اهدای خون، اهدای زندگی
انتقال خون و محصولات مشتق از آن، نجات دهنده زندگی بسیاری از بیماران است.
انتقال خون و محصولات مشتق از آن، نجات دهنده زندگی بسیاری از بیماران است. در هر ساعت از شبانه روز افراد زیادی در نقاط مختلف جهان به خون و فراورده های خونی سالم نیاز پیدا می کنند.
از خون اهدا شده در مواقع مختلفی از جمله حوادث و تصادفات رانندگی، سوختگی‌ها و جراحی ها استفاده می شود. علاوه بر این، گروهی از بیماران مانند مبتلایان به تالاسمی ماژور یا هموفیلی برای ادامه زندگی عادی خود به دریافت منظم خون یا محصولات آن وابسته اند. علی رغم پیشرفت های شگرفی که روزانه در علم طب در حال وقوع است، با این حال هنوز هیچ جایگزینی برای خون، تولید نشده است.
به جز خون کامل، افراد می توانند اجزای دیگری از خون مانند پلاسما و پلاکت را نیز اهدا کنند. علاوه بر این، با توجه به عدم امکان نگهداری طولانی مدت خون و فراورده های آن، همچنان نیاز به داوطلبان اهداکننده خون بیش از پیش احساس می شود. در ادامه به برخی سوالات در این زمینه می پردازیم:
شرایط اهدای خون در ایران چیست؟
- سن 18 الی 65 سال
- حداقل وزن 50 کیلوگرم
- فواصل اهدای خون هر 8 هفته یکبار، مشروط به آنکه تعداد دفعات آن در طول یکسال حداکثر حداکثر 4 بار برای آقایان و 3 بار برای خانم ها باشد.
- همراه داشتن اصل کارت شناسایی عکس دار شامل شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه و برای اهداکنندگان بار اول با کارت ملی.
- در صورت ابتلا به انواع آلرژی ها، مصرف دارو، سابقه بیماری‌های قلبی و عروقی، ریوی، کلیوی و کبدی، سابقه تزریق خون و فراورده های آن، سابقه صرع یا تشنج، سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، سابقه اعمال جراحی، سابقه تماس های جنسی پرخطر، سابقه خالکوبی یا حجامت، سابقه زردی یا یرقان در خود و خانواده، مسافرت به مناطق مالاریا خیز، اشتغال در ارتفاع و بالای داربست، پرواز ظرف 24 ساعت آینده و… حتماً پزشک مسئول مرکز انتقال خون را در جریان قرار دهید.
توصیه می‌گردد ضمن داشتن خواب کافی، طی 4 ساعت قبل از مراجعه غذا میل کرده و حتی الامکان پیش از اهدای خون 500 سی سی آب بنوشید.
موارد معافیت دائم و موقت اهدای خون چیست؟
معافیت دائم:
- ابتلا به بیماری های زمینه ای مانند: بیماری های قلبی-عروقی، بیماری های شدید ریوی و آسم
- سکته مغزی
- دیابت وابسته به انسولین
- سابقه ابتلا به بیماری های عفونی مانند هپاتیتB، C و ایدز
- تزریق مواد مخدر
معافیت موقت:
- ابتلا به بعضی از بیماری ها مانند سرماخوردگی و انفلوآنزا
- اقدامات دندانپزشکی اخیر حداکثر تا 72 ساعت
- مصرف برخی داروها مانند آنتی بیوتیک ها، آسپرین، دریافت واکسن و …
- شرایط خاص مانند: بالا و پائین بودن فشار خون، بارداری، شیردهی و یا سقط جنین
- برخی رفتارهای پرخطر مانند ارتباط جنسی حفاظت نشده، حجامت، خالکوبی، طب سوزنی و سوراخ کردن گوش
در معافیت موقت، افراد موقتاً از اهدای خون معاف می شوند؛ یعنی فرد در مراجعه فعلی خود نمی تواند خون اهدا کند، ولی می تواند پس از سپری شدن مدت زمانی معین که طول آن بسته به علت معافیت متفاوت می باشد، دوباره برای اهدای خون مراجعه نماید.
آیا اهدای خون خطر دارد؟
خیر، تمام داوطلبان قبل از اهدای خون توسط پزشکان مرکز انتقال خون مصاحبه و معاینه می شوند تا از عدم بروز مشکل در فرد اطمینان حاصل کنند. فرایند اهدای خون نیز کاملاً بی خطر و ایمن است. با این حال درصد اندکی از اهداکنندگان خون ممکن است دچار واکنش های خفیف ناشی از اهدای خون مانند سرگیجه، سبکی سر، درد و کبودی ناحیه ورود سوزن به بازو شوند، که به آسانی قابل پیشگیری و درمان هستند.
اگر خون اهدایی قابل استفاده نباشد، آیا علت آن به فرد اهداکننده اطلاع داده می شود؟
برای اطمینان از سلامت خون اهدا شده هر واحد خون اهدایی علاوه بر تعیین گروه خونی، از نظر عفونت های هپاتیت B، هپاتیت C، ایدز و سیفلیس آزمایش می شود. در صورت مثبت شدن جواب آزمایش و یا دلایل دیگری از جمله حجم نامناسب، نشت از کیسه، ایجاد لخته و برخی موارد دیگر از مصرف خون اهدایی امتناع می گردد. با این حال بر اساس اطلاعات وبسایت سازمان انتقال خون ایران، عدم مصرف و یا علت آن به اهداکننده اطلاع داده نخواهد شد.
در اهدای خون چه مقدار خون گرفته می‌شود؟
در حال حاضر در همه مراکز اهدای خون کشور از کیسه های خون با گنجایش 450 سی سی استفاده می شود. اما با احتساب خون مورد نیاز برای انجام آزمایشات غربالگری ممکن است تا نزدیک به 500 سی سی خون از اهداکننده دریافت شود.
اگر به هر دلیلی نخواهیم برخی اطلاعات را به افراد مسئول مرکز انتقال خون بدهیم، باید چه کنیم؟
مرحله خودحذفی محرمانه یکی از مراحل فرایند اهدای خون است. تمامی اطلاعات که از افراد دریافت می شود کاملاً محرمانه خواهند ماند. با این وجود ممکن است برخی افراد به دلیل ترس یا احساس گناه از گفتن برخی حقایق یا رفتارهای خود خودداری کنند؛ به همین دلیل در این مرحله پرسشنامه ای به افراد داده می شود که در آن از آنها پرسیده می شود: «آیا فکر می کنید بهتر است پس از انجام خونگیری از خون شما برای بیماران استفاده شود یا خیر؟».
در صورتی که پاسخ “استفاده نشود” را انتخاب و برگه را به درون صندوق بیاندازد به این ترتیب خون دریافت شده از چرخه انتقال خون حذف می گردد. این راهکار تأثیر زیادی در افزایش میزان سلامت خون گرداوری شده دارد.
فرایند اهدای خون چقدر طول می کشد؟
مدت زمانی که طول می کشد تا یک کیسه خون به اندازه کافی پر شود حدود 5 تا 10 دقیقه است.
چه مدت طول می کشد تا خون اهدا شده جایگزین شود؟
حجم از دست رفته خون طی 48 ساعت و حجم گلبول های قرمز طی 4 هفته جبران خواهد شد.
آیا فرایند اهدای پلاکت و پلاسما نیز همانند اهدای خون کامل است؟
اهدای این دو فراورده خونی نیز تقریباً مشابه اهدای خون کامل است، با این تفاوت که خون پس از خروج از بدن بیمار وارد دستگاهی کاملاً استریل می شود که این پلاکت یا پلاسما را از سایر اجزا جدا کرده و مابقی خون رو مجدداً به بدن بیمار بازمی گرداند. طبیعتاً مدت زمان این فرایند کمی طولانی تر (یک الی دو ساعت) خواهد بود.
چند بار در سال و با چه فاصله زمانی می توانم پلاسما یا پلاکت اهدا کنم؟
حداکثر 36 بار در سال و در فواصل 1 هفته و نهایتاً 24 لیتر در سال اهدای پلاسما امکان پذیر می باشد.
حداکثر 24 بار در سال و هر 2 روز یک بار و حداکثر 2 بار در هفته می توان پلاکت اهدا کرد.
چرا پلاکت را بعدتر از همان خون کامل جدا نمی کنند؟
تفاوت دریافت پلاکت با استخراج پلاکت از کیسه های خون اهدایی در این است که منشأ پلاکت دریافتی یک نفر است درنتیجه احتمال واکنش بدن بیمار به پلاکت را نسبت به زمانی که از چند اهداکننده پلاکت گرفته شده باشد، کاهش می دهد. علاوه بر این، پلاکت به میزان بیشتری اهدا می‌شود. با توجه به طول عمر 3 تا 5 روزه پلاکت، در این روش پلاکت ها نیز بهتر حفظ می‌شوند.
نویسنده: دکتر امیررضا نبی قدیم (پزشک عمومی)
