افسردگی فصلی (SAD) نوعی افسردگی است که با تغییر فصل تکرار میشود و تقریباً هر سال در همان بازههای زمانی ظاهر میشود. در اکثر موارد، علائم در فصل پاییز شروع میشوند و تا زمستان ادامه مییابند و در بهار و تابستان بهبود پیدا میکنند. نوع نادری از این اختلال وجود دارد که در بهار یا اوایل تابستان شروع شده و در پاییز یا زمستان فروکش میکند.
علائم
در بیشتر موارد، علائم در پاییز یا اوایل زمستان ظاهر میشوند و با افزایش نور خورشید در بهار و تابستان کاهش مییابند. در برخی افراد، الگوی معکوس مشاهده میشود، علائم در بهار یا تابستان شروع میشوند و در پاییز یا زمستان فروکش میکنند. علائم این اختلال با ادامه فصل ممکن است از خفیف به شدید تبدیل شود. این علائم شامل:
- احساس ناامیدی، اندوه یا نداشتن انرژی تقریباً در تمام طول روز؛
- از دست دادن علاقه به فعالیتهای لذتبخش گذشته؛
- خستگی و کندی فکری و جسمی؛
- خواب بیشتر (در زمستان) یا بیخوابی (در تابستان)؛
- تمایل شدید به مصرف کربوهیدراتها، پرخوری و افزایش وزن؛
- کاهش اشتها و کاهش وزن؛
- اختلال در تمرکز، احساس بیارزشی، گناه یا افکار خودکشی.
تفاوت افسردگی فصلی زمستانی و تابستانی چیست؟
- افسردگی فصلی زمستانی: خواب زیاد، میل شدید به مصرف کربوهیدرات ها، افزایش وزن و خستگی.
- افسردگی فصلی تابستانی: بیخوابی، اشتهای کم، کاهش وزن، تحریکپذیری، اضطراب یا پرخاشگری.
اختلال دو قطبی و تغییرات فصلی
افراد با اختلال دو قطبی ممکن است افسردگی فصلی را هم تجربه کنند؛ مثلاً دورههای شیدایی یا هیپومانیا در بهار/تابستان و افسردگی در پاییز/زمستان.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر گاهی احساس ناراحتی می کنید، کاملا طبیعی است؛ اما اگر این وضعیت ادامه پیدا کند و مانع از انجام فعالیتهای روزانهتان شود، ضروری است به پزشک مراجعه کنید؛ به خصوص اگر همراه با تغییر در الگوی خواب، اشتها و مصرف دخانیات برای آرامش یا رهایی از افکار خودکشی باشد.
علل احتمالی
علت دقیق افسردگی فصلی هنوز مشخص نیست، اما چند عامل محتمل عبارتند از:
- ساعت زیستی (ریتم شبانهروزی): کاهش نور خورشید در پاییز و زمستان میتواند ریتم شبانه روزی را مختل کند.
- سطح سروتونین: کاهش نور خورشید ممکن است منجر به کاهش ترشح سروتونین (یک ماده شیمیایی در مغز که بر خلق و خو تأثیر میگذارد) شود.
- میزان ملاتونین: این هورمون در تنظیم خواب و خلق نقش دارد و تغییرات فصلی ممکن است تعادل آن را برهم زند.
عوامل خطر
- زنان بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی هستند.
- جوانان بیشتر از سالمندان به آن مبتلا میشوند.
- سابقه خانوادگی افسردگی یا افسردگی فصلی، خطر ابتلا به آن را افزایش می دهد.
- افرادی که در عرضهای جغرافیایی بالاتر و پایین تر از خط استوا زندگی می کنند، که با زمستانهای طولانی و نور خورشید کمتر همراه است، بیشتر در معرض خطر هستند.
- ویتامین د میتواند به افزایش ترشح سروتونین کمک کند. کمبود نور خورشید و عدم دریافت کافی ویتامین د از غذاها و سایر منابع ممکن است منجر به کاهش سطح ویتامین د شود و احتمال ابتلا به افسردگی را در فرد افزایش دهد.
عوارض
در صورت عدم درمان، افسردگی فصلی میتواند منجر به بروز مشکلاتی شود مانند:
- انزوا؛
- افت عملکرد تحصیلی یا شغلی؛
- سوءمصرف مواد؛
- بیماریهای روانی دیگر (اضطراب، اختلالات خوردن)؛
- افکار یا رفتارهای خودکشی؛
پیشگیری
اگرچه راهی قطعی برای پیشگیری وجود ندارد، مداخله زودهنگام میتواند از شدت گرفتن علائم جلوگیری کند. شروع درمان قبل از موعد معمول بروز علائم (مثلاً تابستان یا پاییز) و ادامه آن تا پس از موعد معمول بهبود، کمککننده است. برخی افراد در تمام طول سال به درمان احتیاج دارند.
روش های درمان
نوردرمانی؛
رواندرمانی؛
دارو درمانی؛
تنظیم سبک زندگی؛
رژیم غذایی سالم؛
فعالیت بدنی و ورزش.
