در ایران اولین مورد ابتلا به کرونا ویروس به صورت رسمی در 30 بهمن 1398 تأیید شد. پیش از این تاریخ، با انتشار سریع بیماری در نقاط مختلف جهان و گمانهزنیها از احتمال ورود بیماری به ایران، در ایران نیز گفتههایی پیرامون آمادگی برای مقابله با این بیماری، از جمله تحقیقات برای ساخت واکسن مطرح شد. در این زمان تحقیقات پیرامون واکسن در تعدادی از کشورها آغاز شده بود، اما امکان، اثربخشی و زمان لازم برای ساخت این واکسن در ایران با ابهام بسیار روبرو بود.
تلاش برای تولید واکسن ویروس کرونا با کدگشایی ژنوم SARS-CoV-2 آغاز شد. تکنیک های مختلفی برای ساخت واکسن در حال بررسی است؛ این تکنینک ها شامل:
- واکسن های ژنتیکی: واکسن هایی که از یک یا چند ژن خود ویروس کرونا برای تحریک واکنش سیستم ایمنی استفاده می کنند.
- واکسن حامل ویروسی: واکسنی که برای رساندن ژن ویروس کرونا به سلول¬ها و تحریک واکنش ایمنی از ویروس استفاده می کند.
تاکنون واکسنهایی که موفق به دریافت تأییدیه مصرف در ایران شدهاند عبارتند از:
واکسن کوواکسین؛
واکسن آسترازنکا؛
واکسن اسپوتینک V؛
واکسن سینوفارم.
- عوارض شایع: شایع ترین عارضه موضعی درد در محل تزریق و شایع ترین عارضه سیستمیک سر درد و سپس ضعف، تب، درد و کوفتگی بدن، درد شکم، تهوع و استفراغ بوده است.
- عوارض کمتر شایع: احساس گیجی، لرزش، تعریق، احساس سرما، سرفه و تورم در محل تزریق بوده است.
| نام واکسن | اطلاعات واکسن | افرادی که نباید واکسن را تزریق کنند | افرادی که باید با احتیاط و با مشورت پزشک واکسن بزنند | عوارض واکسن |
| کوواکسین | کشور سازنده : هندوستان نوع واکسن: ویروس غیرفعال تعداد دوز(تزریق): 2 نوبت فاصله بین دو نوبت : 28 روز کاربرد گروه سنی : 18 سال به بالا اثربخشی واکسن : 77.8 ٪ | 1- افرادی که حساسیت به هر یک از اجزای واکسن دارند؛ 2- خانم های باردار و شیرده؛ 3- افراد با بیماری های حاد و یا بیماری هایی که با تب همراهند، مانند کرونا؛ 4- افراد زیر 18 سال. | 1- در افرادی که مبتلا به بیماری های خونریزی دهنده یا اختلال انعقادی(هموفیلی) هستند یا داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقاد) مصرف می کنند، واکسیناسیون باید در ساعت های اول بعد از دریافت فاکتورهای انعقادی انجام شود و محل تزریق حدود 30 دقیقه فشار داده شود. 2- افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند یا بیماری خودایمنی دارند باید با پزشک معالج خود مشورت کنند . | 1- عوارض شایع: شایع ترین عارضه موضعی درد در محل تزریق و شایع ترین عارضه سیستمیک سر درد و سپس ضعف، تب، درد و کوفتگی بدن، درد شکم، تهوع و استفراغ بوده است. 2- عوارض کمتر شایع: احساس گیجی، لرزش، تعریق، احساس سرما، سرفه و تورم در محل تزریق بوده است. |
| اسپوتنیک V | کشور سازنده : روسیه نوع واکسن: وایرال وکتور تعداد دوز(تزریق): 2 نوبت فاصله بین دو نوبت : حداقل 21 روز کاربرد گروه سنی : 18 سال به بالا اثربخشی واکسن : 91/6% | 1- افرادی که سابقه واکنش های شدید حساسیتی دارند؛ 2- افرادی که دچار بیماری حاد یا بدون تب هستند (این افراد حدود دو هفته بعد از بهبودی می توانند مراجعه نمایند)؛ 3- افرادی که به دنبال تزریق نوبت اول دچار هر نوع عارضه شدید شده اند، منع مصرف تزریق نوبت دوم را دارند؛ 4- خانم های باردار و شیرده. | 1- افراد مبتلا به بیماری های مزمن کبدی، کلیوی، بیماری های متابولیک (دیابت کنترل نشده و اختلال عملکرد تیروئید)، اختلالات خونی مانند هموفیلی یا اختلالات انعقادی، صرع و سایر بیماری های اعصاب مرکزی و یا سکته مغزی، بیماری های عروق کرونر، التهاب عضلات قلب، بیماران مبتلا به بیماری های خودایمنی و مبتلایان به سرطان های بدخیم، باید قبل از تزریق با پزشک خود مشورت کنند. | 1- عوارض شایع: حالت شبه انفلوآنزای خفیف (تب، لرز، دردهای عضلانی و مفصلی، گلودرد، احتقان و آبریزش بینی، ضعف، احساس ناخوشی و سردرد) و یا درد و تورم و قرمزی در محل تزریق (این عوارض عموما خود به خود بهبود می یابند). 2- عوارض کمتر شایع: تهوع، بی اشتهایی، بزرگی غدد لنفی و به ندرت گیجی و سنکوپ. |
| سینوفارم | کشور سازنده : چین نوع واکسن: ویروس غیرفعال تعداد دوز(تزریق): 2 نوبت فاصله بین دو نوبت : 28 روز کاربرد گروه سنی : 18 سال به بالا اثربخشی واکسن : 79% | 1- افرادی که سابقه آلرژی به این واکسن را دارند؛ 2- افرادی که سابقه واکنش های حساسیتی یا بیماری مزمن شدید را دارند؛ 3- افرادی که دچار بیماری حاد متوسط تا شدید با یا بدون تب هستند تا زمان بهبودی، ممنوعیت مصرف واکسن دارند؛ | 1- افراد مبتلا به اختلالات انعقادی و یا کاهش پلاکت خون، با نظر پزشک معالج واکسیناسیون انجام دهند و بعد از تزریق واکسن باید مراقب محل تزریق (از نظر خونریزی) باشند. 2- افراد با بیماری هموفیلی، بعد از تزریق فاکتور انعقادی واکسن بزنند. 3- افرادی که صرع، بیماری های عصبی پیشرونده و یا سابقه گیلن باره را دارند حتما با پزشک خود مشورت کنند . | 1- عوارض خیلی شایع: درد در محل تزریق 2- عوارض شایع: تب موقت، احساس ضعف، سردرد، اسهال، قرمزی، سفتی، تورم و خارش در محل تزریق 3- عوارض ناشایع: بثورات پوستی در محل تزریق، تهوع و استفراغ، خارش در محل غیر از تزریق، درد عضلانی، درد مفاصل، خواب آلودگی و گیجی |
| آسترازنکا | کشور سازنده : کره جنوبی نوع واکسن: وایرال وکتور تعداد دوز(تزریق): 2 نوبت فاصله بین دو نوبت : 12 هفته کاربرد گروه سنی : 18 سال به بالا اثربخشی واکسن : 76٪ | 1- افرادی که سابقه واکنش های حساسیتی (آنافیلاکسی)دارند. 2- افرادی که تب بالای 38 درجه دارند. 3- افرادی که به دنبال تزریق نوبت اول دچار هر نوع عارضه شدید شده اند، منع مصرف نوبت دوم واکسن را دارند. | 1- افرادی که مبتلا به بیماری های خونریزی دهنده یا اختلال انعقادی(هموفیلی) هستند یا داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقاد) مصرف می کنند، واکسیناسیون باید در ساعت های اول بعد از دریافت فاکتورهای انعقادی انجام شود و محل تزریق حدود 30 دقیقه فشار داده شود. 2- افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند یا بیماری خود ایمنی دارند باید با پزشک معالج خود مشورت کنند . | 1- حساسیت به لمس، تورم و یا قرمزی ناحیه تزریق، سردرد یا درد عضلانی، درد مفاصل، لرز و تب (اگر 48 ساعت بعد شروع شود یا 48 ساعت به طول بینجامد بهتر است خود را قرنطینه کنید)، حالت تهوع و یا استفراغ، تورم غدد زیر بغل یا گردن در سمت تزریق. در صورت بروز عوارضی چون کوتاهی تنفس، درد قفسه سینه، ورم پا و درد شکمی و علایم نورولوژی مثل سردرد شدید و مقاوم یا تاری دید، حتما به پزشک مراجعه کنید . |
دسترسی عادلانه به واکسن های ایمن و موثر برای پایان دادن به پاندمی کووید -19 حیاتی است، تا کنون محققان تعداد زیادی از واکسن ها را مورد مطالعه و بررسی قرار داده اند. با انتشار نتایج تحقیقات فاز نهایی واکسن توسط شرکتهای فایزر و بیوانتک، آکسفورد-آسترازنکا و …، چندی بعد در ایران نیز اعلام کردند که واکسنهای ایرانی هم به آستانه ورود به مراحل تست انسانی رسیده اند.
از آنجا که ظرفیت تولید واکسن و تامین آن با چالش هایی روبروست، بنابراین همه قادر نخواهند بود که در یک زمان واکسن دریافت کنند. گروههای دارای اولویت باید مشخص شوند. سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده که این گروهها عبارتند از کادر درمان (برای محافظت از نظام بهداشت و درمان) و افرادی که در معرض خطر بیشتر مرگ ناشی از بیماری کرونا قرار دارند، به مانند افراد مسن و افرادی که دارای بیماری های زمینه ای هستند. دیگر کارکنان بخشهای ضروری به مانند معلم ها و مددکاران اجتماعی نیز باید در اولویت بعدی قرار گیرند و پس از آنها و با تأمین واکسن بیشتر، دیگر گروهها واکسن دریافت کنند
واکسن های ایمن و موثر یکی از مهم ترین ابزارها جهت تغییر زنجیره انتقال این بیماری هستند: اما در آینده باید هم چنان به پوشیدن ماسک، تمیز کردن دست ها، اطمینان از تهویه مناسب در فضاهای بسته، فاصله فیزیکی و اجتناب از ازدحام جمعیت ادامه دهیم.
واکسیناسیون به این معنا نیست که دیگر نباید احتیاط کرد و خود و دیگران را در معرض خطر قرار دهیم، به ویژه به این دلیل که تحقیقات هنوز در مورد میزان اثربخشی واکسن ها نه تنها در برابر بیماری بلکه در برابر عفونت و انتقال نیز ادامه دارد.
با امید به این که با تدابیر و برنامه ریزی بهتر، به زودی تمامی افراد سرزمینمان واکسینه شوند و با این بیماری قوی تر از قبل مبارزه کنیم.
گسترش یک بیماری وابستگی بسیاری به محیط دارد. نحوه ابتلا به بیماری، میزان کشندگی و مسری بودن آن، سطح بهداشت مردم و زمان پیدایش واکسن یا درمان برای آن بیماری، از جمله عوامل موثر بر گسترش یک بیماری هستند. بنابراین واکسیناسیون موثر و سریع اهمیت بسیار ویژه ای در شکستن زنجیره انتقال بیماری و شکست آن دارد.
واکسن های کووید در جلوگیری از بیماری کووید، به ویژه نوع شدید بیماری و مرگ ایمن و موثر هستند. در واقع این واکسن ها خطر انتشار ویروس عامل عفونت کووید را در افراد کاهش می دهد و ممکن است بعد از واکسیناسیون عوارض جانبی داشته باشید. این موارد طبیعی است و طی چند روز از بین می رود.
بعد از واکسیناسیون به طور معمول 2 هفته طول می کشد تا بدن در برابر ویروس عامل کووید محافظت (ایمنی) ایجاد کند. شما تا 2 هفته بعد از دوز دوم واکسن 2 دوزی یا 2 هفته پس از واکسن تک دوزی کاملا واکسینه نشده اید.
آن چه که هنوز در مورد واکسن ها در حال بررسی هستیم:
- واکسن ها تا چه میزانی از افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، از جمله افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده می کنند، محافظت می کنند؟
- واکسن کووید تا چه مدت از افراد در برابر ویروس محافظت می کند؟
- چه تعداد از افراد باید واکسینه شوند تا مصونیت دسته جمعی ایجاد شود؟
- واکسن ها تا چه میزان در برابر ویروس های جهش یافته موثرند؟
حال به بررسی سوالات رایجی که در مورد واکسن های ویروس کرونا مطرح است می پردازیم :
- آیا واکسنهای کرونا ایمن هستند؟
بله؛ حتی واکسنهایی که به سرعت تولید میشوند نیز باید تحت آزمایشهای بالینی دقیق قرار گیرند تا ثابت شود که استانداردهای مورد توافق در سطح بینالمللی برای حفظ ایمنی و اثرگذاری را رعایت میکنند یا نه. یک واکسن تنها در صورتی که مطابق این استانداردها باشد میتواند اجازه سازمانهای ناظر ملی و بین المللی را دریافت کند.
- اگر قبلا فردی مبتلا به کووید بوده و بهبود یافته باشد، آیا باز هم نیاز به واکسیناسیون وجود دارد؟
بله؛ بدون توجه به این که قبلا کووید داشته اید یا نه، باید واکسینه شوید. این به این دلیل است که متخصصان هنوز نمی دانند پس از بهبودی از کووید چه مدت در برابر بیماری ایمن هستید. حتی اگر قبلا از کووید بهبود یافته باشید، ممکن است مجددا به ویروس عامل کووید آلوده شوید. مطالعات نشان داده است که واکسیناسیون تقویت شدیدی در محافظت از افرادی که از کووید بهبود یافته اند ایجاد می کند.
اگر تحت درمان کووید با آنتی بادی مونوکلونال یا پلاسمای بهبودیافتگان هستید، باید 90 روز بعد از اتمام درمان برای دریافت واکسن کووید صبر کنید. اگر مطمئن نیستید که چه روش درمانی دریافت کرده اید یا اگر سوالات بیشتری در مورد واکسن کووید دارید، با پزشک خود مشورت کنید.
اگر سابقه سندرم التهاب چند سیستمی دارید، تا 90 روز پس از بهبودی کامل بیماری تزریق واکسن خود را به تعویق بیندازید.
متخصصان هنوز در مورد مدت زمان مصونیت واکسن در برابر کووید-19 بیشتر می آموزند. منابعی چون CDC و یا WHO با در دسترس قرار دادن شواهد جدید، به افراد آگاهی لازم و موثر می بخشند.
- مصونیت با واکسن کووید چه مدت طول می کشد؟
دقیق مشخص نیست که مصونیت با واکسن چقدر طول می کشد. آنچه که مشخص است این است که کووید باعث بیماری و مرگ بسیار جدی در بسیاری از افراد جامعه شده است. در صورت ابتلا به کووید، خطر سرایت به عزیزانتان افزایش می یابد؛ بنابراین در شرایط پاندمی، دریافت واکسن کووید انتخاب مطمئن تری است.
متخصصان در تلاشند تا هم در مورد مصونیت طبیعی و هم مصونیت ناشی از واکسن بیشتر بدانند.
- آیا با داشتن یک بیماری زمینه ای، دریافت واکسن کرونا امکان پذیر است؟
افرادی که دارای شرایط پزشکی زمینه ای هستند می توانند واکسن کووید دریافت کنند؛ به شرطی که واکنش آلرژیک فوری یا شدیدی نسبت به واکسن کووید یا به هیچ یک از مواد موجود در واکسن نداشته باشند. واکسیناسیون در هر سنی بسیار اهمیت دارد. به خصوص برای افراد با مشکلات زمینه ای خاص، به دلیل این که این افراد در معرض خطر ابتلا به نوع شدید تر بیماری کووید -19 هستند، واکسیناسیون اهمیت ویژه ای دارد.
- آیا امکان تزریق واکسن در حالی که فرد مبتلا به ویروس کرونا می باشد، وجود دارد؟
خیر. افراد مبتلا به کووید که علایم دارند باید منتظر بمانند تا زمانی که بهبودی کامل از بیماری را پیدا کرده و دیگر شرایط قرنطینه را نداشته باشند. در این صورت اجازه دریافت واکسن برای این افراد وجود دارد.
در صورت گذشت حداقل 10 روز از زمان ظهور علایم و گذشت حداقل 24 ساعت بدون تب و بدون مصرف داروهای کاهنده تب و علایم دیگر کووید، فرد مبتلا در حال بهبود است و دیگر نیازی به ادامه قرنطینه نیست.
تالیف: دکتر الهام یوسفی (داروساز)
