سرطان خون: شناخت، درمان و پیشگیری
سرطان های خون، که با نام سرطان های هماتولوژیک نیز شناخته می شوند، بیماری هایی هستند که بر تولید و عملکرد سلول های خونی تأثیر می گذارند.
به رشد غیرقابل کنترل سلول های بدن گفت می شود، که می تواند به بافت های اطراف یا سایر قسمت های بدن گسترش یابد. سلول های سرطانی می توانند در هر قسمتی از بدن تشکیل شوند و به طور معمول در اثر جهش هایی در ماده ژنتیکی سلول ها به وجود می آیند. این جهش ها موجب رشد غیرطبیعی سلول ها شده که به صورت توده ای به نام تومور درمی آیند. یکی از انواع سرطان ها، سرطان خون یا لوسمی است.
سرطان خون چیست؟
سرطان های خون، که با نام سرطان های هماتولوژیک نیز شناخته می شوند، بیماری هایی هستند که بر تولید و عملکرد سلول های خونی تأثیر می گذارند. بیشتر این سرطان ها از مغز استخوان، جایی که سلول های خونی تولید می شوند، منشأ می گیرند و با رشد کنترل نشده سلول های خونی غیرطبیعی همراه هستند. این امر عملکرد طبیعی سلول های خونی، از جمله مبارزه با عفونت و حمل اکسیژن را مختل می کند.
علل و عوامل خطر
علل زمینه ساز ابتلا به سرطان خون متنوع هستند. مهم ترین این عوامل عبارتند از:
عوامل ژنتیکی و ارثی: برخی اختلالات ژنتیکی مادرزادی (مانند برخی ناهنجاری‌های کروموزومی یا کم‌خونی‌های ارثی)، می توانند خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش دهند. همچنین سابقه خانوادگی سرطان خون ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی یا محیطی مشترک، احتمال ابتلا را افزایش دهد.
قرارگیری در معرض مواد شیمیایی: تماس طولانی مدت با مواد شیمیایی سرطان زا، مانند بنزن که در صنایع پتروشیمی، تولید پلاستیک، رنگ ها و سوخت ها یافت می شود، خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش می دهد. همچنین آلودگی هوا و ذرات معلق ناشی از سوخت های فسیلی و دود خودروها می توانند به سلول های خونی آسیب رسانده و خطر بیماری را افزایش دهند.
استعمال دخانیات: مصرف سیگار و دخانیات که حاوی ترکیبات مضر مانند بنزن و نیکوتین هستند، می تواند خطر ابتلا به سرطان خون، به ویژه لوسمی میلوئید حاد را تا ۵۰٪ افزایش دهد.
قرارگیری در معرض تشعشعات: تابش های یونیزان مانند اشعه ایکس، گاما و پرتوهای رادیواکتیو می توانند به ماده ژنتیکی سلول ها آسیب زده و باعث جهش های ژنتیکی شوند که زمینه ساز سرطان خون است. افرادی که تحت پرتودرمانی برای درمان سایر سرطان ها قرار گرفته اند یا در معرض تشعشعات شدید (مثلاً انفجار بمب اتمی) بوده اند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
داروهای شیمی درمانی: برخی داروهای شیمی درمانی که به ماده ژنتیکی سلول ها آسیب می زنند، می توانند زمینه ساز بروز سرطان خون شوند.
اختلالات خونی و بیماری های مزمن: برخی مشکلات خون و بیماری‌های مزمن، مانند اختلال در ساخت سلول‌های خون در مغز استخوان، کم‌خونی ناشی از کم‌کاری مغز استخوان، یا برخی ویروس‌ها (مثل ویروس ایدز یا ویروس‌های خاص دیگر)، می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان خون را افزایش دهند.
ضعف سیستم ایمنی: افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مثلاً به دلیل ابتلا به ویروس HIV، پیوند اعضا یا مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی) بیشتر مستعد ابتلا به سرطان خون هستند.
بیشتر بخوانیم: علت، علائم و درمان کم خونی
علائم سرطان خون
سرطان خون می تواند علائم مختلفی داشته باشد که بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. برخی از علائم شایع عبارتند از:
- خستگی شدید و بی حالی؛
- تب و عفونت های مکرر؛
- کبودی یا خونریزی غیرعادی (مثلاً از بینی یا لثه ها)؛
- تورم غدد لنفاوی؛
- کاهش وزن ناگهانی و بی دلیل.
انواع سرطان خون
سه نوع اصلی سرطان خون عبارتند از: لوسمی، لنفوم و میلوما. همچنین انواع نادرتر و اختلالات مرتبط دیگری نیز وجود دارند.
لوسمی
لوسمی نوعی سرطان خون و مغز استخوان است که با تولید سریع سلول های سفید خونی غیرطبیعی مشخص می شود. این سلول ها جای سلول های خونی سالم را می گیرند و توانایی بدن در مبارزه با عفونت و تولید گلبول‌های قرمز و پلاکت ها را مختل می کنند. لوسمی بر اساس سرعت پیشرفت (حاد یا مزمن) و نوع سلول خونی درگیر (لنفوییدی یا میلوئیدی) تقسیم بندی می شود.
لنفوم
لنفوم نوعی سرطان سیستم لنفاوی است که بخشی از سیستم ایمنی بدن محسوب می شود. این سرطان از لنفوسیت ها، نوعی گلبول سفید، منشأ می گیرد.
میلوما
میلوما نوعی سرطان سلول های پلاسما است؛ سلول هایی که آنتی بادی تولید می کنند. سلول های پلاسما غیرطبیعی در مغز استخوان تجمع می یابند و سلول های سالم را کنار می زنند و عملکرد ایمنی را مختل می کنند. میلوما می تواند به صورت چندکانونی (مولتیپل میلوما) یا به شکل یک تومور منفرد (پلاسموسیتوما) ظاهر شود.
