چاقی در کودکان یک مشکل جدی ناشی از تجمع چربی اضافه در سنین پایین است. اضافه وزن در کودکان منجر به بروز بیماری های دیگر مانند دیابت و فشار خون بالا می شود. اضافه وزن در کودکان همچنین می تواند باعث افسردگی درکودکان شود.
علائم چاقی دوران کودکی بهسادگی قابل تشخیص نیستند و تنها بر اساس ظاهر کودکان نمیتوان آنها را شناسایی کرد. عوامل مختلفی میتوانند در بروز این وضعیت نقش داشته باشند. برخی از این عوامل ممکن است در کنترل خانواده باشند، مانند عادات غذایی و فعالیتهای بدنی، اما عوامل دیگر، مانند عوامل ژنتیکی و هورمونی، قابل تغییر نیستند.
تشخیص اضافه وزن در کودکان
داشتن چند کیلو اضافه وزن به معنی چاقی بیمارگونه نیست. ممکن است استخوان بندی بعضی از کودکان بزرگتر از حد متوسط باشد. همچنین طبیعی است کودکان در سنین مختلف رشد میزان چربی مختلفی داشته باشند. به همین خاطر ممکن است نتوانید از روی ظاهر تشخیص دهید که که آیا وزن کودک مسئلهساز است یا خیر.
محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) می تواند به پزشک یا کارشناس بهداشت کمک کند تا اضافه وزن یا چاقی را تشخیص دهد. شاخص توده بدنی کودک بر اساس وزن و قد کودک، در مقایسه با سایر کودکان در یک سن و با یک جنسیت ارزیابی می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر نگران اضافه وزن کودکتان هستید، با پزشک او صحبت کنید. اگر کودک هر یک از علائم زیر را دارد حتما به پزشک مراجعه کنید:
- سر درد هایی که برای مدت طولانی از بین نمی روند؛
- فشار خون بالا؛
- تشنگی مفرط و تکرر ادرار؛
- تنفسی که در طول خواب بارها متوقف و از سر گرفته میشود؛
- رشد ناکافی نسبت به سایر کودکان با سن و جنسیت مشابه.
عوامل مؤثر بر اضافه وزن و چاقی در کودکان
- عادات غذایی: مصرف مدام غذاهای سرشار از شکر، چربی های اشباع شده یا نمک، مانند فست فود ها و تنقلاتی مانند بیسکوئیت،کیک، چیپس و .. می تواند منجر به اضافه وزن و چاقی در کودکان شود. شکلات و انواع دسرها، نوشیدنی های حاوی شکر مانند انواع نوشابه و آب میوه ها نیز می توانند باعث اضافه وزن شوند.
- عدم تحرک کافی: کودکانی که روزانه به میزان کافی تحرک و فعالیت فیزیکی ندارند، بیشتر در معرض افزایش وزن هستند. کودکان را تشویق کنید روزانه حداقل 60 دقیقه فعالیت فیزیکی داشته باشند. تماشای تلویزیون برای کودکان بالاتر از 2 سال باید با اعمال محدودیت زمانی باشد. کودکان زیر دو سال نباید در معرض هر گونه صفحه نمایش (تلویزیون یا گوشی هوشمند) قرار بگیرند.
- سلامت روان: استرس فردی و خانوادگی می تواند احتمال ابتلای کودک به چاقی را افزایش دهد. استرس مداوم می تواند میزان ترشح برخی هورمون ها مانند کورتیزول را در بدن بیشتر کند. افزایش ترشح هورمون ها منجر به احساس گرسنگی بیشتر می شود. همچنین ممکن است تمایل فرد برای مصرف مواد غذایی چرب و شیرین را بیشتر کند.
- مصرف برخی داروها: مصرف برخی از داروهای تجویزی می تواند خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهد. پزشک با بازبینی داروهای مصرفی کودک می تواند این موضوع را بررسی کرده و در صورت نیاز دارو را تغییر دهد.
عوارض چاقی
چاقی در کودکان می تواند همراه با عوارض جسمانی و روانی باشد. عوارض جسمانی عبارتند از:
- دیابت نوع 2: چاقی و عدم تحرک کافی خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می دهد.
- کلسترول و فشار خون بالا: رژیم غذایی نامناسب می تواند منجر به بالا رفتن کلسترول، فشار خون و یا هر دو شود. کلسترول و فشار خون بالا می تواند باعث تجمع پلاک ها در عروق قلب شود. تجع این پلاک ها سبب تنگی و گرفتگی عروق شده و نهایتا منجر به بروز سکته قلبی یا مغزی می شود.
- درد مفاصل: وزن بیشتر، فشار بیشتری بر مفاصل ران و زانو ها وارد می کند و می تواند منجر به درد و آسیب دیدگی مفاصل ران، زانو و کمر شود.
- مشکلات تنفسی: آسم در کودکانی که اضافه وزن دارند بسیار شایع است. ابتلا به آپنه انسدادی خواب نیز در این کودکان بیشتر است.
- بیماری کبد چرب مرتبط با اختلال متابولیک: وضعیتی است که در آن رسوبات چربی در کبد تجمع مییابند. این بیماری معمولاً بدون علامت است، اما میتواند منجر به زخم و آسیب کبدی شود.
عوارض اجتماعی و روانی چاقی در کودکان
گاهی ممکن است کودکان مبتلا به چاقی توسط همسالان خود مورد تمسخر و یا آزار قرار گیرند. در نتیجه، ممکن است عزتنفس خود را از دست بدهند. همچنین، این کودکان ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن باشند.
راه های پیشگیری از چاقی در کودکان
- الگوی مناسبی برای فرزنداتان باشید. تغذیه سالم و تحرک کافی را در سبک زندگی خود بگنجانید. توصیه می شود کودکان حداقل 5 روز در هفته به مدت یک ساعت فعالیت فیزیکی داشته باشند.
- وعده های غذایی متعادل و میان وعده های سالم داشته باشید. در هر وعده نیمی از بشقاب باید به میوهها و سبزیجات، یکچهارم بشقاب به غلاتی مانند بلغور، برنج قهوهای و پاستای سبوسدار و یکچهارم باقیمانده نیز به پروتئینهایی مانند گوشت کمچرب، مرغ، غذاهای دریایی و عدس اختصاص یابد. بین وعدههای غذایی، میانوعدههایی با مواد مغذی فراوان، اما قند، چربی اشباع و نمک کم تهیه کنید.
- فقط گاهی به کودکان اجازه دهید خوراکی های ناسالم مصرف کنند. کودکان را آگاه کنید که تنقلات ناسالم و فست فود ها اغلب ارزش غذایی زیادی ندارند و در صورت مصرف زیاد آنها، سلامتشان به خطر می افتد. بهتر است تنقلات ناسالم را از خرید روزانه خود حذف کنید تا در دسترس کودک نباشند.
- میزان تماشای تلویزیون و استفاده از موبایل یا کامپیوتر را محدود کنید. در هنگام صرف وعده های غذایی از تماشای تلویزیون یا استفاده از تلفن همراه خودداری کنید. در نظر داشته باشید که برای استفاده از صفحهنمایش محدودیت زمانی تعیین کنید و همه اعضای خانواده به آن پایبند باشند. کودکان را تشویق کنید تا از فعالیتهای سرگرمکنندهای که نیازی به موبایل، کامپیوتر و تلویزیون ندارند، لذت ببرند.
- خواب کافی اهمیت زیادی در سلامت کودکان دارد. خواب کم می تواند خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهد. مقدار خواب کودکان بسته به سن آنها متفاوت است. برای مثال کودکان بین 6 تا 12 سال باید بین 9 تا 12 ساعت در شبانه روز بخوابند. نوجوانان 13 تا 18 سال به 8 تا 10 ساعت خواب نیاز دارند. به کودک کمک کنید تا در یک ساعت مشخص بخوابد و از خواب بیدار شود.
- تغذیه نوزاد با شیر مادر مفید است. تغذیه نوزاد با شیر مادر تا شش ماهگی می تواند خطر ابتلا به چاقی در آینده را کاهش دهد.
اطمینان حاصل کنید که حداقل سالی یکبار برای انجام معاینات دورهای سلامت کودک به پزشک مراجعه کنید. در این معاینه، متخصص مراقبتهای بهداشتی قد و وزن فرزندتان را اندازهگیری کرده و شاخص توده بدنی او را محاسبه میکند. اگر شاخص توده بدنی فرزندتان در طول یک سال بهطور قابلتوجهی افزایش یابد، ممکن است در معرض خطر اضافه وزن باشد.
