بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس (MS) نوعی بیماری خودایمنی است که مغز و نخاع را تحتتاثیر قرار میدهد. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن اشتباها به سلولهای میلین حمله میکند. میلینها، پوشش محافظی (غلاف) هستند که اطراف اعصاب مغز و نخاع را میپوشانند. آسیب به غلاف میلین باعث بروز اختلال در سیگنالهای عصبی و به دنبال آن اختلال در بینایی و حرکت میشود. برای اینکه با جوانب مختلف بیماری ام اس بیشتر آشنا شوید، با ما همراه باشید.
علت به وجود آمدن بیماری ام اس چیست؟
تخریب میلین باعث بروز ام اس میشود. میلین همان پوشش محافظی است که اطراف سلولهای عصبی موجود در مغز و نخاع را میپوشاند. میلین سیگنالهای عصبی را بین مغز و سایر قسمتهای بدن منقل میکند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی میلینها را بهعنوان تهدیدی برای سلامت بدن شناسایی کرده و به آنها حمله میکند. متخصصان هنوز مطمئن نیستند که چرا برخی افراد دچار بیماری MS میشوند. با این حال تحقیقات نشان میدهند که عوامل زیر ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به ام اس شوند:
- سیگار کشیدن
- قرار گرفتن در معرض سموم دست دوم مانند دود سیگار و آفتکشها
- سطح پایین ویتامین D
- قرار گرفتن در معرض یک ویروس (ویروس اپشتین–بار یا مونونوکلئوز)
- چاقی در دوران کودکی
- ژنتیک (وجود فردی در خانواده که به این بیماری مبتلا است.)
نقش سیستم ایمنی در بروز ام اس
وظیفه سیستم ایمنی، محافظت از بدن در برابر عواملی مانند باکتریها و ویروسها است که میتوانند به بدن آسیب برسانند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بیش فعال میشود و میلین سالم (و گاهی سلولهای عصبی زیرمیلین) را اشتباها تهدیدی برای بدن شناسایی میکند. حمله سیستم ایمنی به میلینِ سالم باعث آسیب دیدن آن میشود. در نواحی که آسیبدیدگی میلین وجود دارد، پیامها به راحتی بین سلولهای عصبی رد و بدل نمیشوند و علائم ام اس بروز پیدا میکنند.
انواع بیماری ام اس
به طور کلی 4 نوع مولتیپل اسکلروزیس وجود دارد. این دستهبندی نشاندهنده 4 بیماری متفاوت نیست، بلکه روشی است که پزشک براساس آن علائم بیماری را توصیف و طبقهبندی میکند.
سندروم جداشده بالینی (CIS)
در این حالت فرد برای اولین بار دچار علائمی میشود که به بیماری ام اس شباهت دارد، اما همچنان تشخیص قطعی ممکن نیست. التهاب و آسیب میلین باعث بروز علائم اولیه میشوند و CIS ممکن است بعدها به بیماری ام اس پیشرفت کند.
ام اس عودکننده-فروکشکننده (RRMS)
شایعترین نوع ام اس که حدود 85 درصد از بیماران در زمان تشخیص دچار این عارضه هستند، ام اس عودکننده-فروکشکننده (RRMS) نام دارد. این نوع ام اس باعث بروز حمله، عود علائم جدید یا بازگشت علائم قبلی میشود. پس از هر حمله با دورههایی از بهبود یا فروکش علائم مواجه هستیم که طی آنها علائم بیماری پایدار میشوند یا از بین میروند.
ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)
در بسیاری از بیماران، با گذشت زمان ام اس عودکننده-فروکشکننده (RRMS) به ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS) تبدیل میشود. در این مرحله، آسیب عصبی بهتدریج شدیدتر و علائم بهمرور بدتر میشوند. ممکن است فرد همچنان دچار تشدید علائم شود، اما احتمال رخ دادن دورههای بهبود، یعنی زمانی که علائم ثابت میمانند یا برطرف میشوند، کمتر است.
ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)
در ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)، علائم از همان ابتدا به صورت تدریجی و به طور مداوم بدتر میشوند؛ بدون اینکه دورههای مشخصی از حمله یا بهبود وجود داشته باشد.
علائم بیماری ام اس
علائم اولیه مولتیپل اسکلروزیس شامل موارد زیر هستند:
- تغییرات بینایی (التهاب عصب بینایی، دوبینی، کاهش دید)
- ضعف عضلانی (معمولا در یک سمت صورت یا بدن، یا پایینتر از کمر)
- بیحسی یا احساسات غیرطبیعی (معمولا در یک سمت صورت یا بدن، یا پایینتر از کمر)
علائم شایع بیماری ام اس شامل موارد زیر میشوند:
- خستگی
- عدم هماهنگی حرکتی
- سرگیجه
- بیاختیاری ادرار
- کاهش تعادل و هماهنگی بدن
- مشکلات شناختی (فکر کردن، حافظه، تمرکز، یادگیری)
- تغییرات خلقی
- سفتی یا گرفتگی عضلات و اسپاسمهای عضلانی (گاهی همراه با لرزش)
شیوع و آمار جهانی ام اس
ام اس یکی از شایعترین بیماریهای عصبی ناتوانکننده در میان بزرگسالان در سراسر جهان است. تخمین زده میشود که 2.9 میلیون نفر در سراسر جهان با بیماری ام اس زندگی میکنند. طبق مطالعهای افرادی که سطح بالاتری از ویتامین D دارند، کمتر به MS مبتلا میشوند یا اگر به این بیماری مبتلا شوند، ممکن است نوع خفیفتری را تجربه کنند. کودکان نیز ممکن است به ام اس مبتلا شوند؛ بهطوری که حدود 30000 کودک در سراسر جهان با این بیماری زندگی میکنند.
تست ام اس در خانه
تست ام اس در خانه امکانپذیر نیست و برای تشخیص قطعی این بیماری تنها باید به پزشک مراجعه کرد. اگر مشکوک به این بیماری هستید، میتوانید علائم MS را مدنظر بگیرید و در صورت مشاهده این علائم به پزشک خود اطلاع دهید:
- احساس خستگی شدید
- مشکلات چشم یا بینایی، مانند تاری دید یا درد چشم
- بیحسی یا احساس سوزنسوزن شدن در بخشهای مختلف بدن
- احساس عدم تعادل، سرگیجه یا ناهماهنگی بدن
- گرفتگی، اسپاسم و سفتی عضلات
- نیاز مکرر به ادرار یا بیاختیاری ادرار
- مشکلات حافظه یا تمرکز
- مشکلات جنسی، از جمله خشکی واژن یا مشکلات نعوظ
درمان ام اس
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد. در واقع درمان این بیماری بیشتر شامل کاهش آسیبهای احتمالی، مدیریت علائم و پیشگیری از بروز عوارض جدیتر میشود. برنامه درمانی فرد مبتلا به بیماری مولتیپل اسکلروزیس ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مصرف دارو
- فیزیوتراپی، کاردرمانی یا گفتاردرمانی
- مشاوره سلامت روان
سایر روشهای مدیریت علائم MS بسته به شدت بیماری متفاوت است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از عینک یا مصرف دارو برای مدیریت علائم مربوط به بینایی
- تحریک مغز برای اسپاسمهای عضلانی (لرزشها)
- استفاده از وسایل کمک حرکتی مانند عصا، واکر یا ویلچر
- مصرف داروهای ضد تشنج یا داروهای ضد اسپاسم برای درد تحت نظر پزشک
- مصرف داروهایی برای بهبود علائم شناختی تحت نظر پزشک
- درمانهای مکمل مانند طب سوزنی و یوگا
اکتووکس (اینترفرون بتا-1 آ) دارویی است که توسط شرکت داروسازی اکتوورکو به منظور مدیریت علائم ام اس عودکننده استفاده میشود. این دارو، بیماری ام اس را درمان نمیکند، بلکه تعداد دفعات عود علائم بیماری را کاهش میدهد. اکتووکس باید توسط پزشک متخصص و با توجه به شرایط بیمار تجویز شود.
درمان حملات ام اس
درمان اصلی برای حملات MS، کورتیکواستروئیدها هستند. هدف از درمان در این مرحله، به حداقل رساندن آسیبهای ناشی از التهاب و کاهش مدت زمان بهبودی است. درمان معمول شامل 3 تا 5 روز مصرف دوز بالای کورتیکواستروئیدها زیر نظر پزشک است. سپس ادامه درمان با کاهش تدریجی دوز دارو طی مدت 3 تا 4 هفته ادامه پیدا میکند.
برخی افراد دچار علائم عصبی حاد و شدید ناشی از بیماری ام اس میشوند، اما به کورتیکواستروئیدها واکنش ضعیفی میدهند. این افراد معمولا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند و ممکن است تحت درمانی به نام تبادل پلاسما بهمدت 3 تا 5 روز قرار بگیرند. این روش درمانی شامل فیلتر کردن خون برای حذف آنتیبادی مضر است که طبق نظر پزشک انجام میشود.
داروهایام اس
داروهای ام اس میتوانند دفعات عود بیماری (دورههایی که علائم شدیدتر میشوند یا علائم جدید ایجاد میشوند)، احتمال تشکیل ضایعات یا آسیبهای جدید را کاهش دهند و روند پیشرفت بیماری را کند کنند. انواع داروهای بیماری ام اس شامل موارد زیر هستند:
- داروهای تعدیل کننده بیماری (DMTs): این داروها دفعات عود بیماری را کاهش میدهند، پیشرفت بیماری ام اس را کند کرده و از تشکیل ضایعات جدید در مغز و نخاع جلوگیری میکنند. زپونیم (ازانیمود) از جمله این داروها است که توسط گروه دارویی اکتوور تولید میشود. زپونیم دارویی نسخهای است که برای درمان موارد عود کننده MS تجویز میشود.
- داروهای مدیریت عود بیماری ام اس: هنگام بروز حملات شدید در بیماری MS، کورتیکواستروئیدها با سرکوب سیستم ایمنی به سرعت التهاب را کاهش میدهند. این داروها زمان بهبودی فرد را بعد دوره عود، تسریع میکنند. همچنین باعث کاهش آسیب به غلاف میلین اطراف سلولهای عصبی میشوند. سایر روشهای درمانی کوتاه مدت برای حملات شدید شامل درمان با ایمونوگلوبولین وریدی یا تبادل پلاسما هستند.
آیا بیماری ام اس ارثی است؟
بیماری ام اس مانند رنگ چشم یا سایر ویژگیهای ژنتیکی، ارثی نیست. اما تحقیقات نشان میدهند که اگر اعضای خانواده شما به MS مبتلا باشند، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است. پژوهشگران طی یک مطالعه دریافتند افرادی که یکی از بستگان درجه یک آنها (والدین، خواهر یا برادر و فرزند) مبتلا به ام اس هستند، 7 تا 8 برابر بیشتر از افراد دیگر در معرض خطر این بیماری قرار دارند. حتی داشتن یکی از بستگان درجه دور مبتلا به این بیماری نیز احتمال ابتلا بهام اس را دو برابر میکند.
اگرچه سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهد، اما این خطر در مجموع همچنان پایین است. تنها حدود یک هشتم از موارد ام اس، منشأ خانوادگی دارند و بیشتر افراد مبتلا به ام اس سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند.
بیماری ام اس چه خطری دارد؟
پیشرفت علائم ام اس ممکن است منجر به عوارضی مانند موارد زیر شود:
- دشواری در راه رفتن بدون کمک
- بیاختیاری مدفوع یا ادرار
- از دست دادن حافظه
- اختلال عملکرد جنسی
- افسردگی و اضطراب
طول عمر بیماران ام اس چقدر است؟
خوشبختانه بیشتر افراد مبتلا به ام اس، طول عمر عادی دارند. ام اس یک بیماری کشنده نیست، اما برخی عوارض ناشی از آن ممکن است تهدیدکننده زندگی باشند. افراد مبتلا به ام اس عودکننده-فروکش کننده ممکن است تا سالها دوره بهبودی را تجربه کنند. نبود اثری از ناتوانی پس از گذشت 5 سال معمولا نشانهای مثبت برای ادامه زندگی بدون ام اس است. بیشتر افراد مبتلا به ام اس دچار ناتوانی شدید نمیشوند و میتوانند زندگی عادی و فعالی داشته باشند.
آیا میتوان از ام اس پیشگیری کرد؟
متاسفانه هیچ روشی برای پیشگیری از بیماری ام اس شناخته نشده است. روشهای درمانی تعدیل کننده بیماری، موثرترین راهکار برای کاهش تعداد دورههای عود بیماری هستند.
داشتن سبک زندگی سالم نیز اهمیت دارد. انتخابهای فرد مبتلا بهام اس میتواند به کند شدن روند پیشرفت بیماری کمک کند. پزشک ممکن است نکات زیر را برای حفظ سلامت فرد مبتلا توصیه کند:
- خوردن وعدههای غذایی مغذی
- داشتن خواب کافی
- انجام منظم فعالیتهای بدنی
- پرهیز از مصرف دخانیات
آیا ام اس باعث فلج شدن میشود؟
در برخی موارد، افراد مبتلا بهام اس ممکن است دچار فلج جزئی یا کامل شوند و نیاز به استفاده از ویلچر داشته باشند. این وضعیت در مواردی که فرد درمان نشده باشد یا بیماری پیشرفت زیادی کرده باشد، شایع است. مطالعات اخیر نشان میدهد افرادی که پس از بروز اولین علائم MS دارو مصرف کردند، 45 درصد کمتر در معرض خطر ناتوانی طولانی مدت قرار گرفتند.
اکتیرامر (گلاتیرامر استات) برای مدیریت نوع عودکننده ام اس تجویز می شود. این دارو که توسط شرکت داروسازی اکتوورکو تولید می شود، تعداد دفعات عود علائم بیماری را کاهش میدهد و پاسخهای ایمنی بدن را تنظیم میکند. این دارو باید تحت نظر پزشک مصرف شود.
آیا بیماری ام اس کشنده است؟
عوارض مرتبط با بیماری MS مانند عفونتها، بیماریهای قلبی عروقی و حوادث مختلف ممکن است باعث کوتاهتر شدن طول عمر فرد مبتلا به این بیماری شوند. اما درمان این عوارض میتواند خطر کاهش طول عمر را بهطور قابل توجهی کاهش دهد.
طبق مطالعهای با توجه به راهکارهای درمانی در دسترس، طول عمر افراد مبتلا به ام اس در طول زمان افزایش یافتهاست، اما عوارض مرتبط با این بیماری باعث شده که طول عمر افراد مبتلا بهام اس 7 سال کوتاهتر از افرادی باشد که به MS مبتلا نیستند.
بیماری ام اس و ازدواج
بیماری مولتیپل اسکلروزیس میتواند بر تمامی روابط فرد از جمله ازدواج مبتلا تاثیر بگذارد. علائم این بیماری گاهی بر میل جنسی نیز تاثیرگذار هستند. بهتر است فرد مبتلا به ام اس، مشکلات خود را با دیگران در میان بگذارد و در صورت لزوم از کمک مشاور نیز بهرهمند شود.
تشخیص بیماری ام اس چگونه انجام میشود؟
برای تشخیص بیماری ام اس معمولا متخصص مغز و اعصاب معاینه عصبی انجام میدهد. پزشک درباره سوابق پزشکی فرد از او سوال کرده و برای تشخیص قطعی، آزمایشهای تکمیلی را تجویز میکند. برخی از آزمایشهایی که برای تشخیص بیماری ام اس تجویز میشوند، عبارتند از:
- MRI: در این روش، با استفاده از ماده حاجب، پزشک میتواند ضایعات فعال و غیرفعال در مغز و نخاع را شناسایی کند.
- توموگرافی انسجام نوری (OCT): در این آزمایش، تصویری از لایههای عصبی پشت چشم گرفته میشود تا نازک شدن ناحیه اطراف عصب بینایی بررسی شود.
- نمونهگیری از مایع نخاع: پزشک ممکن است برای بررسی ناهنجاری در مایع نخاعی، این آزمایش را تجویز کند. این آزمایش میتواند به رد بیماریهای عفونی کمک کند.
- آزمایش خون: این آزمایش برای رد سایر بیماریهایی که علائم مشابه ام اس دارند، تجویز میشود.
- نوار عصب چشم (VEP): در این تست، مسیرهای عصبی تحریک میشوند تا فعالیت الکتریکی مغز بررسی شود.
برای تشخیص قطعی بیماری ام اس باید شواهدی از آسیب میلین در بیش از یک ناحیه از مغز، نخاع یا اعصاب بینایی وجود داشته باشد که در زمانهای مختلف رخدادهاند.
ام اس بدخیم
ام اس از نوع ماربورگ بسیار نادر است، اما شدیدترین نوع این بیماری محسوب میشود. امید به زندگی در این نوع بیماری MS معمولا فقط چند هفته تا چند ماه است، اما پیشرفتهای درمانی امید به زندگی را بهبود بخشیدهاند. نوع ماربورگ به عنوان ام اس وخیم نیز شناخته میشود که تهاجمیترین نوع این بیماری است. علائم این نوع ام اس عبارتند از:
- گیجی ناگهانی
- تغییر در سطح هوشیاری
- تشنج
- سردرد
- مشکلات بینایی (تاری دید، ناتوانی در تمرکز یا درد چشم)
- اختلالات گفتاری (سختی ادای کلمات یا ناتوانی در صحبت کردن)
- ضعف یا فلج شدن
- از دست دادن حس (بیحسی)
- استفراغ
سخن پایانی
ام اس (MS) بیماری است که بر جنبههای مختلف زندگی تاثیر میگذارد؛ از سلامت جسمی و روانی گرفته تا روابط خانوادگی، اجتماعی و کاری. با این حال، تشخیص زودهنگام، درمان مناسب و مدیریت علائم میتواند کیفیت زندگی را بهشکل چشمگیری بهبود بخشد و خطر ناتوانی طولانیمدت را کاهش دهد. سوالات و ابهامات خود درباره این بیماری را با ما در میان بگذارید.
منابع: clevelandclinic، healthline، nhs، healthline، webmd، healthline
