دکتر پریا بهاروند( متخصص داروسازی بالینی/دانشجوی دوره آموزش عالی بهداشت حرفه ای دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران)

شیرین کننده های کم کالری (LCS[1])، شیرین کننده هایی هستند که حاوی کالری کمی بوده یا بدون کالری هستند، اما نسبت به شیرین کننده های پرکالری، مثل شکر و قند، شدت شیرینی بیشتری دارند.

نام های دیگر LCS عبارتند از: شیرین کننده های غیر مغذی، شیرین کننده های مصنوعی، جایگزین های قند و شیرین کننده های غیر قندی.

شیرین کننده های کم کالری در بسیاری از نوشیدنی ها و غذا ها مانند انواع دسر، ماست، آب نبات، محصولات پخته شده، آدامس، غلات صبحانه، ژلاتین و پودینگ یافت می شود.

غذاها و نوشیدنی های حاوی LCS گاهی اوقات دارای برچسب “بدون قند” یا “رژیمی” هستند.

از آنجایی که LCS چندین برابر شیرین‌تر از شکر(سوکروز) هستند، می‌توان از آن‌ها در مقادیر کمتری استفاده کرد تا به همان میزان شیرینی ناشی از شکر برسند.

تعداد شش مدل شیرین کننده کم کالری به عنوان افزودنی های غذایی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA[2]) تایید شده است.

شیرین کننده های کم کالری	میزان شیرینی در مقایسه با شکر(سوکروز)	تعداد بسته های شیرین کننده در یک روز که یک فرد مصرف می کند تا به میزان مصرف روزانه قابل قبول برسد.*
Aspartame (آسپارتام )	200  برابر شیرین تر از شکر	75**
Acesulfame-K آس سولفام پتاسیم))	200  برابر شیرین تر از شکر	23
Saccharin (ساخارین)	200 تا 700  برابر شیرین تر از شکر	45
Sucralose (سوکرالوز)	600 برابر شیرین تر از شکر	23
Neotame (نئوتام)	7000تا 13000 برابر شیرین تر از شکر	23
Advantame (ادوانتام)	20000 برابر شیرین تر از شکر	4920

میزان مصرف روزانه قابل قبول، حداکثر مقدار ماده ای است که فرد می تواند روزانه دریافت کند؛ بدون این که برای سلامتی فرد خطر قابل توجه و یا عارضه ای داشته باشد. محاسبات بر اساس یک فرد 60 کیلوگرمی است.

**در افراد مبتلا به بیماری فنیل کتونوری (PKU) محدودیت مصرف دارد.

دو نوع دیگر از شیرین کننده های کم کالری توسط سازمان غذا و داروی آمریکا  مجاز شناخته شده است، که شامل موارد زیر می باشد:

1. گلیکوزیدهای استویول، که از گیاه استویا (Stevia rebaudiana) در آمریکای جنوبی بدست می آید 200  تا 400 برابر شیرین تر از شکر بوده و میزان مصرف روزانه قابل قبول، 9 بسته در روز است.

لازم به ذکر است برگ استویا و عصاره های تصفیه نشده استویا ایمن محسوب نمی شوند و در آمریکا برای استفاده به عنوان شیرین کننده، مجاز نیستند.

• میوه مانک((Monk fruit که از گیاهی بومی در جنوب چین بدست می‌آید. میوه مانک 100 تا 250 برابر شیرین تر از شکر است و میزان مصرف روزانه قابل قبول آن هنوز مشخص نشده است.

قند های الکلی

قند های الکلی از خانواداه کربوهیدرات هایی هستند که به صورت کاملا طبیعی در برخی از میوه ها وسبزیجات موجود است؛ اما می توان این قند ها را به صورت شیمیایی تولید کرد.

اگرچه این نوع قندها به عنوان LCS طبقه بندی نمی شوند، اما کالری کمتری نسبت به شکر دارند. میزان شیرینی آنها نسبت به شیرینی شکر متغیر است (ممکن است کمتر یا معادل شکر باشد).

از انواع قندهای الکلی می توان به سوربیتول، زایلیتول، لاکتیتول، مانیتول، اریتریتول و مالتیتول اشاره کرد. این قند ها در آب نبات های بدون قند، کوکی ها، بستنی، نوشیدنی ها و آدامس ها یافت می شوند.

هم چنین در خمیر دندان ها و در داروهایی مانند شربت های ضد سرفه استفاده می شوند. در برخی افراد خوردن مقادیر زیاد از قندهای الکلی خاص می تواند باعث ایجاد اسهال شود که با استفاده مداوم، ممکن است به این عوارض  تحمل ایجاد شود.

لازم به ذکر است، در مورد مزایا و معایب استفاده طولانی مدت از قندهای الکلی، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

اثرات شیرین کننده های کم کالری بر روی سلامتی

اثرات سلامتی به دنبال مصرف LCS  چندان مشخص نیست و تحقیقات، یافته های متفاوتی را نشان می دهند.

یک مطالعه بزرگ روی زنان فرانسوی نشان داد که هر دو نوشیدنی شیرین شده با شکر (SSBs[3]) و نوشیدنی های LCS با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 مرتبط هستند.

محققان خاطرنشان کردند که مصرف زیاد SSB با افزایش وزن مرتبط است؛ که احتمالاً به دلیل سیری کمتر، افزایش سطح قند خون، افزایش سطح انسولین و به دنبال آن مقاومت به انسولین می باشد.

نوشیدنی های LCS هم چنین ممکن است با تحریک اشتها و ترجیح بیشتر به مصرف شیرینی، در برخی افراد باعث افزایش وزن شوند.

در سه مطالعه آینده‌ نگر بزرگ بر روی مردان و زنان آمریکایی، مصرف SSB با میانگین افزایش وزن در حدود 3/1 کیلوگرم در هر دوره زمانی 4 ساله مرتبط بود. جایگزینی همان مقدار SSB با آب یا نوشیدنی های LCS با افزایش وزن کمتر (حدود 5/0کیلوگرم) در هر بازه زمانی 4 ساله همراه بود.

لذا بعضی مطالعات نشان می‌دهد که مصرف منظم نوشیدنی‌های LCS، کالری دریافتی را کاهش داده و باعث کاهش وزن یا حفظ وزن می‌شود؛ درحالی که نتیجه برخی مطالعات نه تنها تاثیری در کاهش وزن نشان نداده؛ بلکه افزایش وزن نیز گزارش شده است.

مغز انسان به طعم شیرین به صورت سیگنال هایی برای خوردن بیشتر پاسخ می دهد. لذا نوشیدنی‌های LCS با ارائه طعمی شیرین و بدون کالری، ممکن است باعث شود که ما غذا ها و نوشیدنی‌ های شیرین بیشتری هوس کنیم، که می‌تواند دریافت کالری اضافی را افزایش دهد.

اگرچه این فرضیه در مطالعات انسانی به طور قطعی اثبات نشده است، اما تحقیقات به طور فعال به دنبال مکانیسم های پیشنهادی که ممکن است براساس آن، نوشیدنی های LCS بر اشتها و وزن تأثیر بگذارد، می باشند.

هم چنین کودکان نباید نوشیدنی های LCS را در درازمدت مصرف کنند، زیرا اثرات ناشناخته ای دارد.

اگر خطر بالقوه افزایش سندرم متابولیک، دیابت نوع 2 و حوادث قلبی-عروقی در بزرگسالان با مصرف نوشیدنی های رژیمی وجود داشته باشد، این خطر می تواند در کودک به دلیل اندازه بدن کوچکتر و قرار گرفتن زودتر در معرض خطر افزایش یابد.

مطالعات نشان داده اند که استفاده بیشتر از شیرین کننده های غیرقندی در دوران بارداری، با افزایش خطر زایمان زودرس و افزایش خطر ابتلا به آسم و آلرژی و عملکرد شناختی ضعیف تر در کودکان همراه است.

اگرچه تاکنون هیچ ارتباطی بین استفاده از  شیرین کننده های غیر قندی و خطر ابتلا به دیابت بارداری مشاهده نشده است.

برای بزرگسالانی که به طور منظم از SSB ها مصرف می کنند، نوشیدنی های LCS صرفا ممکن است یک استراتژی جایگزین موقت و مفید برای کاهش مصرف SSB باشد.

این ممکن است به ویژه برای کسانی که به یک نوشیدنی با طعم شیرین عادت دارند و برای آنها آب، حداقل در ابتدا، گزینه نامطلوبی است، مفید باشد.

لذا باید همواره جایگزین‌های نوشیدنی‌های LCS و SSB‌ها، با آب‌های ساده، گازدار یا بدون طعم برای همه پیشنهاد شود؛ طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی نباید از شیرین کننده های غیر قندی به عنوان وسیله ای برای دستیابی به کنترل وزن استفاده شود.

---

[1] Low-calorie sweeteners

[2] Food and Drug Administration

[3] Sugar-Sweetened Beverages