی رگ‌های تغذیه‌کننده‌ قلب و هم چنین سکته‌های قلبی و مغزی و عوارض ناشی از آنها مثل نارسایی قلب مؤثر باشد.

مردم نیز آسپیرین را با این عنوان خیلی خوب می‌شناسند و یکی از داروهای بسیار مشهور است که همه با آن آشنا هستند.

استفاده از آسپیرین در این زمینه می‌تواند به دو دسته‌ی کلی تقسیم ‌شود: یکی به عنوان پیشگیری اولیه از حوادث قلبی‌ عروقی و یکی هم به عنوان پیشگیری ثانویه از آن‌ها.

پیشگیری ثانویه به این معنی است که بیمار قبلا دچار عارضه‌ای مثل سکته‌ی قلبی، سکته مغزی، گرفتگی رگ‌ها، آنژیوپلاستی(استنت‌گذاری)، عمل جراحی قلب باز یا گرفتگی شریان‌های اندام تحتانی شده و اکنون در حال مصرف آسپیرین است تا دوباره دچار عارضه نشود.

پیشگیری اولیه یعنی فرد هنوز دچار مشکلی نشده و داروهایی از جمله آسپیرین را مصرف می‌کند تا به عارضه‌ای مبتلا نشود.

این موضو بین مردم جا افتاده است که اگر فردی فاکتور خطری دارد، مثلا سیگار می‌کشد، دیابت دارد یا فشار خون او بالا است یا سنش از حدی می‌گذرد (مثلا از ۴۰ یا ۵۰ سال عبور می‌کند) آسپیرین مصرف‌کند تا بعدا دچار سکته‌های مغزی و قلبی و گرفتگی شریانی نشود.

به این منظور معمولا آسپیرین با دوز کم مصرف می‌شود. یعنی آسپیرین با دوز ۸۰ میلی‌گرم یک بار در روز.

این نوع آسپیرین بین مردم به آسپیرین بچه مشهور است.

قبل از بررسی این که موارد مصرفی که ذکر شد چقدر با واقعیت و حقایق علمی منطبق است، باید بدانیم که آسپیرین داروی بی‌عارضه‌ای نیست و همانند هر داروی دیگری ممکن است عوارضی داشته ‌باشد.

همیشه زمانی یک دارو برای فرد تجویز می‌شود که از نظر تیم درمانی سودش نسبت به عوارض احتمالی آن بیشتر باشد.

آسپیرین هم عوارضی دارد که مهم‌ترین آنها را همه می‌شناسند: خونریزی.

هنگامی که می‌گوییم آسپیرین رقیق‌کننده‌ خون است، یعنی شانس ایجاد لخته را در مصرف‌کننده کمتر می‌کند، اما همزمان احتمال خونریزی در او بیشتر خواهد شد.

این خونریزی در هر جای بدن ممکن است اتفاق بیفتد.

اما در مورد آسپیرین، مهم‌ترین محل خونریزی در دستگاه گوارش و به ویژه معده است.

از آنجا که خونریزی معده عارضه مهم و گاه خطرناکی است، آسپیرین باید در شرایطی مصرف شود که سود آن از ضرر احتمالی‌اش بیشتر باشد.

درباره‌ی پیشگیری ثانویه، تقریبا توافق عمومی بین همه بخش‌های سیستم پزشکی وجود دارد و آسپیرین برای بیمارانی که قبلاً دچار بیماری رگ‌های قلب، مغز یا پاها شده‌اند مفید است (شامل تنگی‌های شریانی، سکته‌های قلبی و مغزی، سابقه‌ی آنژیوپلاستی یا عمل جراحی قلب باز) یعنی سودی که می‌رساند از ضرر احتمالی آن بیشتر است، مگر این که بیمار در طول درمان دچار مشکلی شود.

مثلا خونریزی‌های مهمی برای او اتفاق بیفتد که به خاطر آن پزشک ضرر آسپیرین را بیشتر از سودش بداند.

اما به صورت یک قانون کلی، هر فردی که دچار عارضه‌ تنگی‌های شریانی شده ‌باشد بهتر است تا پایان عمر آسپیرین مصرف‌ کند.

در مواردی هم ممکن است برای این که دستگاه گوارش نسبت به آسپیرین محافظت داشته باشد، برای بیمار داروهایی مثل داروهای گروه پنتوپرازول یا اومپرازول تجویز شود.

اما در مورد پیشگیری اولیه که مردم خیلی به آن تمایل دارند و پزشکان هم تا همین اواخر طرفدار آن بودند، واقعیت این است که در دو سال گذشته نتایج سه پژوهش بزرگ و جدید منتشر شد که در آن‌ها چگونگی سود و ضرر آسپیرین در پیشگیری اولیه بررسی شد و نتایج هر سه تحقیق، به ضرر آسپیرین بود.

یعنی مشخص شد سودی که فرد از آسپیرین می‌برد بیشتر از عارضه‌ احتمالی آن نیست و در بسیاری از موارد حتی عارضه از سود بیشتر است.

این یافته بر خلاف باور قدیمی استفاده از آسپیرین برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی در افرادی بود که هنوز دچار بیماری شریانی نشده‌‌اند.

در این بیماران، سود و ضرر آسپیرین با هم برابر بود و در خیلی از موارد به خصوص در افراد مسن، حتی ضرر آن از سودش بیشتر بود.

به همین خاطر در دو سال گذشته، استفاده از آسپیرین برای پیشگیری اولیه مورد تردید قرار گرفت و بسیاری از مجامع بزرگ علمی دنیا نیز توصیه‌های قبلی خود در خصوص این مورد مصرف را تغییر دادند.

پس به عنوان یک توصیه‌ کلی می توان این گونه گفت که آسپیرین داروی بدون عارضه‌ای نیست و بدون توصیه و تجویز پزشک نباید آن را مصرف‌کرد.

به یاد داشته باشیم که اگر قبلا مبتلا به عارضه‌ای نبودیم، یعنی بیماری شریانی نداشته‌ایم، این که آسپیرین مصرف کنیم تا شانس حوادث قلبی‌عروقی در ما کمتر شود کاملا مورد تردید است و حتما باید با پزشک مشورت‌کنیم و در بیشتر موارد این تجویز، توصیه نمی شود؛ مگر در بیماران خاص که بسیار پرخطر هستند، یعنی فاکتورهای خطر متعددی مثل فشار خون بالا، دیابت و اختلالات چربی خون دارند.

در این افراد هم بیشتر بودن سود مصرف آسپیرین از ضرر آن خیلی قطعی نیست و بیمار باید بداند که با یک سود نسبتاً جزئی، بایستی خطر خونریزی معده را بپذیرد.

ضمنا مصرف آسپیرین در برخی از گروه‌ها مانند افراد مسنی که سن بالای هفتاد سال دارند به عنوان پیشگیری اولیه اصلاً توصیه نمی‌شود.

در این افراد، توافق مجامع علمی بزرگ این است که مصرف آسپیرین به عنوان پیشگیری اولیه نباید تجویزشود.

در بقیه‌ گروه‌ها هم به جز موارد خاص و پر خطر و با مشورت پزشک، عمده‌ توصیه‌ها به سمت مصرف‌نکردن آسپیرین به‌عنوان پیشگیری اولیه است.