برای درمان یبوست چه بخوریم؟

مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر مانند برخی میوه‌ها و سبزیجات ممکن است به رفع یبوست کمک کند. این مواد غذایی ممکن است مدفوع را نرم و تعداد دفعات دفع را افزایش دهند. یبوست می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد و ممکن است برای هرکسی اتفاق بیفتد. با این حال تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی و مصرف برخی داروها زیر نظر پزشک ممکن است در رفع این عارضه موثر باشد. در ادامه مطلب هر آنچه باید درباره یبوست و روش‌های درمان آن بدانید را بررسی می‌کنیم.

یبوست چیست؟

طبق تعریف علمی کمتر از سه بار دفع در هفته، یبوست در نظر گرفته می‌شود. اما تعداد دفعات اجابت مزاج از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. برخی از افراد چند بار در روز دفع دارند، در حالی که برخی دیگر فقط یک یا دو بار در هفته اجابت مزاج دارند. الگوی دفع هر فردی منحصر به او است و نرمال در نظر گرفته می‌شود. هر گونه کاهش در تعداد دفع طبیعی، بدین معناست که یبوست ایجاد شده است.

صرف نظر از الگوی اجابت مزاج، باید به یک واقعیت توجه کرد: هر چه مدت بیشتری از اجابت مزاج شما گذشته باشد، دفع مدفوع دشوارتر می‌شود. سایر ویژگی‌های کلیدی که معمولا یبوست را تعریف می‌کنند عبارتند از:

• مدفوع شما خشک و سفت است.
• اجابت مزاج دردناک و دشوار است.
• احساس می‌کنید که روده‌های شما به طور کامل تخلیه نشده‌اند.

علت یبوست

از جمله علل بروز یبوست می‌توان به سبک زندگی، مصرف برخی داروها و شرایط پزشکی اشاره کرد.

عوامل مربوط به سبک زندگی دلایل رایج یبوست به خاطر سبک زندگی عبارتند از:	مصرف برخی داروها داروهایی که ممکن است باعث یبوست شوند عبارتند از:	شرایط پزشکی شرایط پزشکی که ممکن است باعث یبوست شوند عبارتند از:
نخوردن فیبر کافی	ضددردهای اپیوئیدی مانند مورفین	بیماری‌های غدد درون ریز مانند کم کاری تیروئید و دیابت
ننوشیدن آبی کافی (کم آبی بدن)	داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)	سرطان روده بزرگ
ورزش نکردن به اندازه کافی	آنتی اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم	سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
تغییر در برنامه‌های منظم زندگی مانند سفر کردن یا تغییر زمان غذا خوردن و خوابیدن	مکمل‌ آهن	انسداد روده
مصرف مقادیر زیاد شیر یا پنیر	داروی ضد حساسیت	اختلالات عصبی مانند آسیب نخاعی، MS، بیماری پارکینسون و سکته مغزی
استرس	برخی داروهای کاهنده فشار خون	بارداری
مقاومت در برابر میل به اجابت مزاج	بعضی داروهای اعصاب و روان
	داروهای ضدتشنج مانند فنی توئین
	داروهای ضدتهوع

علائم یبوست

عادات روده هر فرد متفاوت است. برخی افراد سه بار در روز و برخی دیگر سه بار در هفته اجابت مزاج می‌کنند. با این حال اگر علائم زیر را تجربه می‌کنید، ممکن است یبوست داشته باشید:

• کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته
• دفع مدفوع گلوله گلوله، سفت یا خشک
• زور زدن یا در هنگام اجابت مزاج
• احساس عدم تخلیه کامل، حتی بعد از اجابت مزاج

موسسه NIDDK توصیه می‌کند در صورتی که موارد زیر را مشاهده کردید، با پزشک مشورت کنید:

• دفع خون بعد از اجابت مزاج
• وجود خون در مدفوع
• درد مداوم شکمی
• درد در قسمت پایین کمر
• استفراغ
• تب
• کاهش وزن بدون دلیل
• تغییر ناگهانی در الگوی اجابت مزاج

پزشک ممکن است برای رد احتمال وجود بیماری‌های جدی‌تر مانند سرطان کولورکتال یا سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، آزمایش‌هایی تجویز کند.

عوارض یبوست

عوارض یبوست مزمن شامل موارد زیر می‌شود:

• متورم شدن بافت‌های اطراف مقعد که به آن بواسیر نیز گفته می‌شود.
• پارگی بافت مقعد که به آن شکاف مقعدی نیز می‌گویند.
• بازگشت مدفوع سفت شده به داخل روده بزرگ که به آن گیرکردگی مدفوع نیز گفته می‌شود.
• بیرون زدگی بافت‌های رکتوم از دهانه مقعد که به آن پرولاپس رکتوم نیز می‌گویند.

درمان یبوست و پاکسازی روده

بیشتر موارد یبوست خفیف تا متوسط را می‌توان در خانه مدیریت کرد. مراقبت از خود همراه با تغییر رژیم غذایی می‌تواند در بهبود این عارضه موثر باشد. چند راهکار ساده برای تسکین فوری یبوست در خانه عبارتند از:

• روزانه دو تا چهار لیوان آب بیشتر بنوشید. از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین و الکل که می‌توانند باعث کم آبی شوند و آبمیوه‌ها و نوشیدنی‌های گازدار شیرین شده پرهیز کنید.
• از مصرف گوشت فرآوری شده، غذاهای سرخ شده و کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند نان سفید، پاستا و سیب‌زمینی خودداری کنید.
• میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و سایر غذاهای سرشار از فیبر را به رژیم غذایی روزانه خود اضافه کنید. همچین مصرف غذاهای پرچرب مانند گوشت، تخم مرغ و پنیر را کاهش دهید.
• آلو، غلات سبوس‌دار و سایر میوه‌های پرفیبر مانند پرتقال، آناناس، توت، انبه، آووکادو و پاپایا بخورید.
• یک دفترچه تهیه کرده و غذاهایی که باعث یبوست می‌شوند را یادداشت کنید.
• تحرک داشته باشید و ورزش کنید.
• مکمل فیبر غیرنسخه‌ای را با مشورت پزشک به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
• در صورت نیاز، از نرم‌کننده مدفوع یا ملین خفیف بدون نسخه زیر نظر پزشک استفاده کنید.
• هنگام تلاش برای دفع، از مطالعه، استفاده از موبایل و… خودداری کنید.
• مدفوع خود را نگه ندارید. این کار باعث می‌شود ارتباط بین روده و مغز برای تحریک دفع مدفوع مختل شود.

ملین قوی برای یبوست شدید

ملین‌ها با نرم کردن مدفوع سفت یا تحریک روده‌ها برای حرکت و دفع مدفوع، به درمان یبوست کمک می‌کنند. بیشتر ملین‌ها بدون نسخه قابل تهیه هستند، اما معمولا برای درمان یبوست غیرمزمن یا کوتاه مدت استفاده می‌شوند. از جمله انواع ملین‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ملین‌های حجم دهنده (مکمل های فیبر): این ملین‌ها مدفوع را بزرگ‌تر کرده و ماده‌ای به نام فیبر محلول را به مدفوع اضافه می‌کنند.
• ملین‌های اسموتیک: ملین‌های اسموتیک، آب را از بخش‌های دیگر بدن جذب کرده و به روده بزرگ می‌فرستند. وقتی آب جمع شود، مدفوع نرم شده و دفع آن آسان‌تر می شود.
• ملین‌های نرم کننده مدفوع: این ملین ها آب و چربی مدفوع را افزایش داده و آن را نرم می‌کنند.
• ملین‌های روان کننده: این ملین‌ها روده بزرگ را پوشش داده و آن را لغزنده می‌کنند. این پوشش از جذب آب توسط روده بزرگ جلوگیری کرده و مدفوع نرم باقی می‌ماند.
• ملین‌های محرک: این ملین‌ها اعصاب کنترل‌کننده عضلات روده بزرگ را فعال می‌کنند. به عبارت ساده‌تر روده بزرگ را وادار به حرکت می‌کنند تا مدفوع را به جلو براند.
• ملین‌های تجویزی: اگر دچار یبوست مزمن باشید، مانند یبوستی که با سندرم روده تحریک پذیر همراه است، ممکن است به ملین تجویزی مانند لیناکلاید (لیناکلوتاید) نیاز داشته باشید.

روغن کرچک برای یبوست

روغن کرچک می‌تواند مانند یک ملین محرک عمل کرده و به تسکین یبوست کمک کند. با این حال برخی افراد مانند کسانی که داروهای خاص مصرف می‌کنند یا شرایط پزشکی خاصی دارند باید از مصرف آن خودداری کنند. در رابطه با میزان و توالی مصرف با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

نکته: روغن کرچک نباید برای مدت طولانی مصرف شود. مصرف بلند مدت این ماده ممکن است یبوست مزمن را به دنبال داشته باشد.

دارو برای درمان یبوست

علاوه بر روش‌های مراقبتی و توجه به رژیم غذایی، پزشک ممکن است داروها یا مکمل‌هایی را برای بهبود یبوست پیشنهاد کند. برخی از این محصولات ممکن است باعث یبوست شوند که در این صورت احتمال دارد پزشک دوز را تغییر دهد، داروی دیگری تجویز کند یا از شما بخواهد که مصرف مکمل را متوقف کنید.

لیناکلاید (لیناکلوتاید) دارویی برای درمان یبوست است که از طریق ترشح مایع به داخل روده و افزایش حرکات روده باعث بهبود یبوست می‌شود. این دارو برای اولین بار در ایران توسط شرکت داروسازی اکتوورکو تولید شده است.

نکته: هرگز بدون مشورت با پزشک، مصرف دارو یا مکمل را قطع نکنید.

داروهای نسخه ای برای یبوست

چند داروی تجویزی برای کمک به درمان یبوست وجود دارد که عبارتند از:

• سوسپانسیون منیزیم هیدروکساید
• پودر دانه اسفرزه
• بیزاکودیل
• لاکتولوز
• لیناکلوتاید

پزشک با توجه به نتایج آزمایش‌ها، دارویی را انتخاب می‌کند که احتمالا بیشترین اثربخشی را برای شما دارد.

جراحی برای درمان یبوست

درمان یبوست به ندرت به جراحی نیاز دارد. اما اگر مشکل ساختاری در روده باعث یبوست شده باشد، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند. از جمله این مشکلات عبارتند از:

• انسداد در روده بزرگ
• تنگی بخشی از روده
• شکاف مقعدی

برخی از علل یبوست ناشی از اختلال عملکرد ممکن است با جراحی درمان شود. این موارد پس از انجام آزمایشات، بهتر قابل بررسی هستند.

درمان خانگی یبوست

اگر دچار یبوست هستید، راهکارهای زیر ممکن است ظرف چند هفته به حرکت روده کمک کنند.

• مصرف مکمل فیبر: در صورتی که علت یبوست، کمبود فیبر باشد، مصرف مکمل فیبر زیر نظر پزشک می‌تواند به طور موثری حرکات روده را تحریک کند. این مکمل‌ها به مدفوع حجم می‌دهند تا راحت‌تر از روده عبور کند.
• نوشیدن یک لیوان آب: برای حرکات منظم روده، به آب کافی نیاز دارید که شامل حدودا 7 تا 8 لیوان آب در روز می‌شود.
• ماساژ شکم: ماساژ دستی روده بزرگ ممکن است به تحریک حرکات روده در افرادی که یبوست آنها ناشی از حرکت آهسته مدفوع در روده است، کمک کند.
• ورزش کردن: ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی یا یوگا با افزایش جریان خون در ناحیه شکم می‌تواند حرکات روده را تحریک کند.
• درمان‌های طبیعی: راهکارهایی مانند مصرف پروبیوتیک ممکن است در درمان و پیشگیری از یبوست موثر باشد. برخی مطالعات نشان می‌دهند که ترکیبات گیاهی مثل شبدر، رازیانه و سنا ممکن است به رفع یبوست کمک کند. البته قبل از مصرف هر گونه گیاه یا دمنوشی برای تسکین یبوست با پزشک مشورت کنید.

غذاهای فیبردار برای یبوست

خوردن غذاهای سرشار از فیبر ممکن است به تسکین یبوست کمک کند. از جمله مواد غذایی پرفیبر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جو دوسر
• نان یا غلات کامل
• پاستای تهیه شده از گندم کامل
• میوه‌های پرفیبر مانند سیب و موز
• سبزیجات پرفیبر مانند بروکلی، هویج و سبزیجات برگ‌دار
• برنج قهوه‌ای
• لوبیا و عدس
• نخود فرنگی
• آجیل‌هایی مانند گردو و بادام

برگ سنا برای یبوست

برگ گیاه سنا در ایالات متحده به عنوان نوعی ملین بدون نسخه برای درمان کوتاه مدت یبوست تایید شده است. سنا حاوی ترکیبات شیمیایی زیادی به نام سناسیدها (sennosides) است که باعث تحریک دیواره روده می‌شوند و این تحریک اثر ملینی ایجاد می‌کند.

برگ سنا نوعی داروی بدون نسخه تایید شده توسط FDA است که برای بزرگسالان کاربرد دارد. این ماده باید هنگام خواب مصرف شود و معمولا طی 6 تا 12 ساعت اثر می‌کند. سنا ممکن است باعث ناراحتی معده و اسهال شود و نباید بدون نظارت پزشک و بیش از یک هفته از آن استفاده کرد.

روغن زیتون برای یبوست

روغن زیتون ممکن است به درمان یبوست کمک کند. اثر ملین روغن زیتون عموما خفیف است و اکثر افراد می‌توانند این روغن را بدون عوارض جانبی مصرف کنند. حتی اگر این ماده فقط تسکین جزئی داشته باشد، باز هم ارزش دارد که آن را به رژیم غذایی خود اضافه کنیم.  

از آنجا که روغن زیتون، دارو نیست، توصیه استانداردی برای استفاده از آن به عنوان ملین وجود ندارد. می‌توان یک قاشق غذاخوری از روغن زیتون را با یک لیوان آب پرتقال یا یک فنجان شیرِ گرم مخلوط کرد. همچنین می‌توانید روی سالاد، سبزیجات پخته یا تخم مرغ بریزید تا میزان این روغن در رژیم غذایی شما افزایش یابد.

چه زمانی یبوست خطرناک است؟

یبوست معمولا مشکلی کوتاه مدت است که می‌توان آن را با تکنیک‌های ساده کنترل کرد. با این حال گاهی اوقات ممکن است یبوست به درمان پزشکی فوری نیاز داشته باشد. اگر همراه با یبوست، علائم زیر را تجربه می‌کنید، به کمک پزشکی فوری نیاز دارید.

درد شدید یا مداوم شکم: درد شکمی شدید یا مداوم می‌تواند نشانه وضعیت جدی باشد که نیاز به درمان فوری دارد.

استفراغ: یبوست و استفراغ ممکن است نشانه‌ای از گیرکردگی مدفوع باشد. هنگامی که توده بزرگ و سخت مدفوع در روده بزرگ گیر باشد که قابل دفع نیست، وضعیت خطرناکی است که به درمان فوری نیاز دارد.

نفخ: نفخ ممکن است نشانه‌ای از انسداد روده باشد. همچنین ممکن است نفخ به خاطر سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، تاخیر در تخلیه معده یا رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک (SIBO) اتفاق بیفتد.

خون در مدفوع: اگر بعد از پاک کردن خود، مقادیر کمی خون روشن روی دستمال مشاهده کردید، احتمالا ناشی از خراش در ناحیه مقعد یا بواسیر است. اما اگر بیش از چند خط قرمز روی دستمال توالت یا مدفوع دیده شد یا مدفوع شما سیاه و چسبناک بود، باید فورا به پزشک اطلاع داده شود.

کلام پایانی

یبوست، عارضه‌ای شایع به حساب می‌آید که ممکن است به دلیل افزایش سن، مصرف برخی داروها یا کمبود فیبر در رژیم غذایی رخ دهد. در بیشتر موارد یبوست، خفیف است و با تغییر در رژیم غذایی و ورزش درمان می‌شود. اما اگر دچار یبوست مزمن باشید یا یبوست همراه با تغییر در عملکرد روده باشد، بهتر است با پزشک مشورت کنید. سوالات خود در خصوص یبوست را با ما در میان بگذارید.

منابع: healthline، clevelandclinic، healthline، mayoclinic، webmd، mayoclinic، healthline