فواید، عوارض و شرایط اهدای خون

اهدای خون یکی از اقدامات خیرخواهانه و داوطلبانه‌ای است که نقش موثری در نجات جان انسان‌ها دارد. این فرآیند علاوه بر تامین نیاز بیماران، مزایای بالقوه‌ای برای سلامت اهداکننده نیز به همراه دارد. در ادامه مطلب شرایط، فواید، عوارض احتمالی و نکات مهم مرتبط با اهدای خون را به‌ صورت جامع و علمی مرور می‌کنیم.

فواید اهدای خون

اهدای خون علاوه بر نجات جان بیماران و کمک به افرادی که به خون نیاز دارند، برای اهداکننده نیز فوایدی دارد. این فواید می‌توانند انگیزه‌ای برای افراد باشند تا به طور منظم در این فعالیت شرکت کنند و عبارتند از:

• بررسی سلامتی: قبل از اهدای خون، معمولا آزمایش‌های اولیه‌ای انجام می‌شود و متخصصان وضعیت کلی سلامتی فرد را ارزیابی می‌کنند. این آزمایش‌ها ممکن است مشکلاتی مانند کم‌خونی، عفونت‌ها یا سایر اختلالات را نشان دهند.
• کاهش خطر حملات قلبی: تحقیقات نشان می‌دهند که اهدای منظم خون با کاهش سطح آهن خون، می‌تواند احتمال حملات قلبی را کاهش دهد.
• تحریک تولید سلول‌های خونی جدید: پس از اهدای خون، بدن برای جایگزین کردن سلول‌های از دست‌رفته، سلول‌های خونی جدید تولید می‌کند. این فرایند می‌تواند به بازسازی و نوسازی سیستم خونی بدن کمک کند.
• کاهش خطر سرطان: مطالعات نشان می‌دهند که اهدای خون منظم می‌تواند خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان، به‌ ویژه سرطان‌های مرتبط با سطح بالای آهن بدن مانند سرطان کبد، ریه و روده بزرگ را کاهش دهد.
• بهبود جریان خون: اهدای خون می‌تواند به کاهش غلظت خون و بهبود جریان خون کمک کند. در نتیجه خطر تشکیل لخته‌های خونی نیز کاهش می‌یابد.
• احساس رضایت و خشنودی: اهدای خون یک عمل خیرخواهانه است که می‌تواند به احساس رضایت و خشنودی فرد کمک کند.

شرایط اهدای خون

چنانچه تصمیم به اهدای خون گرفته‌اید، حتما قبل از مراجعه به مراکز مربوطه این شرایط را بررسی کنید:

• حداقل سن برای اهدای خون 18 سال و حداکثر 60 سال می‌باشد.
• وزن اهداکنندگان نباید کمتر از 50 کیلوگرم باشد.

در صورت داشتن هر یک از شرایط زیر، پیش از شروع فرایند اهدای خون، حتما موضوع را با پزشک معالج در میان بگذارید. برخی از این موارد معافیت دائم و برخی دیگر معافیت موقت ایجاد می‌کنند:

• سابقه انواع آلرژی، تب یونجه، بیماری‌‌های قلبی-عروقی، کلیوی و کبدی
• سابقه غش، صرع و تشنج
• سابقه رفتارهای جنسی پرخطر مثل داشتن شرکای جنسی متعدد
• سابقه زردی یا یرقان در خود و خانواده
• مسافرت به مناطقی که بیماری مالاریا به‌صورت مداوم و گسترده در آنها شیوع دارد
• سابقه عمل جراحی، مصرف دارو، اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، خال‌کوبی، حجامت یا تاتو
• انجام آندوسکوپی در روزهای اخیر
• مراجعه به دندانپزشکی در روزهای اخیر

موارد معافیت دائم و موقت اهدای خون چیست؟

در صورت ابتلا به هر یک از موارد زیر، هیچ‌وقت امکان اهدای خون را نخواهید داشت:

• سکته مغزی
• دیابت وابسته به انسولین
• سابقه ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت B، C و ایدز
• تزریق مواد مخدر

موارد زیر نیز معافیت موقت ایجاد می‌کنند. در معافیت موقت، افراد موقتا از اهدای خون معاف می‌شوند. یعنی در مراجعه فعلی خود نمی‌توانند خون اهدا کنند. ولی می‌توانند پس از سپری شدن مدت زمانی معین، دوباره برای اهدای خون اقدام نمایند.

• ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند سرماخوردگی و آنفولانزا
• اقدامات دندانپزشکی حداکثر تا 72 ساعت اخیر
• مصرف برخی داروها مانند آنتی بیوتیک ها، آسپرین، دریافت واکسن و …
• شرایط پزشکی خاص مانند بالا و پایین بودن فشار خون، بارداری، شیردهی یا سقط جنین
• برخی رفتارهای پرخطر مانند ارتباط جنسی حفاظت‌نشده، حجامت، خالکوبی، طب سوزنی و سوراخ کردن گوش

شرایط اهدای خون برای اولین بار

اگر برای نخستین بار تصمیم به اهدای خون گرفته‌اید، شرایط زیر را در نظر داشته باشید:

• باید حداکثر 56 سال داشته باشید.
• اصل شناسنامه (عکس‌دار)، گواهینامه یا گذرنامه و کارت ملی را به همراه داشته باشید.

روز جهانی اهدای خون چه روزی است؟

روز جهانی اهدای خون هر ساله در ۱۴ ژوئن (24 خردادماه) جشن گرفته می‌شود. هدف از این روز، افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت اهدای خون و تقدیر از اهداکنندگان خون است. در ایران روز 9 مرداد به عنوان روز ملی اهدای خون شناخته می شود که سالگرد تاسیس سازمان انتقال خون است.

مراکز اهدای خون تهران

مراکز اهدای خون مختلفی در تهران مشغول به کار هستند و هر یک ساعت کاری متفاوتی دارند. شما می‌توانید برای کسب اطلاعات جدید و به‌روز درباره این مراکز، به وب‌سایت رسمی سازمان انتقال خون تهران مراجعه کنید.

آدرس سازمان انتقال خون تهران: تهران، خیابان وصال، بالاتر از طالقانی، پلاک ۹۹

شماره تماس سازمان انتقال خون تهران: ۰۲۱۸۸۹۵۹۰۹۴

مضرات اهدای خون، عوارض اهدای خون

پزشکان مرکز انتقال خون، تمام داوطلبان را معاینه می‌کنند و اطمینان حاصل می‌کنند که اهدای خون مشکلی برای آن‌ها ایجاد نمی‌کند. با این حال ممکن است برخی افراد، پس از اهدای خون عوارض خفیفی مثل تهوع، سبکی سر یا سرگیجه را تجربه کنند. این موارد معمولا ظرف چند دقیقه برطرف می‌شوند. کافیست دراز بکشید و پاهایتان را بالا نگه دارید.

همچنین ممکن است محل تزریق، خونریزی کند یا کمی کبود شود. برای قطع خونریزی، کمی محل تزریق را فشار بدهید و دستتان را بالا نگه دارید. مطمئن باشید که بعد از چند دقیقه خبری از خونریزی نخواهد بود.

با این حال در صورت مشاهده علائم زیر، بهتر است با مرکز اهدای خون تماس بگیرید و آن‌ها را در جریان قرار دهید:

• ادامه پیدا کردن احساس سبکی سر، سرگیجه و تهوع حتی پس از نوشیدن، غذا خوردن و استراحت کردن
• ادامه خونریزی در محل تزریق یا ایجاد ورم و برجستگی در این ناحیه
• درد، بی‌حسی یا گزگز در بازو

در اهدای خون چه چیزهایی مشخص می‌شود؟

برای اطمینان از سلامت خون اهداشده، هر واحد خون اهدایی، آزمایش شده و موارد زیر بررسی می‌شوند:

• گروه خونی
•  فشار خون
•  سطح هموگلوبین خون
• هپاتیت B، هپاتیت C و ایدز
•  بیماری‌های مقاربتی مانند سیفلیس
• مثبت یا منفی بودن گروه خونی
• برخی عفونت‌ها

در صورت تشخیص بیماری‌های خاص یا وجود هرگونه مشکل، خون اهدایی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

اهدای پلاسمای خون چیست؟

اهدای پلاسما فرآیندی شبیه به اهدای خون دارد و با هدف کمک به برخی بیماران خاص و توقف خونریزی آنها انجام می‌شود. اگر شما هم تصمیم به اهدای پلاسما گرفته‌اید، خوب است که نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• اهدای پلاسما، تا زمانی که در مراکز معتبر انجام شود، کاملا ایمن است. در این مراکز، تمام تجهیزات استریل و یک‌بارمصرف هستند و کارکنان نیز آموزش‌های لازم را دیده‌اند.
• اهدای پلاسما درد ندارد. فقط ممکن است هنگام وارد شدن سوزن به بدن، سوزش خفیفی را احساس کنید؛ درست مانند چیزی که در اهدای خون تجربه می‌کنید.
• افرادی که حداقل 18 سال سن دارند، در سلامتی کامل به سر می‌برند، به ایدز و هپتاتیت مبتلا نیستند و بالای 50 کیلوگرم هستند، می‌توانند پلاسما اهدا کنند.
• شب قبل خوب استراحت کنید، صبحانه سالم بخورید، آب کافی بنوشید و از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا الکلی و غذاهای چرب خودداری کنید.
• پس از اهدای پلاسما، خوراکی و نوشیدنی سبک مصرف کنید و تا پایان روز از فعالیت‌های سنگین یا ورزش خودداری نمایید.

به چه گروه‌های خونی‌ بیشتر نیاز است؟

در میان گروه‌های خونی مختلف، O منفی (O-) بیشترین میزان تقاضا را دارد. زیرا اهداکننده جهانی است؛ بدین معنا که افراد با هر گروه خونی دیگری می‌توانند گروه خونی O منفی را دریافت کنند. از این رو پزشکان در شرایط اورژانسی، بیشتر از گروه خونی O منفی استفاده می‌کنند.

از سوی دیگر O منفی نمی‌تواند از سایر گروه‌ها (به جز خودش) خون دریافت کند. بنابراین در صورت مراجعه بیمار با این گروه خونی، لازم است پزشک به ذخیره کافی از خون O منفی دسترسی داشته باشد تا بتواند اقدامات درمانی لازم را انجام دهد.

قبل و بعد از اهدای خون چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

قبل از اهدای خون، نکات زیر را در نظر بگیرید:

• شبِ قبل، خوب بخوابید.
• 4 ساعت قبل از مراجعه به مرکز اهدای خون، غذا میل کنید.
• حتی‌الامکان پیش از اهدای خون، 500 سی‌سی آب بنوشید. این کار باعث می‌شود بدن آب کافی داشته باشد و رگ‌ها راحت‌تر پیدا شوند. همچنین از احساس سبک شدن سر و گیجی پس از اهدا جلوگیری می‌کند.
• اگر قصد اهدای پلاکت را دارید، حداقل 2 روز قبل از اهدای خون آسپرین مصرف نکنید. البته این موضوع باید حتما با اجازه و صلاحدید پزشک شما باشد.

نکته: ورزش کردن پیش از اهدای خون، ممانعتی ندارد.

بعد از اهدای خون نیز باید مراقبت‌های لازم را انجام دهید. به این ترتیب سریع‌تر به حالت عادی برمی‌گردید و از بروز عوارض احتمالی جلوگیری می‌کنید. این مراقبت‌ها عبارتند از:

• نوشیدن مایعات اضافی: تا یک روز کامل پس از اهدای خون، مایعات بیشتری مصرف کنید.
• پرهیز از مصرف الکل: تا 24 ساعت پس از اهدای خون، از مصرف الکل خودداری کنید.
• اجتناب از ورزش: روز بعد از اهدای خون، از ورزش‌کردن یا انجام فعالیت بدنی شدید خودداری کنید.

• استراحت: ممکن است پس از اهدای خون احساس تهوع، سبکی سر یا سرگیجه داشته باشید. در این صورت دراز بکشید و پاهای خود را بالا نگه دارید تا احساس بهتری داشته باشید.
• مراقبت از ناحیه تزریق: ممکن است در محل سوزن مقداری خونریزی رخ دهد. با اعمال فشار و بالا نگه‌داشتن بازو برای چند دقیقه، معمولا خونریزی متوقف می‌شود. اما ممکن است کمی کبودی ایجاد شود.
• اگر متوجه خونریزی یا کبودی شدید، به مدت 24 ساعت به طور متناوب روی ناحیه موردنظر کمپرس سرد قرار دهید.
• اگر احساس درد دارید، داروهای ضد درد مانند استامینوفن مصرف کنید. اما توجه کنید که در 24 تا 48 ساعت اول پس از اهدای خون، از مصرف آسپرین یا ایبوپروفن خودداری کنید.

آیا اهدای خون باعث ضعف یا کم‌خونی می‌شود؟

افرادی که به‌طور منظم خون اهدا می‌کنند، ممکن است دچار کم‌خونی و در اغلب موارد، کم‌خونی ناشی از فقر آهن شوند. سالانه حدود 5 میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا خون اهدا می‌کنند و تقریبا 35% از آن‌ها دچار فقر آهن می‌شوند.

برای اهدای خون، شخص باید سطح مشخصی از هموگلوبین را داشته باشد. در غیر این صورت امکان اهدای خون وجود نخواهد داشت.

زنان هم می‌توانند خون اهدا کنند؟ محدودیتی وجود دارد؟

اهدای خون، محدودیت جنسیتی ندارد و همه افراد می‌توانند خون اهدا کنند. با این حال متاسفانه تعداد اهداکنندگان خانم بسیار کم است و تنها 3 درصد از کل اهداکنندگان را تشکیل می‌دهد. دلیل آن نیز فقر آهن و کم خونی به دلیل مسائلی مانند قاعدگی، زایمان، شیردهی و … است.

 البته گاهی اوقات نگرانی در مورد اٌفت فشار خون، احساس ضعف یا عدم اجازه همسر مانع از اهدای خون می‌شود. اما توصیه ما این است که خانم‌های واجد شرایط اهدای خون نیز همانند آقایان، خون اهدا کنند.

تفاوت بین اهدای خون کامل، پلاسما و پلاکت چیست؟

اهدای خون می‌تواند به صورت اهدای خون کامل یا اهدای فرآورده‌های خونی انجام شود.

• اهدای خون کامل: این رایج‌ترین نوع اهدای خون است و در طی آن حدود نیم لیتر خون، از اهداکننده دریافت می‌شود. سپس اجزای خون یعنی گلبول‌های قرمز، پلاسما و پلاکت از هم جدا می‌شوند.
• اهدای فرآورده‌های خونی: این نوع اهدای خون، تقریبا مشابه اهدای خون کامل است. با این تفاوت که طی آن خون از بدن فرد اهداکننده وارد دستگاهی کاملا استریل می‌شود، پلاکت، پلاسما یا سایر اجزای آن جدا شده و سپس مابقی خون مجدد به بدن شخص اهداکننده برمی‌گردد. این فرایند کمی طولانی‌تر است و یک الی دو ساعت طول خواهد کشید.

چند بار در سال و با چه فاصله زمانی می‌توانم پلاسما یا پلاکت اهدا کنم؟

اهدای پلاسما حداکثر 36 بار در سال، در فواصل 1 هفته‌ای و نهایتا 24 لیتر در سال امکان‌پذیر است. اهدای پلاکت نیز می‌‌تواند حداکثر 24 بار در سال، هر 2 روز یک بار و حداکثر 2 بار در هفته انجام شود.

سخن پایانی

در این مطلب با نگاهی موشکافانه موضوع اهدای خون را زیر ذره‌بین قرار دادیم و تمامی نکات مربوط به آن را بررسی کردیم. آیا تا به حال به اهدای خون فکر کرده‌اید؟ اگر تجربه، نظر یا سوالی در این باره دارید، با ما در میان بگذارید.

منابع: healthline، webmd، webmd، clevelandclinic