زردی یا یرقان وضعیتی است که در آن رنگ پوست، سفیدی چشم‌ها و غشاهای مخاطی به رنگ زرد در می‌آیند. این تغییر رنگ به دلیل افزایش مقدار ماده‌ای به نام بیلی روبین در خون رخ می‌دهد. بیلی روبین محصول شکستن سلول‌های قرمز خون است که معمولاً توسط کبد تصفیه و از طریق صفرا دفع می‌شود. اگر این فرایند به درستی انجام نشود، بیلی روبین در بدن تجمع پیدا کرده و باعث زردی می شود.
علائم همراه با زردی
علاوه بر تغییر رنگ پوست و چشم‌ها، ممکن است علائم دیگری نیز مشاهده شوند مانند:
- خارش شدید پوست؛
- ادرار تیره رنگ؛
- مدفوع روشن یا خاکستری؛
- خستگی و ضعف؛
- درد شکم.
علل رایج زرد شدن چشم‌ها
زرد شدن چشم‌ها ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله:
هپاتیت
هپاتیت زمانی است که کبد شما ملتهب می‌شود. معمولاً علت آن ویروسی است که سلول‌های کبد را آلوده می‌کند، مانند هپاتیت A، B یا. C این عفونت ممکن است کوتاه‌مدت (حاد) یا بلندمدت (مزمن) باشد؛ به این معنی که حداقل ۶ ماه طول می‌کشد.
هپاتیت باعث آسیب به کبد می‌شود و کبد نمی‌تواند بیلی‌روبین را به خوبی تصفیه کند. همین امر می‌تواند منجر به زردی شود. گاهی داروها یا بیماری‌های خودایمنی هم می‌توانند باعث هپاتیت شوند.
سنگ کیسه صفرا
سنگ‌های صفراوی شایع‌ترین علت انسداد مجاری صفراوی هستند.
مجاری صفراوی مانند لوله‌های تخلیه عمل می‌کنند که مایع صفرا را از کبد به کیسه صفرا (که آن را ذخیره می‌کند) و سپس به روده کوچک منتقل می‌کنند. اگر این مجاری توسط سنگ‌ها مسدود شوند، بیلی‌روبین در خون تجمع می‌یابد و باعث زرد شدن سفیدی چشم‌ها می‌شود.
مصرف زیاد الکل
مصرف طولانی‌مدت و سنگین الکل (معمولاً حداقل به مدت 8 تا ۱۰ سال) می‌تواند باعث آسیب جدی کبد شود. در بعضی افراد، التهاب کبد که منجر به از بین رفتن سلول‌های کبدی می‌شود رخ می‌دهد. به مرور زمان، بافت زخمی جایگزین بافت سالم کبد می‌شود و کبد سخت تر می‌تواند وظایفش را انجام دهد.
مصرف برخی داروها
داروهایی که ممکن است باعث زردی شوند شامل:
- برخی مسکن‌ها (در صورت مصرف بی‌رویه)
- برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
- داروهای هورمونی پیشگیری از بارداری
- برخی داروهای مورد استفاده در اختلالات روانپزشکی
- کورتون‌ها
نکته: این عارضه معمولاً با قطع دارو یا تنظیم دوز برطرف می‌شود، اما مشورت با پزشک ضروری است.عفونت کبدی
ویروس‌های هپاتیت شایع‌ترین علت عفونت کبدی هستند، اما عفونت ممکن است ناشی از انگل‌هایی مثل کرم‌های کبدی نیز باشد، که از خوردن ماهی خام یا گیاهان آلوده منتقل می‌شود.
واکنش به انتقال خون
اگر خون با گروه خونی اشتباه به شما تزریق شود، سیستم ایمنی ممکن است خون ناسازگار را نابود کند که این باعث آزاد شدن بیلی‌روبین و ایجاد زردی می‌شود. این مشکل به‌خاطر تست خون نادر است، اما به‌عنوان یک وضعیت اورژانسی در نظر گرفته می‌شود.
کم‌خونی داسی شکل
این بیماری یک اختلال ژنتیکی و ارثی در گلبول‌های قرمز است که در افراد با تبار آفریقایی یا کارائیبی شیوع بیشتری دارد.
در این بیماری سلول‌های قرمز خون به شکل داسی و چسبنده تولید می شوند که با سرعت بیشتر از توان کبد برای پاکسازی آن ها می میرند و بیلی‌روبین اضافی ایجاد می‌کنند.
مالاریا
مالاریا از طریق نیش پشه یا تماس با خون آلوده منتقل می‌شود و باعث تخریب سلول‌های خونی و در نتیجه کم‌خونی و زردی می‌شود.
سیروز کبدی
این وضعیت باعث می‌شود بافت زخمی جایگزین سلول‌های سالم کبد شود. این فرایند به‌تدریج و در طول زمان طولانی اتفاق می‌افتد. بسیاری از انواع بیماری‌ها و شرایط کبدی باعث بروز سیروز کبدی می‌شوند. عوامل شایعی که احتمال ابتلا به سیروز را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- مصرف زیاد الکل؛
- چاقی، با افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگری که منجر به سیروز می‌شوند؛
- عفونت طولانی‌مدت هپاتیت B .
کبد چرب غیرالکلی
یک بیماری شایع کبدی است که با تجمع چربی در سلول‌های کبدی (بدون مصرف الکل) ایجاد می‌شود. . نوع شدیدتر این بیماری، با ایجاد جای زخم (فیبروز) در کبد می تواند منجر به التهاب و سیروز شود.
کم‌خونی همولیتیک
این نوع کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که گلبول‌های قرمز زودتر از حد طبیعی تخریب شوند. این تسریع روند تخریب باعث افزایش بیلی‌روبین و کاهش اکسیژن‌رسانی می‌گردد. این بیماری می‌تواند ارثی یا اکتسابی (ناشی از عفونت‌ها یا بیماری‌های خودایمنی) باشد.
سرطان
سرطان کبد، پانکراس یا کیسه صفرا می‌تواند باعث انسداد مجاری صفراوی و زردی شود.
علل کمتر رایج زردی چشم‌ها
- بیماری‌های مجاری صفراوی مانند:
- آترزی صفراوی (انسداد مجاری صفراوی در نوزادان)؛
- کلانژیت اولیه صفراوی (تخریب تدریجی مجاری صفراوی)؛
- کلانژیت اسکلروزان اولیه (ایجاد التهاب و زخم در مجاری صفراوی)؛
- کولیت اولسراتیو (یک نوع التهاب روده)
آسیب کبدی ناشی از کولیت اولسراتیو می‌تواند منجر به بیماری التهاب و زخم مجاری صفراوی اولیه شود و در نهایت باعث زردی گردد.
- سارکوئیدوز
این بیماری التهابی باعث حمله سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود می شود. اگر این بیماری به کبد آسیب برساند، ممکن است دچار زردی شوید.
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)
زردی یکی از عوارض شایع پانکراتیت است که معمولاً به دلیل انسداد مجرای صفراوی رخ می‌دهد.
- سندروم دوبین-جانسون
این اختلال بسیار نادر و ارثی بر عملکرد کبد تأثیر گذاشته و می‌تواند باعث زردی شود.
زردی در نوزادان
زردی نوزادان بسیار شایع است. بسیاری از نوزادان تازه متولدشده دچار زردی خفیف می‌شوند که به دلیل تجمع جزئی بیلی‌روبین در بدن آنها است. ممکن است متوجه علائم زیر شوید:
- زرد شدن چشم‌ها و پوست، که ابتدا از صورت آغاز می‌شود و به‌تدریج به سمت پایین بدن گسترش می‌یابد؛
- ضعف در تغذیه (بی‌میلی به شیر خوردن)؛
- خواب‌آلودگی بیش از حد.
اگر سطح بیلی‌روبین خیلی بالا برود، ممکن است عوارضی جدی مانند تشنج، کم‌شنوایی یا حتی آسیب مغزی ایجاد شود. به همین دلیل، اگر نوزاد شما علائم زردی دارد، پزشک باید سطح بیلی‌روبین خون او را به‌دقت بررسی کند.
بدن نوزاد بیلی‌روبین اضافی را از طریق مدفوع دفع می‌کند. شیر مادر نیز با داشتن اثر ملین طبیعی، به دفع سریع‌تر آن کمک می‌کند. بنابراین نوزاد باید حداقل ۸ بار در روز شیر بخورد.
همچنین استفاده از نوردرمانی (نور مخصوص پزشکی) می‌تواند به بدن نوزاد کمک کند تا بیلی روبین اضافی را سریع تر دفع کند.
چگونه زردی را درمان کنیم؟
درمان زردی معمولاً با درمان علت زمینه‌ای آن انجام می‌شود. به‌عنوان مثال:
- اگر سنگ صفرا مجرای صفراوی شما را مسدود کرده باشد، ممکن است نیاز به دارو یا جراحی ساده داشته باشید.
- اگر به هپاتیت مبتلا هستید، پزشک می‌تواند داروهایی برای مبارزه با ویروس تجویز کند.
- در برخی موارد، ممکن است پزشک از شما بخواهد از مصرف الکل یا داروهای خاصی پرهیز کنید تا به کبد فشار وارد نشود.
در بیشتر موارد، با درمان صحیح و به‌موقع، رنگ چشم‌ها به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
پیشگیری و مراقبت‌ها
رعایت بهداشت فردی و شست‌وشوی دست‌ها برای جلوگیری از عفونت‌های ویروسی؛
پرهیز از مصرف الکل و داروهای آسیب‌رسان به کبد؛
تغذیه سالم و متعادل؛
واکسیناسیون در برابر هپاتیت‌های ویروسی.
