آسم نوعی بیماری است که در آن راه‌های هوایی، متورم، تنگ و پر از مخاط شده و در نتیجه تنفس دشوار می‌شود. افراد مبتلا به آسم در مواجهه با محرک‌هایی مثل موی حیوانات، گرده گیاهان، دود، هوای سرد، ورزش، بوهای تند و استرس، علائمی مانند احساس فشار در قفسه سینه، سرفه و خس‌خس سینه را تجربه می‌کنند. در ادامه مطلب با نکات بیشتری در خصوص این بیماری و انواع آن آشنا می‌شویم. با ما همراه باشید!
علائم آسم
علائم آسم شامل موارد زیر می‌شوند:
- تنگی نفس؛
- خس‌خس سینه هنگام تنفس؛
- احساس سنگینی، درد یا فشار در قفسه سینه؛
- سرفه.
انواع آسم
بیماری آسم، انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
- آسم استرسی یا عصبی؛
- آسم آلرژیک؛
- آسم قلبی؛
- آسم خفیف؛
- آسم شغلی؛
- آسم فصلی؛
- آسم شدید؛
- آسم بارداری؛
- آسم شبانه.
در این بخش با انواع این بیماری و علائم آن‌ها آشنا می‌شویم.
آسم استرسی
استرس باعث بروز آسم نمی‌شود اما استرس و آسم قطعا با یکدیگر مرتبط هستند. آسم باعث استرس می‌شود و استرس نیز کنترل آسم را دشوارتر می‌کند. حتی استرس روزمره نیز می‌تواند علائم آسم را تشدید کند.
بنابراین یادگیری روش‌های مدیریت استرس، نقش مهمی در کاهش علائم این نوع آسم دارد. به عنوان مثال خوب است که همیشه برنامه‌ریزی داشته باشید. به این ترتیب برای انجام همه کارها زمان کافی خواهید داشت و کمتر دچار استرس می‌شوید.
علائم آسم عصبی
علائم آسم عصبی یا آسم ناشی از استرس، مشابه سایر انواع آسم هستند. با این تفاوت که در اثر بروز استرس ظاهر می‌شوند. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- خس‌خس سینه؛
- سرفه؛
- تنگی نفس؛
- تنفس سریع؛
- احساس سنگینی در قفسه سینه.
علائم آسم آلرژیک
در صورت ابتلا به آسم آلرژیک، احتمالا علائم رایج آسم را تجربه می‌کنید (این علائم در بخش‌های قبلی نام برده شدند). البته ممکن است حین قرارگیری در معرض مواد آلرژن (مواد حساسیت‌زا)، علائم دیگری نیز بروز کنند که از جمله آن‌ها عبارتند از:
- گرفتگی بینی؛
- آبریزش بینی؛
- خارش یا آبریزش چشم‌ها؛
- بثورات پوستی یا کهیر.
آسم قلبی
آسم قلبی، تنفس را سخت می‌کند و از اِدم ریوی یا وجود مایع در ریه‌ها نشات می‌گیرد. این تجمع مایع، نتیجه افزایش فشار در عروق ریوی است و در صورت نارسایی در سمت چپ قلب ایجاد می‌شود. البته نارسایی به این معنا نیست که قلب از کار افتاده، بلکه به این معناست که نمی‌تواند خون موردنیاز بدن را تامین کند.
علائم آسم قلبی
علائم آسم قلبی شامل موارد زیر است:
- بیدار شدن از خواب در شب با احساس تنگی نفس
- خس‌خس سینه
- سرفه (که می‌تواند خشک، همراه با خلط یا در برخی موارد همراه با خون باشد)
علائم آسم خفیف
بیماری آسم بر اساس موارد زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- تعداد دفعات بروز علائم؛
- میزان تداخل علائم با فعالیت‌های روزانه؛
- تعداد دفعات تشدید بیماری که به بستری شدن در بیمارستان یا درمان با گلوکوکورتیکواستروئید خوراکی نیاز دارد.
افرادی که بیش از دو بار در هفته اما کمتر از یک بار در روز علائم آسم را تجربه می‌کنند، دچار آسم خفیف هستند و علائم متداول این بیماری را به شکل خفیف‌تری تجربه می‌کنند. در این مرحله آسم هنوز به مشکلی روزمره تبدیل نشده اما پایدار است. با این حال ممکن است پزشک شما برای پیشگیری از تشدید علائم، داروهایی را تجویز کند.
آسم کودکان
آسم می‌تواند در هر سنی شروع شود. اما معمولا در دوران کودکی، یعنی زمانی که سیستم ایمنی کودک هنوز در حال تکامل است، آغاز می‌گردد. از این رو بیشتر کودکان مبتلا به آسم، اولین علائم خود را تا سن ۵ سالگی نشان می‌دهند.
آسم کودکان، تفاوت چندانی با آسم بزرگسالان ندارد. اما کودکان مبتلا به این بیماری، با چالش‌های بیشتری روبه‌رو هستند که ممکن است وضعیت تحصیلی آن‌ها را نیز تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین برای کنترل بهتر وضعیت کودک، داشتن یک برنامه درمانی مناسب بسیار مهم است.
علائم آسم کودکان
همه کودکان مبتلا به آسم، علائم یکسانی ندارند. همچنین ممکن است علائم آسم کودک، در بازه‌های زمانی مختلف متغیر باشد.
علائم آسم در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- سرفه‌های مکرر؛ (ممکن است سرفه تنها علامت آسم در کودکان باشد. این علامت می‌تواند هنگام بازی، خنده یا بلافاصله بعد از بیدار شدن کودک مشاهده شود)
- کاهش سطح انرژی هنگام بازی؛
- تنفس سریع یا تنگی نفس؛
- شکایت از احساس سنگینی در قفسه سینه یا درد در این ناحیه؛
- خس‌خس سینه هنگام دم یا بازدم کودک؛
- فرورفتگی بین دنده‌ها و ناحیه گردن هنگام بازدم (فرورفتگی نشان‌دهنده این است که کودک برای تنفس تلاش زیادی می‌کند)
- احساس ضعف یا خستگی؛
- تحریک‌پذیری؛
- مشکل در غذا خوردن.
درمان خانگی آسم کودکان
کاهش تماس کودک با عوامل محرک، به کاهش احتمال بروز حملات آسم کمک می‌کند. در این بخش با چند مورد از اقداماتی که می‌توان در این راستا انجام داد، آشنا می‌شویم:
- کاهش رطوبت خانه با استفاده از دستگاه‌های مخصوص (اگر در منطقه‌ای مرطوب زندگی می‌کنید، این اقدام برای شما اهمیت بیشتری پیدا می‌کند)؛
- استفاده از دستگاه‌های تهویه هوا برای تمیز نگه داشتن هوای خانه؛
- پرهیز از نگهداری حیوانات خانگی یا شست‌وشو و نظافت منظم آن‌ها (شوره یا موی این حیوانات، از جمله عوامل محرک آسم هستند)؛
- بستن در و پنجره‌ها در فصل گرده‌افشانی؛
- نظافت منظم خانه برای به حداقل رساندن گرد و غبار و آلرژن‌های موجود در فضا؛
- جلوگیری از قرارگیری کودک در معرض هوای سرد.
علائم آسم فصلی
شایع‌ترین علائم آسم فصلی عبارتند از:
- تنگی نفس؛
- سرفه؛
- خس‌خس هنگام بازدم؛
- احساس فشار یا درد در قفسه سینه.
علائم آسم شدید
علائم آسم شدید، مشابه علائم آسم خفیف تا متوسط هستند. با این تفاوت که این علائم با شدت بیشتری بروز می‌کنند، تهدیدکننده زندگی هستند و کنترل آن‌ها با درمان‌های معمول دشوارتر است.
علائم و نشانه‌های آسم شدید ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تنگی نفسی که به‌تدریج بدتر می‌شود؛
- درد یا احساس سنگینی در قفسه سینه؛
- سرفه‌هایی که ممکن است خشک یا همراه با ترشحات مخاطی زیاد باشند؛
- خس‌خس سینه که پس از درمان همچنان ادامه دارد.
آسم شغلی
آسم شغلی، که آسم مرتبط با کار نیز نامیده می‌شود، بر اثر استنشاق دود، گازها، گردوغبار یا سایر آلاینده‌های موجود در محیط کار بروز می‌کند. این آلاینده‌ها می‌توانند باعث بروز واکنش ایمنی در بدن شوند و عملکرد ریه‌ها را تغییر دهند.
پرهیز از عوامل محرک، یکی از راهکارهای اصلی کنترل آسم شغلی است. مصرف دارو زیر نظر پزشک نیز می‌تواند به کاهش علائم این بیماری کمک کند.
نکته: در صورت عدم درمان آسم شغلی و ادامه تماس با محرک‌ها، ممکن است ریه‌ها دچار تغییرات دائمی شوند.
آسم شبانه
برخی از علائم آسم، شب‌ها تشدید می‌شوند و به همین دلیل به آسم شبانه معروف هستند. روشن است که این علائم، می‌توانند خواب شخص را تحت‌الشعاع قرار دهند و به اختلالات خواب منجر شوند.
جالب است بدانید که آسم شبانه در میان مبتلایان این بیماری بسیار شایع است و ممکن است در همه انواع آسم از جمله آسم شغلی، آسم آلرژیک و آسم ورزشی دیده شود.
آسم بارداری
تنگی نفس، یکی از رایج‌ترین علائم آسم است و در دسته علائم شایع دوران بارداری نیز قرار می‌گیرد (حتی در خانم‌هایی که آسم ندارند).
حال اگر به آسم مبتلا باشید و باردار شوید، ممکن است تنگی نفس شدیدتری را تجربه کنید. چراکه از قبل علائمی مثل خس‌خس سینه، سرفه و احساس فشار در قفسه سینه را نیز داشته‌اید. بنابراین برای پیشگیری از حملات آسم یا تشدید علائم این بیماری و همچنین اطمینان از سلامتی جنین، حتما به پزشک مراجعه کرده و زیر نظر ایشان دارو مصرف کنید. در این صورت دوران بارداری را با سلامتی پشت سر خواهید گذاشت و نوزادی سالم خواهید داشت.
تشخیص آسم
پزشک متخصص دستگاه تنفسی، تشخیص آسم را با پرسیدن چند سوال آغاز می‌کند. ممکن است این سوالات شامل موارد زیر باشند:
- علائم بیمار؛
- سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی بیمار؛
- عوامل و محرک‌هایی که باعث تشدید علائم می‌شوند.
آزمایش‌های زیر نیز برای بررسی عملکرد ریوی انجام می‌شوند:
- آزمایش خون یا تست پوستی آلرژی: این تست‌ها مشخص می‌کنند که آیا آلرژی، باعث بروز علائم آسم می‌شود یا خیر.
- شمارش سلول‌های خونی: پزشکان می‌توانند سطح ائوزینوفیل‌ها و ایمونوگلوبولین را بررسی کنند و در صورت بالا بودن، درمان را بر اساس آن هدف‌گذاری کنند. سطح بالای ائوزینوفیل‌ها و ایمونوگلوبولین ممکن است در برخی انواع آسم مشاهده شود.
- اسپیرومتری: یک تست رایج عملکرد ریه است که میزان جریان هوای عبوری از ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند.
- تصویربرداری با اشعه X یا سی‌تی اسکن قفسه سینه: این تصاویر به پزشک کمک می‌کنند تا سایر علل احتمالی علائم بیمار را بررسی کند.
- پیک فلومتر: این ابزار، میزان تنگ شدن راه‌های هوایی را در حین انجام فعالیت‌های خاص اندازه‌گیری می‌کند.
درمان آسم
بهترین راه کنترل آسم، پرهیز از عوامل محرک و مصرف داروهایی است که به باز ماندن راه‌های هوایی کمک می‌کنند. بر این اساس ممکن است پزشک داروهای زیر را تجویز کند:
- اسپری کنترل‌کننده آسم: این اسپری‌ها برای کنترل و مدیریت آسم استفاده می‌شوند، معمولا حاوی استروئیدهای استنشاقی هستند و التهاب را کاهش می‌دهند. گاهی این اسپری‌ها با انواع مختلفی از داروهای گشادکننده مجاری تنفسی نیز ترکیب می‌شوند تا اثربخشی بیشتری داشته باشند.
- اسپری آسم فوری: این اسپری‌ها سریع‌الاثر هستند و هنگام حملات آسم استفاده می‌شوند.
- داروهای مهارکننده لکوترین: ممکن است پزشک شما برای کاهش علائم و خطر حمله آسم، قرص روزانه تجویز کند. اکتولوکاست، یکی از داروهایی است که در این راستا تجویز می‌شود. این دارو از محصولات شرکت داروسازی اکتوورکو است و برای پیشگیری از حملات آسم در بزرگسالان و کودکان و کاهش علائم حساسیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- آنتی‌هیستامین‌ها: اگر به آسم آلرژیک مبتلا باشید، احتمالا پزشک مصرف داروهای آنتی‌هیستامین مانند آلسیزن (ستیریزین)، فستوور (فکسوفنادین) یا هیدین (دس لوراتادین) را به شما توصیه کند. این داروها نیز توسط شرکت داروسازی اکتوورکو تولید می‌شوند. شما می‌توانید با داشتن نسخه پزشک، این داروها را از تمامی داروخانه‌ها تهیه کنید.
برای درمان آسم چه بخوریم؟
هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان کامل بیماری آسم وجود ندارد. اما رعایت برخی نکات تغذیه‌ای به بهبود علائم این بیماری کمک می‌کند. پیش از این که سراغ بررسی این نکات برویم، خوب است بدانیم که اضافه وزن، می‌تواند علائم آسم را تشدید کند. کاهش جزئی وزن نیز به بهبود علائم این بیماری کمک می‌کند. بنابراین حفظ وزن در محدوده نرمال، یکی از اقدامات موثر در جهت مدیریت آسم به حساب می‌آید.
- میوه‌ها و سبزیجات فراوان مصرف کنید: این مواد غذایی، منابع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند بتاکاروتن و ویتامین‌های C و E هستند. این آنتی‌اکسیدان‌ها به کاهش تورم و التهاب ریه کمک می‌کنند.
- از مواد غذایی آلرژی‌زا پرهیز کنید: واکنش‌های آلرژیک غذایی می‌توانند موجب بروز علائم آسم شوند. همچنین ممکن است انجام تمرینات ورزشی پس از مصرف غذاهای آلرژی‌زا، در برخی افراد باعث بروز علائم آسم شود.
- ویتامین D کافی دریافت کنید: افراد مبتلا به آسم شدید، ممکن است سطح ویتامین D پایین‌تری داشته باشند. شیر، تخم‌مرغ و ماهی‌هایی مانند سالمون حاوی ویتامین D هستند. حتی چند دقیقه قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز می‌تواند سطح این ویتامین را در بدن افزایش دهد.
- از مصرف سولفیت‌ها خودداری کنید: سولفیت‌ها می‌توانند در برخی افراد باعث تحریک علائم آسم شوند. این ترکیبات به‌عنوان نگهدارنده در خوراکی‌هایی مانند میوه‌های خشک، ترشی‌ها، میگوی تازه یا منجمد و برخی غذاهای دیگر وجود دارند.
درمان خانگی آسم
برای مدیریت و کنترل آسم و علائم آن، می‌توانید از راهکارهای خانگی زیر کمک بگیرید:
- مصرف گیاهان دارویی و مکمل‌ها: بسیاری از افراد برای مدیریت آسم از گیاهان دارویی، عصاره‌های گیاهی و مکمل‌ها استفاده می‌کنند. با این حال میزان اثربخشی بسیاری از این گیاهان و مکمل‌ها مشخص نیست. به عنوان مثال تحقیقات بیشتری درباره مکمل‌هایی مانند منیزیم و روغن ماهی (اسیدهای چرب امگا-۳) مورد نیاز است. اما تاثیر ویتامین‌های C، D و E تا حدودی به اثبات رسیده است.
- پرهیز از مصرف مواد غذایی آلرژی‌زا یا محرک
- مصرف فراوان میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، مغزها، دانه‌ها و چربی‌های سالم
- جایگزین کردن گوشت قرمز با ماهی‌های چرب و گوشت مرغ
- کاهش وزن: چربی اضافی در ناحیه شکمی، می‌تواند عملکرد ریه‌ها را مختل کند. این در حالی است که کاهش وزن، به بهبود حجم ریوی و کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون (که آسم را تشدید می‌کنند) کمک می‌کند. همچنین کاهش وزن انجام فعالیت بدنی را آسان‌تر کرده و از این طریق نیز علائم آسم را بهبود می‌دهد.
- مصرف کافئین: کافئین به باز شدن راه‌های هوایی کمک می‌کند و در نتیجه برای بهبود علائم آسم نیز مفید است.
- یوگا: تمرینات تنفسی یوگا، به برخی افراد مبتلا به آسم کمک می‌کند تا الگوی تنفس خود را اصلاح کنند و استرس را (که یک عامل تشدیدکننده آسم است) کاهش دهند.
عوارض آسم
موارد زیر از جمله عوارض و خطرات بیماری آسم هستند:
- علائم و نشانه‌هایی که خواب، کار یا سایر فعالیت‌های روزانه را مختل می‌کنند؛
- تنگ شدن دائمی لوله‌هایی که هوا را به داخل و خارج از ریه‌ها منتقل می‌کنند (نایژه‌ها). این لوله‌های هوایی، کیفیت تنفس را تحت تاثیر قرار می‌دهند؛
- بستری شدن در بیمارستان به دلیل حملات شدید آسم؛
- عوارض جانبی ناشی از مصرف طولانی‌مدت داروهایی که برای کنترل آسم شدید مصرف می‌شوند.
نکته: استفاده از راهکارهای درمانی مناسب، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بروز عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت آسم دارد.
تفاوت آسم و آلرژی در چیست؟
تفاوت‌ها و شباهت‌های آسم و آلرژی به طور خلاصه در جدول زیر گردآوری شده است:
| مورد مقایسه | آسم | آلرژی |
| علائم | خس‌خس سینه؛ فشار قفسه سینه؛ سرفه؛ تنگی نفس. | عطسه؛ آبریزش یا گرفتگی بینی؛ خارش یا قرمزی چشم‌ها؛ سرفه یا خس‌خس سینه؛ کهیر یا بثورات پوستی. |
| علت | التهاب و واکنش بیش‌ازحد مجاری هوایی که باعث تنگ شدن مسیر تنفس و تجمع ترشحات در آن می‌شود. | پاسخ اشتباه سیستم ایمنی به مواد بی‌ضرر (آلرژن‌ها) مانند گرده، موی حیوانات یا غذاها که منجر به آزاد شدن هیستامین و بروز علائم آلرژی می‌شود. |
| محرک‌ها | آلرژن‌ها (گرده گیاهان، موی حیوانات، گردوغبار)؛ دود سیگار؛ هوای سرد؛ ورزش؛ عفونت‌های تنفسی؛ استرس؛ بوهای تند. | گرده؛گرد و غبار؛موی حیوانات خانگی؛برخی غذاها. |
| راهکار درمانی/ کنترل (تحت نظر پزشک) | داروهای استنشاقی برای باز نگه‌داشتن راه‌های هوایی؛پرهیز از عوامل محرک؛استفاده از داروهای ضدالتهاب (کورتیکواستروئیدها)؛ تعدیل‌کننده‌های لوکوترین (مانند اکتولوکاست). | پرهیز از آلرژن‌ها؛ مصرف آنتی‌هیستامین‌ها و دکونژستانت‌ها برای کنترل علائم؛انجام ایمونوتراپی (در موارد مزمن). |
سخن پایانی
در این مطلب با بیماری آسم آشنا شدیم و دیدیم که این بیماری انواع مختلفی دارد. همچنین دریافتیم که خوشبختانه راهکارهای پزشکی و داروهای متعددی برای کنترل علائم و پیشگیری از حملات آسم در دسترس هستند.
آیا شما یا یکی از اطرافیانتان به آسم مبتلا هستید؟ تجربه‌های خود را در بخش کامنت‌ها با ما در میان بگذارید.
منابع: clevelandclinic، webmd، healthline، clevelandclinic، healthline، mayoclinic، healthline، clevelandclinic، mayoclinic
