کودکان عصر تکنولوژی و خطر سندرم کودک دیجیتال یا اُتیسم دیجیتال
کودک دیجیتال مفهومی است که به معضلی جدی در عصر فناوری تبدیل شده است. مواجهه زودهنگام کودکان با وسایل الکترونیکی بر سلامت آنها تاثیر سو دارد.
دکتر نسترن ولی تبار (داروساز)
در دهه های اخیر، استفاده از صفحات الکترونیکی (مانند موبایل های هوشمند، تبلت ها و تلویزیون) به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شده است. این ابزارها، که بسیاری از والدین برای سرگرمی یا حتی آموزش کودکان از آن ها استفاده می کنند، می توانند تأثیرات منفی قابل توجهی بر رشد و سلامت کودکان داشته باشند.
یکی از مفاهیمی که در این زمینه مطرح شده است، پدیده ای به نام “سندرم کودک دیجیتال” است؛ اختلالی که در کودکانی که از سنین بسیار پایین در معرض استفاده بیش از حد از وسایل الکترونیک قرار می گیرند، بروز می کند.
در این مقاله، به بررسی تأثیرات مواجهه زودهنگام کودکان با وسایل الکترونیکی بر ظهور علائمی مشابه اختلال طیف اُتیسم می پردازیم و به عوامل زیستی و محیطی دخیل در این روند، تاثیرات آن و راهکار های پیشگیرانه اشاره می کنیم.
اهمیت آگاهی از سندرم کودک دیجیتال چیست؟
مواجهه زود هنگام کودکان با وسایل الکترونیکی در سال های اولیه زندگی (به خصوص تا سن 3 سالگی)، زمانی که مغز در حساس ترین مرحله رشد خود قرار دارد، می تواند اثرات نامطلوبی بر شکل گیری مسیرهای عصبی داشته باشد.
در چنین شرایطی، کودکان به دلیل تعامل محدود با دنیای واقعی، ممکن است دچار اختلالاتی در رشد شناختی، اجتماعی و زبانی خود شوند. در حالی که این دوران حساس، فرصتی طلایی برای تقویت تعاملات اجتماعی و رشد زبانی کودک می باشد.
تحقیقات نشان داده اند که استفاده بیش از حد از این وسایل در سنین حساس رشد می تواند اثرات منفی ماندگاری داشته باشد.
مواجهه زودهنگام و بیش از حد ابزار های دیجیتال چه اثراتی دارد؟
از اثرات عمده مواجهه زودهنگام و طولانی مدت با ابزار های دیجیتال یا الکترونیکی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تأخیر در رشد زبانی
کودکانی که زمان زیادی را صرف تماشای تلویزیون یا بازی با موبایل و تبلت می کنند، اغلب در مهارت های زبانی و گفتاری خود دچار تأخیر می شوند. تعامل کمتر با والدین یا اطرافیان و جایگزین شدن این تعاملات با محتوای دیجیتال، از دلایل اصلی این پدیده است.
- کاهش تعاملات اجتماعی
ارتباط چهره به چهره و بازی های گروهی نقش حیاتی در رشد مهارت های اجتماعی و عاطفی کودکان دارد. استفاده مداوم از وسایل الکترونیکی، به ویژه بدون نظارت و حضور والدین، می تواند منجر به کاهش تعاملات اجتماعی و در نتیجه اختلال در توسعه مهارت های عاطفی و ارتباطی شود. این کاهش تعاملات اجتماعی، یکی از نشانه های کلیدی اختلال طیف اُتیسم می باشد.
- افزایش بیش فعالی و کاهش تمرکز
تماشای مداوم و طولانی مدت محتوای تصویری، توانایی تمرکز کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است باعث افزایش رفتارهای بیش فعالی گردد.
- شبیه سازی علائم اُتیسم
تحقیقات نشان داده اند که برخی از کودکانی که زمان زیادی را صرف وسایل الکترونیک می کنند، علائمی از اختلال طیف اُتیسم را نشان می دهند. این علائم شامل عدم توجه به محیط اطراف، تأخیر در پاسخ به صداها و عدم علاقه به برقراری ارتباط اجتماعی است.
- اختلالات خواب
نور آبی منتشر شده از صفحه نمایش وسایل الکترونیک می تواند تولید ملاتونین (هورمون خواب) را کاهش دهد و در نتیجه منجر به اختلالات خواب در کودکان شود. خواب ناکافی و بی کیفیت نیز می تواند تأثیرات منفی بر رشد جسمی و ذهنی کودک داشته باشد.
- کاهش خلاقیت و بازی‌های تخیلی
بازی‌های تخیلی و خلاقانه نقش مهمی در رشد ذهنی و اجتماعی کودکان ایفا می کنند. وسایل دیجیتال اغلب تجربه ای منفعلانه ارائه می دهند و فرصت های کودکان برای خلاقیت و تخیل را محدود می کنند.
چرا کودکان جذب ابزار دیجیتال می شوند؟
وسایل دیجیتال به دلیل طراحی تعاملی و رنگارنگ خود، به شدت برای کودکان جذاب هستند. این ابزارها به سرعت بازخورد می دهند و تجربه ای لذت بخش ایجاد می کنند که می تواند به نوعی وابستگی منجر شود. از سوی دیگر، بسیاری از والدین از این وسایل به عنوان ابزاری برای سرگرم کردن یا آرام کردن کودک استفاده می کنند که این امر به استفاده مداوم از آنها دامن می زند.
چطور می توان اثرات منفی استفاده از ابزار های دیجیتال را کاهش داد؟
برای کاهش اثرات منفی وسایل الکترونیکی بر رشد کودکان، می توان اقدامات زیر را در پیش گرفت:
- محدود کردن مدت زمان استفاده:
انجمن پزشکان اطفال آمریکا توصیه می کند که کودکان زیر ۱۸ ماه به هیچ عنوان از وسایل دیجیتال استفاده نکنند و برای کودکان ۲ تا ۵ سال، زمان استفاده به کمتر از یک ساعت در روز محدود شود. کودکانی که روزانه بیش از 3 ساعت از صفحات الکترونیکی استفاده می کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
- ایجاد فعالیت‌های جایگزین:
والدین می توانند با فراهم کردن بازی های خلاقانه، داستان خوانی و فعالیت های بیرون از خانه، کودکان را به جای استفاده از وسایل دیجیتال، به تعاملات واقعی ترغیب کنند و موجب تقویت رشد اجتماعی و مهارت های زبانی کودک شوند.
- الگوی رفتاری مثبت:
کودکان به شدت از رفتار والدین تقلید می کنند. والدینی که خود، زمان زیادی را صرف استفاده از تلفن همراه یا تبلت می کنند، احتمالاً شاهد استفاده بیشتر کودکانشان از این وسایل خواهند بود. کاهش استفاده والدین از وسایل دیجیتال می تواند الگویی مثبت برای کودکان ایجاد کند.
- نظارت والدین:
والدین می توانند با همراهی کودکان در هنگام استفاده از وسایل الکترونیکی و توضیح محتوای مشاهده شده، تعامل بیشتری ایجاد کنند.
- ایجاد تعادل در سبک زندگی:
توازن بین استفاده از فناوری و فعالیت های غیر دیجیتال مانند ورزش، هنر و کتاب خوانی، به رشد متوازن کودکان کمک می کند.
- تعامل بیشتر با کودک:
ارتباط نزدیک و تعاملات مداوم با کودک می تواند نیاز او به وسایل دیجیتال را کاهش دهد. بازی های ساده، گفت وگو و فعالیت‌های گروهی می‌تواند جایگزین مناسبی برای صفحه نمایش باشد.
- استفاده هوشمندانه از تکنولوژی:
در مواردی که استفاده از وسایل دیجیتال ضروری به نظر می رسد، والدین می توانند محتوای آموزشی و تعاملی مناسب سن کودک را انتخاب کنند تا تأثیرات منفی کاهش یابد. محتوای آموزشی و تعاملی ممکن است اثرات منفی کمتری نسبت به محتوای غیرفعال (مانند کارتون ها) داشته باشد.
نقش متخصصان در مدیریت این مسئله چیست؟
متخصصان سلامت کودکان، روان شناسان و متخصصان گفتاردرمانی می توانند نقش مهمی در تشخیص و مدیریت تأثیرات منفی وسایل دیجیتال داشته باشند. والدینی که متوجه علائم نگران کننده ای در کودک خود می شوند، باید به سرعت با این متخصصان مشورت کنند.
نتیجه‌گیری
کودک دیجیتال مفهومی است که به معضلی جدی در عصر فناوری تبدیل شده است. اگرچه تکنولوژی و فناوری های دیجیتال می توانند ابزاری قدرتمند برای آموزش باشند، اما استفاده نادرست از آن ها ممکن است مشکلات جدی برای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کودکان ایجاد کنند.
والدین و مربیان نقش مهمی در مدیریت و کاهش این اثرات دارند و باید با آگاهی بیشتر، محیطی سالم برای رشد کودکان فراهم کنند.
