هیپرلیپیدمی یک اصطلاح پزشکی است که به چربی‌های بالا و غیر طبیعی در خون اشاره دارد؛ منظور از این  چربی‌ها کلسترول و تری گلیسیرید بوده که منجر به چربی خون بالا می‌شوند.

چربی خون بالا می‌تواند ارثی و یا ناشی از عوامل موثر در سبک زندگی (اکتسابی)، مانند رژیم غذایی و عدم فعالیت بدنی کافی باشد.

شایع‌ترین نوع هیپرلیپیدمی کلسترول بالا است. انواع دیگر آن عبارتند از هیپرتری گلیسیریدمی و هیپرلیپیدمی مختلط که در آن هم سطح کلسترول و هم تری گلیسیرید بالاست.

هیپرلیپیدمی، به خصوص در کشورهای مدرن و توسعه‌یافته، بسیار شایع است.  ابتلا به این بیماری در سراسر دنیا رو به افزایش است.

افراد مبتلا به هیپرلیپیدمی که تحت درمان نیستند، دو برابر بیشتر از سایر افراد با سطح کلسترول نرمال، در معرض خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر هستند. چربی خون بالا می‌تواند منجر به گرفتگی عروق و در نتیجه حمله قلبی، سکته مغزی یا سایر مشکلات جدی شود.

معمولاً می‌توان هیپرلیپیدمی را مدیریت، و از بروز موارد اورژانسی پیشگیری کرد. نکته کلیدی تشخیص زودهنگام بیماری چربی خون بالا و شروع روند درمان است تا بتوان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.

 

کلسترول چیست؟

کلسترول چربی ای است که توسط پروتئینی به نام لیپوپروتئین، از طریق جریان خون در سراسر بدن حرکت می‌کند.

وقتی میزان کلسترول در خون زیاد باشد، روی دیواره رگ‌ها انباشته و سبب تشکیل پلاک می‌شود. به مرور زمان، پلاک‌ها بزرگ‌تر و موجب گرفتگی عروق می‌شود.

گرفتگی عروق می‌تواند منجر به:

• بیماری‌های قلبی؛
• حمله قلبی؛
• سکته مغزی؛
• بیماری عروق محیطی؛

شود.

کلسترول دو نوع LDL و HDL دارد؛ احتمالاً شنیده‌اید که به ترتیب به آنها کلسترول “بد” و “خوب” نیز گفته می‌شود.

LDL یا کلسترول بد در دیواره عروق انباشته شده و سبب سخت و باریک شدن عروق می‌شود.

HDL یا کلسترول خوب، مقدار اضافی کلسترول بد را از دیواره عروق پاک کرده و آنها را به کبد بر می‌گرداند.

 

علل چربی خون بالا و عوامل خطر

هیپرلیپیدمی به معنای عدم تعادل کلسترول موجود در خون است؛ مقدار LDL در خون افزایش‌یافته و مقدار کافی HDL برای پاکسازی عروق از LDL وجود ندارد.

بیماری چربی خون به دو دسته اصلی ارثی و اکتسابی طبقه‌بندی می‌شود. در نوع ارثی آن فرد ژن‌هایی را از والدین خود دریافت کرده است.

نوع اکتسابی آن ناشی از:

• بیماری‌های زمینه‌ای،
• مصرفی برخی از داروها،
• سبک زندگی،

است. هیپرلیپیدمی اکتسابی در اکثر مواقع ناشی از سبک زندگی ناسالم است.

 

چه عواملی در سبک زندگی منجر به بروز چربی خون بالا می‌شود؟

برخی از عوامل سبب افزایش میزان LDL  و کاهش میزان HDL در خون می‌شوند.

طبق انجمن‌های علمی، عوامل محیطی که سبب افزایش میزان کلسترول خون می‌شوند عبارتند از:

• رژیم غذایی نامتعادل؛
• عدم تحرک کافی؛
• سیگار کشیدن و یا قرار گرفتن مداوم در معرض دود سایر افراد سیگاری؛
• اضافه وزن یا چاقی؛
• مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی.

بیماری‌های زمینه‌ای که می‌توانند در هیپرلیپیدمی تأثیرگذار باشند عبارتند از:

• بیماری‌های کلیوی؛
• دیابت؛
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک؛
• کم‌کاری تیروئید؛
• بیماری‌های ریوی.

سایر بیماری‌های ارثی و بارداری نیز می‌تواند در بالا رفتن میزان کلسترول خون تأثیرگذار باشند.

 

هیپرلیپیدمی ارثی

در این نوع از هیپرلیپیدمی، فرد بیماری را از اقوام درجه یک به ارث برده است. در این بیماری میزان کلسترول و تری گلیسیرید بالا است.

افراد مبتلا به هیپرلیپیدمی ارثی اغلب در سنین نوجوانی دچار افزایش میزان کلسترول و تری گلیسیرید می‌شوند و بیماری در اوایل 20 یا 30 سالگی تشخیص داده می‌شود. هیپرلیپیدمی ارثی احتمال بیماری‌های عروق کرونری و حمله قلبی زودهنگام را افزایش می‌دهد.

بر خلاف افراد مبتلا به هیپرلیپیدمی معمول، ممکن است مبتلایان به هیپرلیپیدمی ارثی علائم بیماری‌های قلبی – عروقی را در سنین پایین‌تر تجربه کنند؛ این علائم شامل:

• درد قفسه سینه در سنین جوانی؛
• حمله قلبی در سنین جوانی؛
• گرفتگی در عضلات ساق پا در حین راه رفتن؛
• زخم انگشتان پا که به خوبی بهبود پیدا نمی‌کنند؛
• علائم سکته مغزی، مانند مشکل در تکلم، افتادگی در یک طرف صورت، یا ضعف در اندام‌ها.

 

علائم چربی خون بالا

هیپرلیپیدمی معمولاً تا زمانی که بیماری پیشرفته نشده باشد، از خود علائمی نشان نمی‌دهد. حمله قلبی و سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که کلسترول بالا منجر به تجمع پلاک‌ها در عروق شده و این پلاک‌ها مانع عبور جریان خون می‌شوند.

پزشک با کمک یک آزمایش خون ساده می‌تواند سطح کلسترول خون شما را بررسی کند.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)  توصیه می‌کند اولین آزمایش کلسترول را در سن 20 سالگی انجام دهید و سپس:

• اگر تا حدی در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی هستید، هر 5 سال یکبار آزمایش را تکرار کنید.
• اگر عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را دارید، آزمایش را به طور مرتب تکرار کنید.

برای انجام آزمایش برای فرزندتان در خصوص موارد زیر با پزشک صحبت کنید:

• در خانواده شما سابقه حمله قلبی یا بیماری قلبی وجود دارد.
• فرزند شما اضافه وزن دارد.
• فرزند شما مبتلا به دیابت است.

 

تشخیص چربی خون بالا

هیپرلیپیدمی هیچ علامتی ندارد؛ بنابراین تنها راه تشخیص، انجام آزمایش خون است.

در نتیجه آزمایش خون سطح پارامترهایی چون:

• کلسترول،
• LDL،
• HDL،
• تری گلیسیرید،

مشخص می‌شود.

ممکن است نیاز باشد 8 تا 12 ساعت قبل از انجام آزمایش غذا یا آشامیدنی مصرف نکنید.

سطح نرمال کلسترول برای هر فرد ممکن است، بسته به سوابق بیماری و شرایط فعلی سلامت فرد متفاوت باشد.

 

درمان چربی خون بالا (هیپرلیپیدمی)

خط اول درمان هیپرلیپیدمی تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی است. تغییر سبک زندگی حتی در بیماران با مشکل هایپرلپیدمی اگر کافی نباشد، پزشک برای کنترل سطح کلسترول بیمار دارو تجویز می‌کند.

 

• تغییر سبک زندگی

تغییر سبک زندگی اغلب برای مدیریت هیپرلیپیدمی بسیار موثر است. حتی اگر هیپرلیپیدمی ارثی باشد، تغییر سبک زندگی همچنان بخش مهمی از روند درمان خواهد بود.

اگر در حال حاضر برای کنترل هیپرلیپیدمی دارو مصرف می‌کنید، تغییر سبک زندگی می‌تواند تأثیر دارو را بهبود بخشد.

 

رژیم غذایی مناسب برای سلامت قلب را در پیش بگیرید.

ایجاد تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند سطح کلسترول LDL را کاهش و سطح کلسترول HDL را افزایش دهد.

می‌توانید تغییرات زیر را در نظر بگیرید:

• از چربی‌های سالم‌تر استفاده کنید. از مصرف چربی‌های اشباع شده که عمدتاً در گوشت قرمز، سوسیس و محصولات لبنی پرچرب یافت می‌شوند، اجتناب کنید. در صورت امکان از پروتئین‌های کم‌چرب مانند مرغ و ماهی استفاده کنید. از چربی‌های غیراشباع مانند زیتون، آووکادو و روغن کانولا برای پخت‌وپز استفاده کنید.
• چربی‌های ترانس را حذف کنید. چربی‌های ترانس در غذاهای سرخ شده و فراوری شده یافت می‌شوند. مواد تشکیل‌دهنده روی برچسب محصول را بررسی کنید. از مصرف محصولات حاوی «روغن نیمه هیدروژنه» صرف نظر کنید.
• از امگا 3 استفاده کنید. اسیدهای چرب امگا 3 فواید زیادی برای قلب دارند. امگا 3 در برخی از انواع ماهی‌ها و هم چنین در برخی آجیل‌ها و دانه‌ها مانند گردو و بذر کتان یافت می شود.
• مصرف فیبر را افزایش دهید. همه فیبرها برای قلب مفید هستند، اما فیبر محلول که در جو، سبوس، میوه‌ها، لوبیا و سبزیجات یافت می‌شود، می‌تواند سطح کلسترول LDL را کاهش دهد.
•  میوه و سبزیجات بیشتری مصرف کنید؛ آنها سرشار از فیبر و ویتامین هستند و چربی اشباع کمی دارند.

وزن متناسب خود را حفظ کنید.

اگر اضافه وزن دارید یا به چاقی مبتلا هستید، کاهش وزن می‌تواند در کاهش سطح کلسترول به شما کمک کند.

ورزش کنید.

فعالیت بدنی برای سلامت کلی، کاهش وزن و سطح کلسترول مهم است. زمانی که فعالیت بدنی کافی ندارید، سطح HDL پایین می‌آید.

شما فقط به 40 دقیقه ورزش متوسط تا شدید، 3 یا 4 بار در هفته نیاز دارید تا سطح کلسترول خود را کاهش دهید. هدف باید 150 دقیقه ورزش در هر هفته باشد.

فعالیت فیزیکی می‌تواند هر کاری باشد که از انجام آن لذت می‌برید، مانند شنا یا استفاده از پله به‌جای آسانسور.

اگر سیگاری هستید به دنبال راهکارهایی برای ترک سیگار باشید.

سیگار سطح کلسترول “خوب” را کاهش و تری گلیسیرید را افزایش می‌دهد. حتی اگر هیپرلیپیدمی در شما تشخیص داده نشده باشد، سیگار کشیدن می‌تواند خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد.

 

 

خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب در افراد مبتلا به هیپرلیپیدمی درمان نشده نسبت به افرادی که سطح کلسترول در محدوده طبیعی دارند، دو برابر است. بیماری عروق کرونر قلب می‌تواند منجر به حمله قلبی، سکته مغزی یا سایر مشکلات جدی شود.

با این حال، هیپرلیپیدمی قابل درمان است و اغلب می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد.

ممکن است بتوانید با انتخاب سبک زندگی مناسب از عوارض آن پیشگیری کنید و چربی خون را مدیریت کنید.

اما اگر تغییر سبک زندگی به‌تنهایی در درمان هیپرلیپیدمی کافی نیست، می‌توانید با پزشک خود در مورد افزودن داروها برای کمک به کاهش کلسترول و تری گلیسیرید صحبت کنید.