به زبان ساده، پلی فارمسی به مصرف همزمان چندین دارو توسط یک فرد اشاره دارد. این اصطلاح معمولاً زمانی به کار می‌رود که بیمار پنج دارو یا بیشتر را به صورت روزانه مصرف کند. پلی فارمسی می‌تواند هم ضروری باشد (مثلاً در بیماران مبتلا به چند بیماری مزمن) و هم بی‌رویه (وقتی داروها بدون نیاز واقعی مصرف شوند).
انواع پلی فارمسی:
مطلوب:
– زمانی که بیمار به دلایل پزشکی (مثل دیابت + فشار خون + نارسایی قلبی) به چند دارو نیاز دارد،.
– تحت نظارت تیم درمان و با پایش منظم.
نامطلوب:
– تجویز داروهای غیرضروری یا تکراری.
– مصرف خودسرانه داروها بدون مشورت پزشک.
چرا پلی فارمسی مهم است؟
– تعاملات دارویی: برخی داروها ممکن است اثرات یکدیگر را خنثی یا تشدید کنند.
– عوارض جانبی: افزایش تعداد داروها، خطر بروز عوارض (مثل گیجی، افت فشار خون) را بالا می‌برد.
– پیچیدگی مصرف: فراموش کردن دوز یا اشتباه در مصرف محتمل‌تر می‌شود.
آیا پلی فارمسی خطرناک است؟
پلی‌فارمسی به‌ویژه برای زنان سالمند خطرات جدی‌تری دارد، چرا که این گروه نه‌تنها سهم بزرگی از جمعیت مصرف‌کنندگان دارو را تشکیل می‌دهند، بلکه اغلب از سنین پایین‌تر مصرف دارو را آغاز می‌کنند. با این حال، هر فردی که چند دارو مصرف کند، در معرض عوارض ناشی از تداخلات دارویی است که ممکن است منجر به اختلال حافظه، زمین‌خوردن و شکستگی، نارسایی کلیه یا کبد، بستری شدن و حتی افزایش خطر مرگ شود. علاوه بر این، چالش‌های عملی مانند فراموشی زمان مصرف داروها، نیاز به مراجعات مکرر پزشکی و هزینه‌های سنگین دارویی نیز کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مدیریت هوشمندانه داروها با بررسی دوره‌ای توسط پزشک، استفاده از ابزارهای یادآور و پایش منظم عوارض می‌تواند این خطرات را کاهش دهد.
چه عواملی منجر به پلی فارمسی نامناسب می شود؟
– تجویز داروهای متعدد توسط پزشکان مختلف بدون هماهنگی (مثلاً بیمار با مراجعه به چند متخصص، داروهای مشابه یا متضاد دریافت می‌کند).
– ادامه دادن داروهای قدیمی بدون بازبینی ضرورت آنها (مثل مسکن‌ها یا خواب‌آورها پس از بهبود علائم).
– مصرف خودسرانه داروهای بدون نسخه (مثل مکمل‌ها، مسکن‌ها یا آنتی‌اسیدها) همراه با داروهای تجویزی.
– استفاده از داروهای گیاهی بدون اطلاع پزشک که ممکن است با داروهای شیمیایی تداخل داشته باشند.
– عدم بررسی دوره‌ای داروها توسط پزشک یا داروساز برای حذف داروهای غیرضروری.
– سن بالا: کاهش متابولیسم داروها و افزایش حساسیت به عوارض.
– بیماری‌های مزمن متعدد (مثل دیابت + نارسایی قلبی) که نیاز به داروهای مختلف را افزایش می‌دهد.
– مشکلات شناختی (مثل دمانس) که منجر به اشتباه در مصرف دارو می‌شود.
چگونه پزشک پلی‌فارمسی نامناسب را تشخیص می‌دهد؟
پزشکان با مشاهده این علائم هشداردهنده ممکن است به پلی‌فارمسی نامناسب مشکوک شوند:
- گیجی، اضطراب یا افسردگی
- کاهش اشتها، ضعف یا لرزش
- سرگیجه، زمین‌خوردن یا خستگی مفرط
در صورت تشخیص این مشکل، پزشک ممکن است فرآیند “کاهش دارو” را آغاز کند که شامل مراحل زیر است:
- بررسی همه داروها و دلایل مصرف آنها
- شناسایی داروهای غیرضروری یا پرخطر
- تصمیم‌گیری درباره توقف تدریجی داروها
- نظارت دقیق بر روند کاهش مصرف
این فرآیند با همکاری بیمار، خانواده و تیم درمانی انجام می‌شود تا ایمنی و اثربخشی درمان حفظ شود.
چگونه می‌توان از عوارض جانبی ناشی از مصرف همزمان داروها اجتناب کرد؟
بیمار می تواند با انجام برخی تغییرات از عوارض سوء مصرف هم زمان چند دارو پیشگیری کند:
- از داروهایی که مصرف می کنید یک لیست تهیه کنید. نام، برند، دوز، دلیل مصرف دارو و زمان و نحوه مصرف آن را بنویسید. همچنین ممکن است لازم باشد زمان شروع مصرف و نام پزشک تجویزکننده آن را نیز ذکر کنید.
- از پزشک یا داروساز خود بخواهید داروهای شما را بررسی کنند. آنها می‌توانند به شما بگویند که آیا نیاز به ایجاد تغییر دارید یا خیر. راهنمایی پزشک یا داروساز به شما کمک می‌کند از مصرف بیش از حد داروها یا تداخلات دارویی احتمالی پیشگیری کنید.
- درباره داروهایتان اطلاعات کسب کنید. می‌توانید به کمک داروساز یک برگه اطلاعاتی درباره داروهایتان تهیه کنید. داروسازان همچنین می‌توانند هر سوالی که در مورد داروهایتان دارید را توضیح دهند. این اطلاعات می‌تواند در آینده مفید باشد، به خصوص زمانی که مصرف داروی جدیدی را شروع می‌کنید. از طریق این برگه، می‌توانید درباره تداخلات دارویی یا سایر عوارض جانبی آن اطلاعات کسب کنید.
- با پزشک خود در ارتباط باشید. در هر ویزیت، بررسی داروهای مصرفی شما می‌تواند ایده خوبی باشد. از پزشک خود بپرسید که آیا هنوز باید تمام داروهایی را که بخشی از برنامه درمانی شما بودند، مصرف کنید یا خیر.
تالیف: دکتر بهارک مهدی پور (پزشک عمومی)
