طب تسکینی چیست؟

طب تسکینی (Palliative care ) شاخه ای از پزشکی است که با هدف بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به بیماری‌های جدی و مزمن فعالیت می‌کند.

هدف تیم های مراقبت تسکینی، فراهم آوردن آسایش و بهبود کیفیت زندگی برای بیماران و خانواده هایشان است. از آنجا که سلامت و آرامش همراهان و اعضای خانواده بیمار می‌تواند به شدت تحت تاثیر شرایط بیمار قرار گیرد، طب تسکینی برای تأمین سلامت جسم و روان بیمار و خانواده اش  تلاش می کند.

دریافت مراقبت های تسکینی هیچ منافاتی با دریافت آخرین روش های درمانی تحت نظر پزشک معالج ندارد؛ در مواردی که بیمار نیاز به مراقبت تسکینی داشته باشد پزشک بیمار را به تیم مراقبت تسکینی ارجاع داده و تیم مراقبت تسکینی به مدیریت عوارض و علائم بیمار حین درمان کمک می کند.

مراقبت تسکینی توسط تیم متخصص متشکل از پزشک، پرستار، روانشناس، مددکار اجتماعی و سایر متخصصان آموزش دیده به افراد در هر سنی که دارای یک بیماری جدی یا تهدید کننده زندگی هستند، ارائه می شود.

در بیمارانی که در مراحل انتهایی درمان هستند و یا تحت نظر پزشک به هر دلیلی از ادامه درمان انصراف می دهند (شدت عوارض درمان، عدم اثربخشی روش های مختلف درمانی یا مخالفت بیمار)، از مراقبت های معنوی هم برخوردار می شوند که بسته به اعتقادات مذهبی و فرهنگ هر بیمار متفاوت است.

 متخصصان مراقبت تسکینی ارتباط میان بیمار و همراهانش را با مراکز تامین اجتماعی یا مددکاری برقرار می کنند. در بیماران فاز انتهایی (End stage) تیم مراقبتی سعی می کند بیشترین آرامش و آمادگی برای مرگ را در بیمار، خانواده و اطرافیان ایجاد کند تا توانایی روبرویی با سوگ را داشته باشند.

برخی از بیماری هایی که تحت پوشش مراقبت و طب تسکینی قرار می گیرند عبارتند از:

• سرطان؛
• اختلالات خون و مغز استخوان که نیاز به پیوند سلول های بنیادی دارند؛
• بیماری های قلبی پیشرفته مانند نارسایی های قلبی؛
• زوال عقل؛
• نارسایی های پیشرفته کبد و سیروز؛
• نارسایی کلیه؛
• بیماری های پیشرفته ریه مانند فیبروز سیستیک؛
• بیماری پارکینسون؛
• سکته مغزی.

علائمی یا عوارض درمان که به کمک طب تسکینی بهبود می یابد یا کنترل می شود عبارتند از:

• درد؛
• حالت تهوع یا استفراغ؛
• اضطراب؛
• افسردگی یا غم؛
• یبوست؛
• دشواری در تنفس؛
• از دست دادن اشتها؛
• خستگی و احساس بیحالی.

برنامه مراقبت تسکینی هر فرد متناسب با زندگی، نیازها و شرایط بیماری اش طراحی می شود و شامل موارد زیر است:

مدیریت و رسیدگی به علائم، تامین شرایط آسایش و رفاه بیمار، پشتیبانی و پاسخ به سوالات در مواجهه با موقعیت ها و تصمیمات دشوار بیمار و خانواده اش.

تیم مراقبت های تسکینی گاهی تکنیک هایی مانند تنفس عمیق، ماساژ، مدیتیشن، یا گوش دادن به موسیقی، را برای کاهش اضطراب به بیمار توصیه می کند. آنها گاهی در صورت نیاز بیمار را به سایر متخصصان مانند روانپزشک، متخصص طب درد، طب سوزنی و … ارجاع می دهند.  

مراقبت های تسکینی در مواردی که بیمار به مراحل انتهایی زندگی رسیده است، مسئله ای پیچیده و نیازمند مداخلات بیشتری است.

در این مرحله از بیماری و درمان بیماری های صعب العلاج، لازم است بیمار و خانوادۀ او دست به تصمیم‌گیری ‌های بزرگی بزنند. با این حال، اکثر افراد در مواجهه با حجم عظیم اطلاعات تخصصی و ادبیات نامأنوس پزشکی، سر‌در‌گم می‌شوند. تیم مراقبت تسکینی، با تعهد به شفافیت در انتقال اطلاعات، به بیمار و خانواده اش کمک می‌کنند در این مرحله بهترین تصمیم ممکن را بگیرند.

بدن یک ماشین پیچیده است. اندام ها و سیستم های زیادی در بدن به طور مداوم کار می کنند تا سلامت بدن حفظ شود. برخی از عملکرد ها آنقدر حیاتی هستند که اگر متوقف شوند، ادامه زندگی غیر ممکن است. هنگامی که بدن دیگر توانایی مبارزه با بیماری را نداشته باشد، روش های پزشکی خاص، که معمولاً حمایت از زندگی (life support) نامیده می شوند، می توانند عملکرد آن اندام را بر عهده بگیرند، تا بدن مجددا بتواند عملکرد طبیعی خود را از سر بگیرد. اما گاهی اوقات اندام های حیاتی بدن قادر به از سرگیری  وظایف خود نیستند.

اگر اندام های بدن به هر دلیلی کار نکنند، بیمار به حمایت درمانی نیاز دارد.

• ریه ها: در موارد نزدیک به غرق شدن، ذات الریه، مصرف بیش از حد دارو، لخته شدن خون و آسیب یا بیماری شدید ریه، مانند COPD و فیبروز کیستیک، و بیماری های عضلانی یا عصبی مانند ALS و دیستروفی عضلانی.
• قلب: ایست قلبی ناگهانی یا حمله قلبی شدید یا نارسایی قلبی
• مغز: سکته مغزی یا ضربه شدید به سر

برخی از دستگاه های مختلف زنده نگهدارنده بیمار عبارتند از :

ونتیلاتور یا دستگاه تنفس مصنوعی:  ونتیلاتور با فشار دادن هوا به داخل ریه ها، جریان اکسیژن را در سراسر بدن حفظ می کند. برای شرایطی مانند ذات الریه مدت کوتاه استفاده می شود، اما ممکن است برای افراد مبتلا به نارسایی ریه برای مدت طولانی تری مورد استفاده قرار گیرد.

 CPR  یا احیای قلبی: وقتی قلب فرد می ایستد، پزشکان سعی می کنند، قلب را به کمک شوک الکتریکی (دفیبریلاسیون) و تزریق دارو، احیا کرده و مجددا به تپش وا دارند.

در مواردی که بیمار در شرایط انتهایی یک بیماری سخت است و برای احیای مجدد  قلب به استفاده از ونتیلاتور یا شوک قلبی نیاز باشد، ممکن است با نظر اطرافیان یا درخواست قبلی خود بیمار این کار انجام نشود و بیمار برای مراحل انتهایی به منزل منتقل شود تا  در کنار خانواده اش باشد.

وقتی فرد بیهوش است یا هوشیار نیست، پزشکان و اعضای خانواده تصمیم می‌گیرند که چه زمانی اقدامات حمایتی باید متوقف شود. این یک تصمیم سخت است، به خصوص اگر بیمار قبلاً در مورد آرزوهای پایان زندگی خود با خانواده خود صحبت نکرده باشد. پزشکان اعضای خانواده را تشویق می کنند تا بر آنچه که فکر می کنند عزیزشان می خواهد تمرکز کنند.

در مواردی که خانواده موافق احیای بیمار باشند، پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی بلافاصله برنامه حمایت از بیمار با دستگاه را آغاز می کنند؛ مگر اینکه بیمار قبلا مخالفت خودش را اعلام کرده باشد.

در فرهنگ ها و ادیان مختلف پایان زندگی به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه  طرفداران و مخالفان زیادی دارد و هیچ اجماعی بر سر اینکه چه زمان می توان درمان را متوقف کرد وجود ندارد.

پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند زمانی که هیچ امیدی برای بهبودی باقی نمانده است، تلاش برای احیا و حمایت های پزشکی متوقف گردد.

مهم است که به یاد داشته باشید که هیچ گاه حمایت و مراقبت از بیمار قطع نخواهد شد، و پزشکان تمام تلاش خود را برای راحت نگه داشتن عزیزتان انجام می دهند.

در ایران هم موسسه کنترل سرطان در چند شهر، مراکزی را توسط خیرین راه اندازی کرده که بسیاری از مراقبت های تسکینی، از جمله حمایت های تیم مراقبتی ( حضور پزشک و روانشناس در منزل بیمار) ، ارائه وسایل مورد نیاز برای نگهداری از بیمار در منزل مانند( کپسول اکسیژن، تختخواب، واکر و ویلچر) و یا جلسات مشاوره برای اعضای خانواده (بیمار سرطانی) را به صورت رایگان ارائه می دهند .