دکتر نسترن ولی تبار (داروساز)

قبل از این که به بررسی کم خونی فقر آهن بپردازیم، باید بدانیم کم خونی چیست.

کم خونی زمانی اتفاق می افتد که شما گلبول های قرمز کافی ندارید یا گلبول های قرمز خون شما به طور موثر کار نمی کنند.

گلبول های قرمز مسئول انتقال اکسیژن در سراسر بدن هستند و این کار را توسط پروتئینی به نام هموگلوبین که در درون خود دارند، انجام می دهند. اکسیژن به سلول های شما نیرو می دهد تا شما انرژی کافی برای انجام فعالیت های خود را داشته باشید. بدون گلبول های قرمز سالم، شما خسته و کم انرژی خواهید بود.

کم خونی انواع مختلف دارد. بعضی از انواع آن می توانند کوتاه مدت و خفیف باشند؛ اما برخی دیگر می توانند تا پایان عمر ادامه داشته باشند. در صورت عدم درمان کم خونی، ممکن است زندگی شما به خطر بیفتد.

کم خونی فقر آهن چیست؟

بیش از نیمی از جمعیت جهان کم خونی دارند و فقر آهن شایع ترین علت آن است.

آهن یک ماده معدنی است که بدن برای رشد و نمو به آن نیاز دارد. بدن شما از آهن برای ساخت هموگلوبین استفاده می‌کند.

بیشتر آهن در بدن برای ساخت این پروتئین استفاده می شود و مابقی آن در کبد، طحال و مغز استخوان ذخیره می شود.

در جدول زیر میزان آهن مورد نیاز روزانه با در نظر گرفتن سن و جنسیت مشخص شده است:

جنس مونث	جنس مذکر	سن
0.27 میلی گرم	0.27 میلی گرم	تولد تا 6 ماهگی
11 میلی گرم	11 میلی گرم	7 تا 12 ماهگی
7 میلی گرم	7 میلی گرم	1 تا 3 سالگی
10 میلی گرم	10 میلی گرم	4 تا 8 سالگی
8 میلی گرم	8 میلی گرم	9 تا 13 سالگی
15 میلی گرم	11 میلی گرم	14 تا 18 سالگی
18 میلی گرم	8 میلی گرم	19 تا 50 سالگی
8 میلی گرم	8 میلی گرم	51 سالگی و بالاتر

میزان آهن مورد نیاز روزانه در بارداری به 27 میلی گرم و در شیردهی به 10 میلی گرم افزایش می یابد.

چرا کم خونی فقر آهن اتفاق می افتد؟

همان طور که از نام آن پیداست، این نوع کم خونی زمانی ایجاد می شود که بدن شما دچار کمبود آهن شده باشد.

در کوتاه مدت، بدن شما برای جبران کمبود آهن شروع به استفاده از ذخایر آهن خود می کند؛ بنابراین شما علائم واضحی که مبنی بر کم خونی باشد نشان نمی دهید.

اگر کمبود آهن اصلاح نشده و ذخایر آهن نیز کم شود، شما علائم کم خونی فقر آهن را نشان خواهید داد.

در کم خونی فقر آهن گلبول های قرمز خون کوچکتر و دارای هموگلوبین کمتری هستند؛ در نتیجه توانایی کمتری برای  حمل و انتقال اکسیژن در بدن پیدا می کنند.

کمبود آهن می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد؛ از جمله:

• از دست دادن خون: از دست دادن خون می تواند باعث کاهش آهن و کم خونی فقر آهن شود. دلایل از دست دادن خون می تواند شامل خونریزی گوارشی، خونریزی قاعدگی و زخم یا آسیب دیدگی باشد.
• رژیم های غذایی کم آهن: شما باید آهن مورد نیاز بدن خود را از رژیم غذایی به دست آورید. فردی که قادر به داشتن یک رژیم غذایی غنی از آهن نیست، ممکن است درجاتی از کم خونی فقر آهن را تجربه کند.
• تغییرات بدن: تغییراتی مانند رشد در کودکان و نوجوانان، بارداری و شیردهی، نیاز بدن به آهن را برای تولید بیشتر گلبول های قرمز افزایش می دهد.
• اختلالات دستگاه گوارش: هرگونه ناهنجاری در دستگاه گوارش می تواند جذب آهن را تغییر داده و منجر به کم خونی فقر آهن شود. داروهایی که تولید اسید معده را کاهش می دهند، جذب آهن را نیز کم می کنند.
• جراحی های کاهش وزن: در بعضی از جراحی هایی که برای کاهش وزن انجام می شود، معمولا قسمتی از روده باریک به همراه معده برداشته می شود. محل اصلی جذب آهن، ابتدای روده باریک است. بنابراین بعد از این جراحی ها، فقر آهن به دنبال کاهش جذب آن به طور شایع اتفاق می افتد.

علائم کم خونی فقر آهن چیست؟

موارد زیر، شایع ترین علایم کم خونی فقر آهن هستند. اگر چه ممکن است هر فردی تجربه متفاوتی از علائم را داشته باشد. این علائم عبارتند از:

• رنگ پریدگی غیر طبیعی یا کم رنگ شدن پوست؛
• تحریک پذیری؛
• کمبود انرژی؛
• احساس خستگی زود هنگام؛
• افزایش ضربان قلب؛
• زخم یا تورم زبان؛
• تمرکز پایین؛
• کم شدن حافظه؛
• طحال بزرگ؛
• تمایل به خوردن مواد غیرغذایی مانند خاک یا یخ.

بعضی از بیماری ها ممکن است علائمی مشابه کم خونی فقر آهن داشته باشند؛ بنابراین تشخیص قطعی آن باید توسط پزشک صورت گیرد.

کم خونی فقر آهن چگونه تشخیص داده می شود؟

ممکن است کم خونی فقرآهن بر اساس اطلاعات موجود در پرونده پزشکی بیمار و معاینات فیزیکی مشکوک باشد. اما برای تشخیص قطعی، نیاز به آزمایش خون است که در آن تعداد گلبول های قرمز، میزان هموگلوبین و  ذخایر آهن اندازه گیری می شود.

کم خونی آهن چگونه درمان می شود؟

درمان کم خونی فقر آهن توسط پزشک بر اساس موارد زیر تعیین می شود:

• سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی شما؛
• شدت کم خونی؛
• علت کم خونی؛
• تحمل شما برای داروها یا درمان های خاص؛
• نظر یا ترجیح شما.

درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• رژیم غذایی غنی از آهن: رژیم غذایی حاوی غذاهای غنی از آهن می تواند به درمان کم خونی ناشی از فقر آهن کمک کند. دو نوع آهن در مواد غذایی وجود دارد: آهن هِم و آهن غیرهِم؛ آهن هِم عمدتاً از گوشت و آهن غیرهِم از گیاهان به دست می آید. گوشت، جگر، مرغ و ماهی از بهترین منابع آهن هِم هستند. از منابع آهن غیرهِم می توان به سبزیجات تیره رنگ و برگ دار مانند انواع کلم، حبوبات مانند لوبیا و نخود و غلات مانند برنج، گندم و جو دوسر اشاره کرد.

آهن هِم راحت‌تر از آهن غیرهِم جذب می‌شود و برای جبران کمبود آهن مناسب تر است.

• مکمل های آهن: مکمل های آهن را می توان در طی چند ماه برای افزایش سطح آهن در خون مصرف کرد. مکمل های آهن می توانند باعث عوارض گوارشی مانند یبوست شوند. این مکمل ها باید با معده خالی مصرف شوند. آب پرتقال جذب آهن را بیشتر می کند. مکمل های آهن بسیار موثرتر از مداخلات غذایی به تنهایی هستند. در موارد سوء جذب یا عدم تحمل، ممکن است به آهن تزریقی نیاز باشد.

چه نوع مکمل های آهنی موجود است؟

آهن در بسیاری از مکمل های مولتی ویتامین و مولتی مینرال و یا به تنهایی در برخی از مکمل ها وجود دارد که اغلب به شکل فروس سولفات، فروس فومارات و فروس بیس گلیسینات است.

میزان آهن مورد نیاز برای درمان کم خونی فقر آهن بسیار بالاتر از میزان آهن مورد نیاز روزانه می باشد و باید توسط پزشک تجویز شود.

در جدول زیر چند نمونه از مواد غذایی حاوی آهن، به همراه میزان آهنی که در مقادیر معینی از آنها وجود دارد، آمده است:

غذاهای غنی از آهن	مقدار	مقدار آهن (بر حسب میلی گرم)
جگر گاو	100 گرم	9
گردو	نصف فنجان	4
گوشت چرخ کرده	100 گرم	3.5
ماهی	100 گرم	3
میگو	100 گرم	3
نخود	نصف فنجان	3
کشمش	نصف فنجان	2.5
بوقلمون	100 گرم	2.5
اسفناج	نصف فنجان	2.5
بادام هندی	نصف فنجان	2.5
آلو خشک	نصف فنجان	2
لوبیا قرمز	نصف فنجان	2
نخود سبز	نصف فنجان	1.5
بادام زمینی	نصف فنجان	1.5
سیب زمینی شیرین	نصف فنجان	1
لوبیا سبز	نصف فنجان	1
سیب زمینی	1 عدد	1
تخم مرغ	1 عدد	1